Электронлă вулавăш

1

Шурă каç. Лапка юр çăвать.

Чӳрече янаххи çумне таяннă Петр Андреевич пушанса юлнă шурă площаде тинкернĕ. Ун пуçĕнче халĕ нихçан уйламан темле уçăмсăр шухăшсем пăтранаççĕ. Вĕсем, пуçватмăш шухăшсем, хумсем евĕрлĕ, пĕр-пĕрне хăваласа иртеççĕ.

Пӳлĕмре урайĕнчен çур стена çӳллĕш çĕкленсе тăракан капăр сехет хăйĕн пĕр ĕнернĕ илемлĕ те çепĕç кĕввине янăратрĕ. Петр Андреевич, хăнăхнипе-и, аллинчи сехечĕ çине пăхса илчĕ те, чӳрече патĕнчен пăрăнса майĕпен, ирĕксĕррĕн тенĕ пек, сĕтел хушшине пырса ларчĕ.

«Вăт, Оля пепкем, паян татах... Çаплах йывăр выртать-çке... Кайса килесех пулать ун патне», — терĕ вăл хăйне хăй. Кĕмĕл йĕрсем палăракан йĕпкĕн хура çӳçне пӳрнисемпе тураса якатрĕ. Сĕтел çинчи Оля сăнӳкерчĕкне умнерех куçарчĕ те, çамкине сулахай аллипе тĕрелесе, хуп-хура чĕрĕ куçĕсене кăшт хĕсрĕ. Çав халлĕн вăл чылайччен хускалмасăр ларчĕ. Юратать Петр Андреевич хăйĕн чи кĕçĕн хĕрачине, тĕпчĕкне.

Ирхине ĕçе тухса каяс умĕн ăна арăмĕ — Серафима Акимовна — Оля ашшĕшĕн тунсăлхани çинчен икĕ хутчен те астутарчĕ. Çавăнпа Петр Андреевич каçкӳлĕм больницăна кайса килме хăйĕн вăхăтне епле те пулин йӳнеçтерме ĕмĕтленнĕччĕ. Чăннипе, арăмĕн астутарма та кирлĕ марччĕ, вĕт вăл хăй те ашшĕнчен хăпма пĕлмен чĕвĕлти «Кăвакал чĕппишĕн» — çапла чĕнеççĕ вĕсем килте Ольăна унăн сап-сарă çӳçĕшĕн — хытах тунсăхланă. Ара, çĕнĕрен çĕнĕ васкавлă ĕçсем сике-сике тухнă пирки миçе кунтанпа ĕнтĕ унăн аллисем хĕрĕн хитре кăтрашкисене лăпкаман. Паян та, акă, ĕçрен каллех хăй шутланă вăхăтра пушанаймарĕ. Ирхине ĕçе пырсанах вăл чи малтан татса пама палăртнă ĕçсене те вĕçне çитереймерĕ, Йĕтĕн комбиначĕн партбюро ларăвне кайма тиврĕ. Унта лару вăраха пычĕ. Таврăннă тĕле сĕтел çине çĕнĕ хутсем купаланнă. Вĕсемпе паллашнă вăхăтра ăна тата Мускавран янă хулăн пакет кĕртсе пачĕç.

«Мĕн ку тата?» Ытти хутсене айккинерех тĕртсе хурса, Петр Андреевич сĕтел сунтăхĕнчен хачă кăларчĕ, пакета хăрах хĕрринчен тирпейлĕн, темрен шикленнĕ пек, асăрхануллăн касса уçрĕ, ун ăшĕнчен чылай хулăн хут кăларчĕ те темиçе страницине çиелтен пăхса тухрĕ, унтан тӳрех юлашки страница çине куçса, ăна чылайччен пăхçа ларчĕ... Хулари невропатологсем жалоба çырса янă иккен. Мускав, жалобăпа паллашса, нерв чирĕсен клиникинчи ĕçсене тимлесех тĕпчеме, ун хыççăн тивĕçлĕ мерăсем йышăнма хушнă.

Куçне жалобăн юлашки страници çинчен илмесĕрех, Петр Андреевич янаххине аллипе тытса сĕтел хĕррине чавсаланчĕ те темле кăмăлсăррăн кулам пек турĕ, пĕр самант шухăша путрĕ. Анчах унăн жалоба амалантарнă шухăшсене сирсе яма та, вĕсене пĕр тĕвве пухса çыхма та май пулмарĕ. Малтан çине-çинех телефон шăнкăртатрĕ, унтан пĕрремĕш секретарь чĕнтерчĕ. Акă, часах çынсене йышăнмалли вăхăчĕ те çитсе тăчĕ. Вĕсем паян, юри тенĕ пекех, йышлах пулчĕç. Кашнинех тимлĕн итлемелле, вĕсен ыйтăвĕсене тĕп-тĕрĕс татса памалла. Юлашки çынна ăсатсан тин, ĕç вăхăчĕ пĕтнĕ хыççăн коридорсемпе пӳлĕмсем лăплансан, вăл пуçĕнчи щухăшсене туратланма ирĕк пачĕ.

— Апла-мĕн ĕçсем, — терĕ Петр Андреевич сасăпах, жалобăна çĕнĕрен алла тытса.

Çук, врачсем жалоба çырса яни кӳрентермерĕ ăна. Тĕрĕс тунă вĕсем. Унта сăмах мĕн çинчен пынине Петр Андреевич темиçе йĕрке вуласанах тавçăрса илчĕ. Чăнахах та ку ĕç чылайранпа тăсăлать ĕнтĕ, анчах ăна вĕçне çитерес тĕлĕшпе татăклăн нимĕн те туман-ха. Куçа хупмасăр каласан, кунта унăн та айăп çук мар. Вĕт хула комитечĕн бюровĕ, çур çул каярах çав ыйтăва сӳтсе явса, шăпах ун сăмахĕнчен иртмесĕр ытла та çемçе пулчĕ, çапла вара хĕртнĕ хурçă туптапмасăр юлчĕ. Тĕрĕс тунă врачсем. Ăна урăххи — жалоба çине алă пуснă тухтăрсем хушшинче хăйĕн арăмĕ те пурри тĕлĕнтерчĕ, чĕри тĕпĕнче хальччен хăй пачах пĕлмен пăтранчăк иккĕленӳсем хускатрĕ.

Чăнах çав, тату мăшăр пĕр-пĕринпе канашламасăр пĕр утăм та туман темелле. Ĕлĕк, больницăсенчн пĕрле ĕçленĕ чухне те, каярах, хăйне парти ĕçне куçарсан та вĕсем пĕр-пĕрин ĕçĕнче тĕл пулакан йывăрлăхсем пирки пĕрле шухăшлатчĕç. Вăтам пӳллĕ, çинçешке, ĕçрен нихçан пушанма пĕлмен Серафима Акимовна Петр Андреевичшăн чунĕ-юнĕпе парăннă, пурнăçа хĕрӳ те ачаш, ăслă юратупа илемлетекен, чĕрене канăç паракан арăм çеç мар, тен, пуринчен те ытларах, кирек мĕнле «хытă хупăллă ыйтăва» та хăвăртах катма, ăна тĕрĕс хаклама, тĕрĕс ăнланма пĕлекен чи шанчăклă çын пулнă пуль. Вăрçăран кăрарах кăмăллă пулса таврăннă Петр Андреевича, уйрăмах парти ĕçне куçсан, Серафима Акимовна, хăй те поликлиникăри парти организацийĕн секретарĕ тата пĕр тапхăр райком бюровĕн членĕ те пулса курнăскер, ăслă та усăллă шухăшсемпе сахал мар пулăшнă. Тĕрĕс, тепĕр чухне тавлашусăр та пулман. Тавлашнă вăхăтра вара çав черчен, вăйлă çил вĕçтерсе каяссăн туйăнакан чип-чиперкке хĕрарăмра яланхи шухăшлă та лăпкă куçĕсем вылянса-çиçсе тăнисĕр пуçне урăх нимĕн те — унăн шап-шурă аллисене те, çемçе те кăпăш, кăшт кăтрарах çӳçне те — кураймастăн, унăн чĕрене çемçетекен сассисĕр пуçне нимĕн те илтейместĕн. Хăйĕн шухăшне мĕн тери хĕрӳллĕн хӳтĕлет пулин те, вăл тавлашура хăйне пушшех те илемлетекен, ăна хăйне çеç тивĕçекен именӳ туйăмĕнчен хăтăлаймасть — питçăмартисем хĕреле-хĕреле каяççĕ, вăтанчăклăн кула-кула илет. Тавлашу яланах иккĕшĕ те пĕр такăр сукмак çине тухнипе вĕçленет. Çав сукмак патне хăй ертсе тухни те мăнкăмăллантармасть Серафима Акимовнăна, ун патне çын хыççăн пыни те кӳрентермест ăна. Уншăн чи пахи — çав такăр сукмакпа малалла пĕрле утни. Халĕ... Халĕ акă вăл, упăшкипе яланах пĕр сăмахра пурăнакан Серафима Акимовна, сасартăк, унпа çур сăмах та калаçмасăр жалоба çине алă пусса янă. Ку вăл Петр Андреевич Кургановшăн лăпкăн шăнкăртатса юхса выртакан çырма шывĕ шалкам çумăр-мĕн çумасăрах çырана тулса ейӳ кайнă евĕрлех туйăнчĕ. Çитменннне тата хăй ун çинчен мăштах. Шăпах çавăн пирки Петр Андреевичăн чĕри вăркама пуçларĕ те.

Петр Андреевич пирус тивертсе ячĕ, кабинетĕнче алăкăн-тĕпелĕн уткаласа çӳрерĕ, унтан каллех сĕтел хушшине, хăйĕн хытă тенкелĕ çине пырса ларчĕ, жалобăна алла илчĕ.

— Е ыттисем хĕтĕртнĕ ĕнтĕ ăна, е мана мĕншĕн-тĕр чĕмсĕр хирĕçлет. Иккĕрен пĕри. Анчах вăл çын сăмахĕ хыççăн каякан çемçешке мар. Апла пулсан... Мĕнле пулма пултарнă-ха ку? — терĕ вăл сасăпах.

Алăк хыçĕнчи ура сасси унăн шухăшне татрĕ. Пӳлĕме шофер кĕрсе тăчĕ.

— Серафима Акимовна ĕçре те, килте те çук, — пĕлтерчĕ вăл.

— Больницăра пуль. Эпĕ пушанайманнине пĕлнĕ ĕнтĕ. Халех эпир те кайăпăр, — терĕ Петр Андреевич сĕтел çинчи хутсене пуçтарма тытăнса.

Халĕ уншăн арăмĕ умĕнче пушшех те ырă мар пек туйăнчĕ. Вĕт Серафима Акимовна юратнă хĕрачи Оля ашшĕне кĕтни çинчен икĕ хутчен тата темшĕн салхуллăн астутарчĕ. Нивушлĕ хĕрĕн чирĕ пушшех те йывăрланнă? Ĕнер каçхине Серафима Акимовна ун патĕнчен вăраха юлса, кăмăлсăррăн таврăнчĕ. «Мĕншĕн вăрах?» — тесе ыйтсан: «Ĕçсем пулчĕç... Оля халь аванах ĕнте. Ашшĕ мĕншĕн килменни çинчен ыйтрĕ. Тунсăхланă. Эпĕ ăна ыран килет вăл тесе хуравларăм», — тенĕччĕ. Апла пулсан, мĕншĕн салху таврăнчĕ-ха вăл?

 

2

— Хуллентерех кайăпăр, — терĕ Петр Андреевич шофера, машина хулан тĕп урамне пăрăнсан.

— Хуллен-тĕк хуллен. Театра пурĕпĕр кая юлнă ĕнтĕ, — кулса илчĕ шофер. Каçпа ăçта та пулин кайма тивсен, вăл яланах çапла калать.

— Сергей, миçе çул катаччи чуптаратăн ĕнтĕ эс мана?

— Иккĕ пулмалла.

— Иккĕ тейĕпĕр. Икĕ çул ирĕн-каçăн çӳресе те, санран эпĕ пĕр япала çинчен нихçан та ыйтман, — терĕ Петр Андреевич, пирус тивертсе.

Шофер ун çине чăр! пăхрĕ те йăл кулса илчĕ.

— Мĕн-ши вăл? Мĕншĕн пирус туртмастăн теесшĕн-ши?

— Çук, вăл мар. Эсĕ мĕншĕн пĕрре те авари туманни çинчен те мар. Кала тĕрĕссипе: юрататăн-и эсĕ çак хулана?

— Тĕрĕссине каласан, Петр Андреевич, пĕлместĕп. Мĕншĕн тесен эпир, шоферсем, ун илемне курмастпăр. Пирĕн умра çул та çул. Ытти хуласемпе танлаштарас тесен, вĕсенче эпĕ пулманпа пĕрех.

— Пĕлетĕн-и, Сергей, тăван хуларан лайăххине тупма çук. Çакна тĕнче касса çӳренĕ чухне аванах туятăн.

Вăтам Азире, Çĕпĕрте ĕçлени тата вăрçă Петр Андреерича нумай хуласемпе паллаштарчĕç. Хамăрăннисене кăна мар, Хĕвеланăç Европăри чылай хуласене пĕлет вăл. Илемлĕ хуласем пур тĕнчере. Çапах та çак Атăл хĕрринчи авалхи хула ăна яланах хăй патне туртатчĕ. Тăван хула çав. Кунта вăл çуралнă, ӳснĕ, вĕреннĕ. Медицина институтне пĕтерсен те вăл кунтах юласшăнччĕ, — ăна хăйне те, ун чухне хăйпе тин çеç пĕрлешнĕ Симăна та лайăх вырăн паратчĕç, — анчах ашшĕ тăван хулара хăварасшăн пулман.

— Ачам, ялта ятлă пулаймăн тенĕ ваттисем. Ĕçре темĕн те пулать. Хулара пĕлĕшсем нумай, — тенĕ вăл ывăлне. — Кайăр, çамрăк чухне ăс пухăр.

Вара çамрăк Кургановсем малтан Вăтам Азири район больницинче ĕçленĕ, унтан, Симăна унти климат юраман пирки, Çĕпĕре куçнă. Петр Андреевич Çĕпĕртенех вăрçа кайнă.

Халĕ Петр Курганов аллă патне çывхарса пырать. Йĕпкĕн хура пуçĕнче кĕмĕл йăрăмсем уççăн палăраççĕ. Вăрçă, пурнăçри хуйхă-суйхăсем е çамка çине, е куçĕсем айне çинçе йĕрсем хыва-хыва хăварнă. Ялан кулнăн туйăнакан тутисем тата çынна тӳрех тыткăна илекен хура куçĕсĕм çеç туллирех çаврака питĕнчи çав тарăнах мар пĕркеленчĕкĕсене ытла палăрма памаççĕ...

Машина хула урамĕсем тăрăх майĕпен, пĕр евĕрлĕн чупса пырать. Çанталăк тӳлек, ăшă. Сĕм-хура тӳперен лапкам юр пĕрчисем, çĕр çине ӳкесшĕн пулман пек, электричество çутинче хуллен йăлтăртатса анаççĕ.

Урамра халь ытларах çамрăксем. Машинăна светофорăн хĕрлĕ çути чарсан, унта та кунта çамрăк-кĕрĕм ахăлтатса кулнă сасăсем илтĕне-илтĕне каяççĕ. Кулччăрах, савăнччăр. Вĕсен хаваслăхĕнче Петр Андреевнчăн та çынсен чĕринче савăнăç çуратакан ырă пĕрчĕ пур — вĕсен паянхи çак савăнăçĕшĕн вăл вăрçăра юн тăкнă, яланах хăйне хĕрхенмесĕр ĕçленĕ. Çук, урампа иртекей çав çынсем ăна кӳренме пултараймаççĕ. Сăлтавсăр никама та сивлемен вăл, пĕр çынна та усал туман. Пĕр-пĕр ĕçре айăпа кĕнĕ çынсене те, хăйсен йăнăшне вĕçне çитиех ăнлантарса, этем хайĕн малашнехи пурнăçĕ çинчен, хăйĕн пурнăçне юлашки сывлăш тухнчченех тӳрӳ кăмăлпа, таса чĕрепе çеç пурăнса ирттерме тивĕçли çинчен нихçан та манма юраманнине астутатарнă. Уншăн хăйĕн хальхи ĕçĕнчи чи йывăрри вăл_парти умĕнче йывăр та усал ĕç тунă коммунистран парти билетне каялла туртса илесси. Пĕр е тепĕр парти членĕ йăнăш тунăшăн вăл хăй айăплă пулнăн туйăнать ăна «Эпир, эпир, партин ответлă, ертсе пыракан ĕçĕнчи çынсем, ăна коммунист ятне париччен унăн чĕрипе пуç мими витĕр тухман, унти хура пăнчăсене асăрхаман кайран та, ăна коммунистăн аслă ятне парсан, унăн ĕçне куллен курса тăман, ăна хĕвел пек çутă, çăл шывĕ пек таса, чăн-чăн коммунист тăвассишĕн кирлĕ пек ĕçлемен», — шухăшлать вăл ун пек чухне чĕререн пăшăрханса.

Калас пулать, Петр Андреевич, чĕри хушнипе врача тухнăскер, хăй хăçан та пулин парти работникĕ пуласса пуçа та илмен. Вăрçă пулман пулсан, тен, çак самантра та вăл пĕр-пĕр больницăра йывăр чирленĕ ача кровачĕ умĕнче пĕшкĕнсе тăнă пулĕччĕ...

Медицинăран уйрăлнă саманта нихçан та манас çук Петр Андреевич. Йывăр, хăрушă самант вăл. Хаяр çапăçу пырать. Самолетсемпе танксем кĕрлеççĕ, бомбăсемпе снарядсем ухлатса çурăлаççĕ. Таврара вут-хĕм, тĕтĕм, тусан — нимĕн те курăнмасть. Санбата татти-сыпписĕр аманнисене илсе пыраççĕ. Вăл, васкаварлă хирург пулса тăнăскер, операци тăвать. Палатăна такам хашкаса чупса кĕрет те урмăшнă сасăпа кăшкăрса ярать: «Тухтăрсем, хăвăртрах тарăр, халех тыткăна лекме пултаратăр! Пирĕн командира вĕлернĕ. Сывă юлнă салтаксем ниçта кайса кĕме пĕлмеççĕ, аманнисем тыткăна лексе юлаççĕ...» Петр Андреевич хăй те калама пултараймасть, хăш самантра медсанбатран тухса вăркăннă-тăр вăл, каялла чакакансене хирĕç пыр тĕпĕнчен тухакан хаяр сасăпа: «Стой!!! Стой!!! Слушай мою команду!.. За Родину!.. Вперед! Вперед!..» — кăшкăрса чупнине, салтаксемпе каялла çапăçăва кĕрсе кайнине тата таçта такамсем хăватлăн «урра» кăшкăрнине кăна астăвать. Вăхăт мĕн чухлĕ тăсăлнă, çапăçу хирĕнче мĕн пулса иртнĕ — калаймасть вăл, анчах умра фашистсем каялла тарнине çеç курать... Гитлеровецсен атакине сирсе ывăтнă хыççăн çапăçу лăплансан, пур пек çынсене йĕркеленĕ вăхăтра Петр Андреевич патне пĕр палламан подполковник пырать те ăна тав тăвать, ыталаса чуптăвать, çĕнĕ вăйсем килсе çитиччен малалла командăлама хушса хăварать... Вара текех вăл санбата таврăнайман. Малтан ăна, институтрах лейтенант ятне илнĕскере, вăхăтлăх командиртан политрук тунă, унтан, унăн пултарулăхне курса, баталъонпа командăлама хушнă. Кунта нумаях çапăçайман вăл — йывăр аманнă, вара ăна фронтран инçетри госпитале ăсатнă. Госпитальре вăл хăй те, унăн арăмĕ те врач иккенне пĕлсен, суран йывăррине, çавна пула вăл текех фронта кайма юрăхсăр пулма пултарнине шута илсе, ăна хăй вăрçăччен ĕçленĕ хулана ăсатма ыйту тăратнă-мĕн. Командовани ку сĕнӳпе килĕшнĕ. Вара ăна Серафима Акимовна пырса илнĕ. Киле таврăнса ĕçе юрăхлă сывалсан та, — ку вăхăтра вăрçă та вĕçленнĕ ĕнтĕ, — унăн хăй юратнă ача-пăча тухтăрĕнче ĕçлеме тивмен. Парти обкомĕ ăна икĕ çуллăх партшкула вĕренме янă, унтан таврăнсан парти ĕçне куçарнă.

Икĕ çул каярах, ашшĕ вилсен, Петр Андреевич тăван хулана таврăннă.

Ку таранччен пурăнса ирттернĕ пурнăçĕшĕн унăн ытла кӳренмелли нимех те çук пек. Çакна вăл хăй те ăнланать. Çапах та уншăн хăйĕн пурнăçĕнче темĕн çитмен пек туйăнать. Анчах мĕн? Шăпах çав «мĕн» паллă мар та уншăн. Темĕн вăл. Шырать вăл ăна, шырать. Ăна шыраса, миçе хутчен асра утса тухман пуль ĕнтĕ вăл хăй пурнăçĕн çулĕ тăрăх...

Петр Андреевич мĕн çамрăкранпах ача-пăчана юратать. Улах вырăнта пулсан, вăл, хăйĕн çулĕпе ĕçне пăхмасăр, кирек хăш вăхăтра та вĕсемпе темĕнле вăйă выляма та ӳркенес çук. Унашкал мыскарасем пулкаланă та унăн. Пĕррехинче, — ку вăл госпитальтен таврăнсан пулнăччĕ, — урамра уçăлса çӳренĕ хыççăн киле кайнă чухне магазина пирус илме кĕнĕ. Унта ăнсăртран арăмне тĕл пулнă. Серафима Акимовна, килте хăнасем пурри çинчен пĕлтерсе, упăшкине хăвăртрах таврăнма хушнă, çула май карточкăпа илнĕ кăлпассине парса янă. «Лайăх пулчĕ-ха. Пирĕн хăнасем пуррине пĕлнĕ пекех, сăйламалли те, кăлпасси те сутаççĕ магазинта», — шухăшланă вăл.

Часах Сима хăй те киле пырса çитнĕ, хăнасем çине йăл-йăл кулса пăхнă.

— Кӳр-ха, Петруç, кăлпассине, ăна шаритлесен аванрах пулĕ, — тенĕ вăл.

Петр Андреевич нимĕн те чĕнмен, кулкаланă çеç.

— Мĕн кулатăн, ăçта кăлпасси? — ыйтнă арăмĕ.

— Мĕнле кăлпасси? — татах кулнă Петр Андреевич.

— Епле «мĕнле кăлпасси» пултăр, халь çеç магазинран парса ятăм-иç?

Петр Адреевич хулпуççийĕсене кăна пĕрсе илнĕ:

— Çук...

— Ара, мĕнле çук пултăр-ха?

— Çук... Пĕтĕмпех çитерсе ятăм.

— Кама?

— Кунтан виççĕмĕш çурт умĕнче ачасем вылятчĕç. Вĕсем патне чарăнтăм та, мана йĕри-тавра сырса илчĕç. «Ку мĕн?» — тет пĕри, хутпа чĕркенĕ кăлпасси çине пӳрнипе тĕллесе. «Кăлпасси», тетĕп. «Мана пар-ха», тет. Картишне илсе кĕтĕм те хайхисене, валеçсе патăм. Ара, пĕрне парсан, ыттисене епле памăн-ха, ачасем вĕт вĕсем. Çисе ячĕç...

Пурте каçса кайçах ахăлтатнă вара. Эхер те Курганов хăйне телейсĕр çынсен шутне кĕртет пулсан, вăл шăпах ача-пăча енчен телейлех мар темелле. Вăрçăччен, çамрăк тата яланлăх йăва çавăрман чухне, вĕсем ачаллă-пăчаллă пуласшăн пулмарĕç. Вăрçă хыççăн пулнă виçĕ ачаран пĕри çеç, чи кĕçĕнни — Оля кăна ашшĕ-амăшне савăнтарса ӳсет. Вăл та пулин халĕ больницăра выртать-ха...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн