Элӗк ачисем чӑннипех те маттур! Вӗсем мӗнле ҫитӗнӳсем тунӑ тетӗр-и? Шупашкарти 62-мӗш вӑтам шкул ҫумӗнче республика шайӗнче иртнӗ «Шырав» XI ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ пулнӑ. Ӑна шкулта вӗренекенсен пултарулӑх хастарлӑхне, технологи культурине ӳстерес тӗллевпе йӗркелеҫҫӗ.
Куҫӑн майпа иртнӗ тапхӑрта 47 пултарулӑх проектне хӳтӗленӗ, пилӗк секцире хатӗр изделисене кӑтартнӑ. Элӗкри И.Я.Яковлев ячӗллӗ вӑтам шкул вӗренекенӗсем «Мода тата шкул», «Алӗҫ пултарулӑхӗ» секцисенче хӑйсен проекчӗсене ӑнӑҫлӑ хӳтӗленӗ. Вӗсен ертӳҫи — Татьяна Петухова. Элӗк ачисем хӑйсем хатӗрленӗ изделисене аван кӑтартнӑ, жюри панӑ ыйтусене ҫирӗппӗн хуравланӑ.
Жюри палӑртнӑ тӑрӑх, «Мода тата шкул» секцире Кристина Иванова ҫӗнтернӗ. «Алӗҫ пултарулӑхӗ» секцире вара Анастасия Григорьева 2-мӗш вырӑна тивӗҫнӗ.
Виҫӗмкун, нарӑсӑн 21-мӗшӗнче, пӗтӗм тӗнче Тӑван чӗлхе кунне палӑртрӗ. Пирӗн тӳре-шара ку кун пирки ытлашшиех пӗлменнипех пулӗ унпа ҫыхӑннӑ мероприятисем сахалтарах иртеҫҫӗ. Ҫавах та пушшех те маннӑ теме май ҫук — хӑш-пӗр халӑх пӗрлӗхӗсем ӑна палӑртаҫҫех.
Ак ӗнер те, нарӑсӑн 22-мӗшӗнче, ҫак уява халалласа «Хавал» пӗрлӗх конференци ирттерчӗ. Вӑл 10 сехетре Чӑваш наци вулавӑшӗн халӑхсен туслӑхӗн пӳлӗмӗнче пуҫланчӗ.
Чи малтанах пӗрлӗх ертӳҫи Александр Блинов «Хавалӑн» тӗллевӗсемпе паллаштарчӗ, вӗсене мӗн ҫине таянса пурнӑҫласси пирки пӗлтерчӗ. Тӗллевӗсене илес пулсан — вӗсем ҫакнашкал: чӑваш халӑхне хӑйӗн культурипе тата чӗлхипе мӑнаҫланма хӑнӑхтарасси, ҫывӑракан чӑвашлӑх туйӑмне вӑратасси тата ытти те. Ку ӗҫе «Хавал» ытти халӑхсене, культурӑсене тата тӗрлӗ тӗнсемпе харпӑр ҫын шухӑшӗсене хисеплесе ӗҫлеме шантарать.
Конференцире «Хавалӑн» проекчӗсене пӑхса тухрӗҫ — вӗсене мӗнле шая туса ҫитернӗ, мӗн чӑрмантарать. Сӑмахран, Forvo проектра чӑвашла сасланӑ сӑмахсене ытти проектрисем хуратнине пӗлтерчӗҫ. Ҫавӑн пекех хавалҫӑсем чи анлӑ сарӑлнӑ чӑваш ячӗсен кӗнекине хатӗрлессипе, чӑваш чӗлхипе усӑ курман предприятисене ҫыру ҫырассипе, чӑваш чӗлхипе усӑ куракан хуҫалӑхсене тав туса ҫыру ярассипе, тӗрлӗ пӗчӗк видеороликсем тӑвассипе ӗҫлеҫҫӗ.
ЧНК сайчӗ Хусанта «Атӑлҫи тата Урал тӑрӑхӗсенчи халӑхсен историллӗ шӑпи (XVI ӗм.-XVIII ӗм. пуҫл.)» конференци иртни пирки пӗлтерет. Пӗтӗм Раҫҫей шайӗнчи ӑслӑлӑх конференцине Тутарстан ӑсчахӗсемсӗр пуҫне, Чӑваш Енрен те хутшӑннӑ. Ҫавӑн пекех Мускав, Челепи, Тобольск, Ӗремпур, Волгоград облаҫӗнчен те килнӗ.
Сӳтсе явнӑ ыйтусенчен пӗри «XVI–XVIII ӗмӗрсенчи ҫырулӑх ҫӑлкуҫӗсенче тӗл пулакан «чюваш» тата «ясачная чюваша» сӑмахсен этникӑпа социаллӑ пурнӑҫри пӗлтерӗшӗсем» тема пулнӑ. Ыйтӑва тишкернӗ «ҫавра сӗтеле» Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн ӑслӑлӑх тӗп ӗҫченӗ, этнологипе социологи пайӗн пуҫлӑхӗ Виталий Петрович Иванов ертсе пынӑ. Доклад калаканни вара асӑннӑ институтӑн филологи ӑслӑлӑхӗсен докторӗ Николай Иванович Егоров пулнӑ. Ыйту чылайӑшне кӑсӑклантарнӑ курӑнать — ӑна сӳтсе явма тутарсем те, чӑвашсем те хӗрӳллӗ хутшӑннӑ.
Шел те, мӗнле пӗтӗмлетӳ патне тухнине ЧНК сайчӗ пӗлтермест.
Ачаш та ҫепӗҫ-ҫке чӗлхи!
Инҫе ҫӗрте ӑна илтеттӗм:
Кӗсле янратнӑ хӗлӗх-и,
Чӗкеҫ чӗвӗлтетет-и? – теттӗм.
Ачаш та ҫепӗҫ-ҫке чӗлхи!
П.Хусанкай
2013 ҫулхи чӳкӗн 30-мӗшӗпе раштавӑн 1-мӗшӗнче «Волжанка» санаторинче Раҫҫейри «Чӗвӗлти чӗкеҫ — чӗлхе пӗлни пурне те кирлӗ» вӑйӑ конкурс 10 ҫулта. Опыт. Татса памалли ыйтусем. Малашлӑх.» ятпа регионсем хушшинчи ӑслӑлӑхпа ӗҫлев конференцийӗ иртрӗ. Конференцие ирттерекенӗ — «Хӗрарӑмсем ӑслӑлӑхра тата вӗрентӳре» регионсем хушшинчи обществӑлла организацин чӑваш регионӗнчи уйрӑмӗ (ЧРО МОО «ЖНО»).
Икӗ куна тӑсӑлнӑ ӗҫлӗ канашлура Чӑваш ен, Тутарстан, Пушкӑртстан тата Самар тӑрӑхӗнчен килнӗ чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенӗсем опытпа паллашрӗҫ, вӑйӑ конкурса йӗркелекенсемпе тӗл пулчӗҫ. Конференцие уҫнӑ май педагогика ӑслӑлӑхӗсен докторӗ Н.И.Мерлина профессор ҫапла каларӗ: «Эпир Чӑваш Республикинче тӗрлӗ вӑйӑсем ирттеретпӗр: естествознанипе «Гелиантус», математикӑпа «Кенгуру», вырӑс чӗлхипе «Русский медвежонок», акӑлчан чӗлхипе «Британский бульдог», информатикӑпа «Кит» тата ытти те.
Чӳкӗн 1-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх педагогика университетӗнче «Халӑхсем хушшинчи ҫыхӑну тата вӑл чӑваш халӑхӗн аталанӑвне витӗм кӳни» ятпа халӑхсем хушшинчи ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ уҫӑлнӑ.
Унта федерацин Чӑваш Енри тӗп инспекторӗ Г.С. Фёдоров та хутшӑннӑ. Вӑл докладах туса панӑ. Конфренцин пленарлӑ пайӗнче докладпа ҫавӑн пекех асӑннӑ аслӑ шкулӑн пӗтӗмӗшле истори кафедрин профессорӗ, истори ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Г.А. Яковлев, Чӑваш патшалӑх академи симфони капеллин тӗп режиссёрӗ М.Н. Яклашкин професор, Севастополти чӑваш наципе культурин обществин ертӳҫин ҫумӗ В.А. Мочалов тухса калаҫнӑ.
Кайран конференцие тӗрлӗ секцие пайласа ирттернӗ.
Ҫак уйӑхӑн 22–24-мӗшӗсенче Украинӑн тӗп хулинче, Кейӳре (Киевра), украинистсен пӗтӗм тӗнчери конгресӗ иртмелле. Унта Чӑваш халӑх ӳнерӗн академийӗн халӑх академикӗ Эдисон Патмар ҫыравҫӑ, фольклорист хутшӑнать.
Эдисон Иванович конгресра украин тата чӑваш халӑхӗсен фольклорӗнчи пӗрпеклӗхсем пирки тухса калаҫмалла. Сӑмах май, уншӑн ку тема ҫӗнӗлӗх мар. 2001 ҫулта иртнӗ ҫавӑн пек мероприятие хутшӑнса вӑл икӗ халӑхӑн пӗрпеклӗхӗсем пирки каласа кӑтартнӑ. Унтанпа вӑл ахаль ларман паллах. Ҫавӑнпа та паянхи кун тӗлне, паллах, материал та самай пухӑннӑ.
Тепӗр хыпар та пур: Украина ҫыннине, филологи ӑслӑлӑхӗсен докторне Николай Дмитриенкона, Иван Патмар паллӑ фольклорист ячӗллӗ премипе чыслама палӑртнӑ. Премие 2015 ҫулта, ун чухне Иван Патмар ҫуралнӑранпа пӗр ӗмӗр ҫитет, савӑнӑнӑҫлӑ лару-тӑрура памалла.
Иртнӗ эрнекен, авӑнӑн 13-мӗшӗнче, Ӗпхӳре «Раҫҫей халӑхӗсен чӗлхисенчи диалектологин ҫивӗч ыйтӑвӗсем» (выр. Актуальные проблемы диалектологии языков народов России) тӗнче шайӗнчи конференци иртнӗ. Унта пурӗ 200 ытла ӑсчах хутшӑннӑ — ҫав шутра Чӑвашран та.
Вырӑнти калаҫусене сӳтсе явнисӗр пуҫне ӑслӑлӑх канашлӑвӗнче вак халӑхсен вӗренӳ ыйтӑвне те тишкернӗ. Конференци йышӑннӑ резолюцинче Раҫҫейри халӑхсен чӗлхисем пысӑк хӑрушлахра пулнине палӑртнӑ — тӑван чӗлхене пӗлекенсен йышӗ ҫулран ҫул чакса пыни, хӑйсене тӑван халӑх тымарӗнчен уйӑракансен йышӗ ӳсни ӑсчахсене пӑшӑрхантарнӑ. Ҫак пулӑм малашне те ҫаплах юлсан Раҫҫейре хӑш-пӗр халӑхсем ҫухалма та пултарнине асӑрхаттарнӑ.
Лару-тӑрӑва ҫӑмӑллатас тӗлӗшпе ӑсчахсем темиҫе сӗнӳ панӑ: РФ Патшалах Думине регионсемпе пӗчӗк халӑхсен чӗлхин Еропа хартине алӑ пусса пурнӑҫа кӗртессине хӑвӑртлатмалла; РФ Регионминӗн «Раҫҫей халӑхӗсен чӗлхисем» (выр. «Языки народов России») патшалӑх программине хатӗрлесе йышӑнмалла; Раҫҫей тӑрӑхӗсенчи лару-тӑрӑва кӑтартакан чӗлхесен пӗлӗм пухмачне (даннӑйсен базине) йӗркелемелле; федераллӑ округсен шайӗнче вак халӑхсен чӗлхисене пулӑшу кӗрекен программӑсем йышӑнмалла (хальхи вӑхӑтра вырӑс чӗлхи валли пур) тата ытти те.
Ӗнер, ҫурлан 22-мӗшӗнче, Шупашкара вӗренӳ тата ӑслӑлӑх ӗҫӗн пайне сыхлакан федераллӑ службӑн ҫӗнӗ ертӳҫи Сергей Кравцов килсе ҫитнӗ. Талӑк хушшинче вӑл Чӑваш Республикин Элтеперӗпе Михаил Игнатьевпа тӗл пулнӑ, ача ҫурчӗпе психологи-вӗренӳ реабилитацийӗпе коррекци центрне кӗрсе тухнӑ. Унсӑр пуҫне ӗнер республика тӗп хулинче вӗрентекенсен конференцийӗ иртнӗ, Сергей Кравцов унта та тухса калаҫнӑ.
— Чӑваш Республикинчи вӗренӳ системи лайӑх аталану кӑтартать, унсӑр пуҫне федераллӑ проектсенчен нумайӑшне те хутшӑнать. Сирӗн тӑрӑхра пуҫтарнӑ сӑнава ҫӗршывӑн ытти хуласемпе ялсенче те усӑ курма мелле пулӗ, — тенӗ ертӳҫӗ.
Сергей Кравцовпа Михаил Игнатьев республикӑра вӗренӳ системине аталӑнтарас ыйтӑва татса панӑ. Республика Элтеперӗ вӗрентекенсен шалу укҫи мӗнлерех ӳсни ҫинчен ӑнлантарса панӑ тата ҫӗнӳ вӗренӳ ҫулӗ тӗлнӗ пӗтӗм шкул ачасене йышӑнма хатӗр пулассине шантарса каланӑ.
Ҫӗртмен 21-мӗшӗнче Шупашкарта пӗтӗм тӗнчери ортопед-хирургсен 5-мӗш конференцийӗ иртнӗ. Унта ют ҫӗршывран тата Раҫҫейрен 150 ытла тухтӑр килсе ҫитнӗ. Вӗсен шутӗнче — Итали, Франци, Швейцари хирургӗсем. Унччен вара пӗр кун маларах ортопедипе эндопротезировани центрӗнче Францирен тата Америкӑран килнӗ хирургсем мастер-класс ирттернӗ.
Шӑмӑ ыратма пуҫлани ҫамрӑксене те пӑшӑрханарать иккен. Пӗҫӗ сыппи тӗрӗс мар аталаннипе ҫыхӑннӑ ҫак чире ытларах чух хӗрарӑм йывӑр ҫын пулнӑ чух ҫеҫ тупса палӑртаҫҫӗ-мӗн. Хӗрӗх чӗрнеллисен кӗлетке йывӑрӑшӗ ӳснӗ май амак ҫивӗчленет-мӗн, шӑмӑ ыратма пуҫлать.
Асапа ирттермелли меслете Швейцари ученӑйӗсем 1983 ҫултах ҫирӗплетнӗ иккен. Анчах капла операцие 2004 ҫултан ҫеҫ тума пуҫланнӑ. Ку меслет сыпӑна тӗрӗс аталантарма пулӑшать тесе ӗнентереҫҫӗ иккен шурӑ халатлисем. Операцие пӗрремӗш хут Раҫҫейре пӗлтӗр Питӗр хулинче ирттернӗ. Шупашкарти мастер-класс вӑхӑтӗнче 26-27 ҫулсенчи хӗрарӑмсене операци сӗтелӗ ҫине вырттарнӑ. Операци тутарнӑ хыҫҫӑн ҫынсем 10-15 ҫул чиперех пурӑнӗҫ. Кайран тухтӑрсенчен тепӗр хут пулӑшу ыйтма тивӗ.
Ҫу уйӑхӗн 19-мӗшӗнче паллӑ ӑсчах-энциклопедист, историк, этнограф, фольклорист, лексикограф, педагог, аслӑ шкул йӗркелӳҫи, Атӑлҫи халӑхсен тӗпчевҫи, чӑвашсен пӗрремӗш хаҫатне йӗркеленӗ Николай Никольский ҫуралнӑранпа 135 ҫул ҫитет. Паллӑ ентешне асра тытса Никольскин тӑван енче, Уйкас Янасал ял тӑрӑхӗнче (Николай Васильевич унти Купӑрля ялӗнче ҫуралнӑ), ӗнер пысӑк уяв ирттернӗ.
Унта Тутар, Пушкӑрт республикисенчен, Чулхула, Чӗмпӗр облаҫӗсенчен те ӑслӑлӑх ҫыннисем килсе ҫитнӗ. Мероприяти Никольский ячӗллӗ паркра иртнӗ митингпа уҫӑлнӑ. Унта Николай Васильевич тӑванӗсем те хутшӑннӑ.
Уявӑн малаллахи пайне Никольский ячӗллӗ музее тата вулавӑша кӗрсе курни, йывӑҫран тӗрлӗ япала касас енӗпе ӑста Петр Мазуркин куравӗпе паллашни тата Сосновкӑри вӗрентӳпе культура центрӗнче иртнӗ «Никольский вулавӗсем» ӑслӑлӑхпа практика конференцийӗ тӑснӑ.
Паллӑ ентешӗн ятне асра хӑварас тесе унти ял тӑрӑхӗ сахал мар ӗҫ туса ирттерет.
+9.3 °C