Йошкар-Олара ыран «Электронная письменность в России: опыт, задачи, векторы развития» (чӑв. Раҫҫейри электронлӑ ҫырулӑх: опыт, тӗллевсем, аталану ҫул-йӗрӗ) ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ иртӗ. Вӑл икӗ куна тӑсӑлӗ. Чӑваш Республикинчен унта «Чӑваш чӗлхи лабораторийӗн» ӗҫне хутшӑнакан Николай Плотниковпа Александр Антонов хутшӑнӗҫ. Вӗсем чӑваш чӗлхине компьютер тытӑмне мӗнле кӗртни пирки каласа парӗҫ.
Конференцире ытларах енӗпе наци корпусӗсене аталантарассине, куҫаруҫӑсене хатӗрлессине, тӗрлӗ хатӗр-хӗтӗре тӑван чӗлхесене кӗртессине (тӗслӗхрен, «Яндекс.Алиса» евӗр ӑслӑ колонкӑна пушкӑртла е ҫармӑсла калаҫма вӗрентессине) сӳтсе явӗҫ, пӗр-пӗрин опычӗпе паллашӗҫ.
Конференцие онлайн мелпе те итлеме май пулӗ:
• пленарлӑ лару (нарӑс 21, 10:00);
• 1-мӗш секци (нарӑс, 21, 13:30–17:00) /пирӗн докладсем кунта пулӗҫ/
• 2-мӗш секци (нарӑс, 21, 13:00)
• «Интернет-энциклопедия РУВИКИ на языках народов России» ҫавра сӗтел.
Хусанта пурӑнакан ҫынсем вӑхӑта 2 сехет куҫарма ыйтаҫҫӗ. Унашкаллисем нумаййӑн тупӑннӑ.
Хусансем Мускав вӑхӑчӗпе пурӑнаҫҫӗ. Чылайӑшне ку килӗшмест иккен. Хусана куҫса килнисем ку вӑхӑта халӗ те хӑнӑхаймаҫҫӗ имӗш, вӗсене кун ҫути кӗске пулни тӗлӗнтерет-мӗн.
Сӑмах май, ЧР Элтеперӗ унччен сехете куҫарма килӗшмен.
Чулхула облаҫӗнче Чӑваш Енре тунӑ алюмини кӗпер хута кайнӑ. Машинӑсем ун урлӑ раштав вӗҫӗнчех ҫӳреме тытӑннӑ.
Кӗпер Чулхула облаҫӗнчи Бор хули ҫывӑхӗнче уҫӑлнӑ, вӑл 72 метр тӑршшӗ, унпа Линда юханшывӗ урлӑ каҫма пулать. Ӑна алюминирен тунӑ. Унччен кунашкал технологисемпе Раҫҫейре тата Хӗвеланӑҫ Европӑра усӑ курман. Чӑваш Енри «Сеспель» предприяти машиностроителӗсем вара ӑна пӗрремӗш хутчен пурнӑҫа кӗртме пултарнӑ.
Паян ҫӗрле Пушкӑртстанра Шур Атӑл юханшывӗ урлӑ пӑр ҫийӗн каҫнӑ чухне фура анса кайнӑ. Ку инкек Бирск ҫывӑхӗнче пулнӑ.
Юханшыв сарлакӑшӗ - 520 метр, пӑр хулӑнӑшӗ - 30 сантиметр, вӑл 3 тонна чӑтать.
Фура пӑр айне анса кайсан водитель ҫӑлӑнайман. Ирхине водолазсем унӑн виллине кӑларнӑ. Халӗ унта юханшыв урлӑ каҫмалли вырӑна хупнӑ.
«Рувики» интернет-энциклопеди Раҫҫейри халӑхсен тӗрлӗ чӗлхипе пилӗк уйрӑма халӑх усӑ курмалӑх уҫнӑ, ҫитес вӑхӑтра тата тепӗр улттӑшӗ ӗҫлеме пуҫлӗҫ. Кун пирки «Рувики» пресс-службинче пӗлтернӗ.
Пресс-службӑра ӑнлантарнӑ тӑрӑх, 2023 ҫулта «Рувикире» Раҫҫей халӑхӗсен чӗлхиллӗ уйрӑмсене тултарма команда пухнӑ. Ҫур ҫул хушшинче площадкӑн интерфейсне 20 чӗлхе валли хатӗрленӗ. Пӗтӗмӗшле калӑпӑш 100 пине яхӑн сообщенипе танлашать, вӗсене тӗрлӗ чӗлхесем хушшинче пӗр-пӗринпе ҫыхӑнтарнӑ.
«2023 ҫулхи чӳк уйӑхӗн вӗҫӗнче халӑх усӑ курмалӑх пилӗк уйрӑма уҫнӑ — пушкӑрт, мари, саха, тутар, чечен уйрӑмӗсене. Ҫывӑх вӑхӑтра тата улттӑшӗпе усӑ курма май пулӗ — ҫавӑн пекех алтай, мӑкшӑ, тува, удмурт, чӑваш, ирҫе уйрӑмӗсем ӗҫлесе кайӗҫ. Энциклопеди статйисен пӗтӗмӗшле шучӗ 1,1 миллион ытла пулӗ» — тесе пӗлтернӗ пресс-релизра.
2024 ҫулта энциклопедие йӗркелекенсем сахалтан та тата 10 чӗлхе уйрӑмне уҫма палӑртаҫҫӗ.
«Рувики» портал, вырӑс чӗлхиллӗ «Википеди» аналогӗ пек, кӑҫалхи ҫӗртме уйӑхӗнче ӗҫлеме пуҫланӑ.
Иван Яковлевич Яковлев ҫуралнӑранпа 175 ҫул тата Чӑваш писателӗсен пӗрлешӗвӗ йӗркеленсе кайнӑранпа 100 ҫул ҫитнине палӑртса Чӑваш халӑх поэчӗ Светлана Асамат тӑватӑ кунлӑха Чӗмпӗр тата Тутарстан тӑрӑхне килсе кайрӗ. Унӑн тӗллевӗ – шкул ачисемпе, халӑхпа тӗл пуласси.
Чи малтан вӑл Ҫӗпрел районӗнчи Ҫӗнӗ Йӗлмел ялне кӗрсе тухрӗ. Кунта Светлана Васильевна Чӑваш Республикинчи Профессионал писательсен союзӗн председателӗнчен Улькка Эльменрен пысӑк салам илсе килнине пӗлтерчӗ, союз ҫинчен, И.Я.Яковлев мӗнле пысӑк ӗҫсем туни пирки каласа пачӗ. Унтан тӑван чӗлхе ҫинчен сӑмах хускатрӗ, хӑйӗн кӗнекисемпе паллаштарчӗ, сӑввисене вуларӗ. Хӑй кӗвӗленӗ юрӑсене баян каласа юрларӗ, шӑхличпе тӗрлӗ кӗвӗ каларӗ. Пӗччен – пӗр оркестр! Ачасене те мероприятие хутшӑнтарма манса каймарӗ. Тӑватӑ ачана тӑватӑ шӑхлич пачӗ, хӑй вара баянпа ташӑ кӗвви пуҫларӗ. Ачасем ун хыҫҫӑн шӑхличпе шӑхӑрса пычӗҫ. Пӗтӗм зал кӗрлерӗ ҫак вӑхӑтра, алӑ ҫупрӗ.
Иккӗмӗш тӗлпулу – Кивӗ Улхашра. Ку ял Ульяновск облаҫӗнчи Чӑнлӑ районне кӗрет. Тӗлпулу Совет Союзӗн Геройӗ Н.Князькин ячӗллӗ вӑтам шкулта иртрӗ. Унта хӑнана чӑваш тумне тӑхӑннӑ хӗрсем ҫӑкӑр-тӑварпа, чӑваш ташшипе кӗтсе илчӗҫ.
Чӗмпӗр тӑрӑхӗнчи Чӑнлӑ районӗнче Анатолий Юман поэта асӑнса «Крылья обретаю вновь» иккӗмӗш литература фестивалӗ иртрӗ. Пӗрремӗшне пӗлтӗр Анатолий Федоровичӑн тӑван ялӗ, Чӑвашкасси, йышӑннӑччӗ, хальхинче вара хӑнасене район центрӗ – Аслӑ Нагаткин ялӗ пуҫтарчӗ. Поэт ҫитӗнсе тӑван ялӗнчен тухса кайнӑ та ӗмӗрне Нагаткинта район хаҫатӗнче вӑй хурса ирттернӗ.
Анатолий Федорович Ермилов-Юман 1932 ҫулта ҫуралнӑ, пилӗк ҫул каялла вара ҫӗре кӗчӗ. Вӑл 70 ытла литературӑра тӑрӑшнине, 60 ытла кӗнеке пичетлесе кӑларнине хакласа патшалӑх «РФ культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ» ят парса чысланӑ. Ҫаплах вӑл Чӑнлӑ районӗн пӗрремӗш Хисеплӗ гражданинӗ, литературӑри тата журналистикӑри темиҫе преми лауреачӗ. Ҫӗр ҫынни вӑл, тӑван ялне, тӑван районне, тӑван ҫӗршыва питӗ хытӑ юратнӑ, ҫакна сӑввисенче тата поэмисенче, ҫаплах статйисенче яр уҫҫӑн кӑтартса панӑ. Юманӑн икӗ ҫирӗп ҫунат пулнӑ – поэзи тата журналистика. Пирӗн аслӑ юлташӑмӑр -- тӑван ҫӗршыва парӑнса ӗҫлекен ҫыннӑн тӗслӗхӗ. Вӑл обществӑлла ӗҫсен хастарӗ, 1980-мӗш ҫулсем вӗҫӗнче Чӗмпӗр ҫӗрӗ ҫинче чӑваш юхӑмне пуҫарса яракансенчен пӗри.
Паллӑ ентешне асӑнса чыслама районти ытти ялсенчен культура ҫыннисем, вӗрентӳҫӗсем, ачасем тата район хаҫатӗнче пӗрле вӑй хунӑ ӗҫтешӗсем килнӗччӗ.
Хусанти тухтӑрсем Чӑваш Енри каччӑн пурнӑҫне ҫӑлнӑ. Унӑн ӳчӗн 90 проценчӗ пиҫсе кайнӑ.
Утӑ уйӑхӗнче 22 ҫулти ентеш тусӗпе гаража ятарлӑ растворпа витнӗ. Ӑна газ баллонӗпе ӑшӑтнӑ. Тӑрук шланг татӑлса кайнӑ та ҫулӑм каччӑсене лекнӗ. Пирӗн ентеш вӑйлӑ пиҫсе кайнӑ. Тусӗн ӳчӗн 50 проценчӗ сиенленнӗ. Иккӗшне те Хусана Республикӑри клиника пульницине илсе ҫитернӗ.
Пирӗн ентеш реанимацире 2 уйӑх выртнӑ. Тухтӑрсем вӑл сываласса шантарайман. Ӑна 20 операци тунӑ, 11 литр юн плазмине янӑ. Каччӑ майӗпен ура ҫине тӑнӑ. Юпан 13-мӗшӗнче ӑна киле кӑларнӑ.
Ӗпхӳри ӑслӑлӑхпа технологисен университечӗн Ҫтерлӗри филиалӗнче «Пушкӑрт Республикин Шаран районӗнче пурӑнакан чӑвашсен вырӑнти калаҫӑвӗн словарӗ» ятлӑ словарь пичетленсе тухнӑ. Кун пирки «Урал сасси» хаҫат сайчӗ хыпарлать.
Сӑмах кӗнекине филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Лариса Коротаева доцентпа Елена Ботвинева магистрант хатӗрленӗ. Яваплӑ редактор пулса И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университетӗнче ӗҫлекен филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Алина Ахвандерова тӑрӑшнӑ. Словаре мӗнпурӗ 400 яхӑн сӑмах кӗнӗ. Вӗсене диалектологи экспедицийӗ вӑхӑтӗнче пухнӑ.
Словаре кӑларма хутшӑннисем ӑсчахсемшӗн, аспирантсемшӗн, магистрантсемшӗн, студентсемпе ытти вулаканшӑн кӑсӑклӑ пуласса шанаҫҫӗ.
Авӑн уйӑхӗн 8-мӗшӗнче Ҫӗнӗ Шупашкарти икӗ арҫын Мари Эл вӑрманне, Звенигово районне, шур ҫырли пуҫтарма кайнӑ. Анчах ҫырла пуҫтарнӑ чухне пӗри ҫухалса кайнӑ. Тепри ӑна шыранӑ, анчах кӑлӑхах.
Ку хыпар Мари Элти ҫӑлавҫӑсем патне ҫитнӗ. Кӑнтӑрла вӗсем арҫынна шырама тухнӑ. Ку ӗҫе ахаль ҫынсем те хутшӑннӑ.
Арҫынна тепӗр кун, авӑн уйӑхӗн 9-мӗшӗнче, ирхи 6 сехет те 15 минутра тупнӑ. Палӑртмалла: вӑл 1952 ҫулта ҫуралнӑскер.
+3.3 °C