Электронлă вулавăш

Тăп-тăрă шыв, шыв тĕпĕнчи чулсем те курăнаççĕ.

— Тем, Ĕнлет шывĕ мар пуль ку? Ку шыв ытла тăрă. Хам ĕмĕрте кун пек шыв курман эпĕ. Пӳрт лартнă чух мăк кăларма Ĕнлет шывĕ хĕрне Атăл урлă кайсан Ĕнлет шывне пăхнăччĕ эпĕ. Ĕнлет шывĕ çав тери тăрă мар, ку шыв пек хытă юхмасть, — тет йысна.

Хам ăшра: «Матюк аппа çуллă пăтă пĕçерсе çуллă пăтă çине çăмарта тураса çитерекенччĕ, сăра та ĕçтерекенччĕ», — тесе шухăшлатăп.

— Çармăс вăрманĕнче, Куславкка тĕлĕнче, Ĕнлет шывĕ хĕрринче, лаша вăррисем, этеме çаратакансем пурăнаççĕ темеççĕ-и вара, ку шыв Ĕнлет шывĕ пулсан çав вăрăсем пирĕн пуртăсене тытса илмĕç-ши? — тетĕп йыснана.

— Тăхти, вăрă-хурах, кĕвĕç-тигр таçта та пулĕ вăл. Ĕнлет шывĕ хĕрринче вăрă пур тесе çакăнтах ларса ирттерес мар, çапах малалла утар, — тет йысна.

— Юрĕ те, утассине утар, утнă вăхăтра ас тукаласа пырас, пуртăсене çухатас марччĕ, — тетĕп эпĕ Макçăм йыснана.

Пыратпăр йыснапа, пынăçемĕн шыв асланса пырать. Тăп-тăрă шыв, тарăн шыв хытă, вăйлă юхать.

Шывăн сылтăм енĕпе хăйăр пĕтрĕ.

Çурхи шыв сарăлса, питĕ хытă юхнипе хăйăра юхтарса кайнă, шыв хĕррипе пăрçа-мăйăр-йĕкел пек чулсем кăна.

Хĕвел ухать, сарăлать, çанталăк тăп-тăрă, уяр.

Пырсан-пырсан сулахай урари çăпата тĕпне тытса пăхрăм. Чуллă çĕрте утса ман сулахай урари çăпата шăтнă.

— Йысна, çăпата шăтнă, пĕр-пĕр хурама тавраш тĕл пулсан хурама хуппи сӳсе, пуртăпа пушăт туса çăпата сапласчĕ, — тетĕп.

Йысна та пĕшкĕнсе сылтăм ури çăпатине тытса пăхрĕ.

— Ха, ман та çăпата тăпăла пуçланă-çке у. Мĕн тăвас, çĕтĕлнĕ çăпатана саплама мĕнле те пулин май тупас пулать. Атăл хĕрринче мар-çке эпир, атăпа мар-çке эпир, атă путушĕ çак чулсемпе те час çĕтĕлес çук. Хĕвел те ăшă пăхать, çанталăк уяр, çак шыв тăп-тăрă. Сĕм вăрмантан та тухрăмăр. Чуна çăлтăмăр. Эх, Тăхти шăллăм, çăпата сапласах çак шыв хĕрринче хур пулас марччĕ пирĕн, - тет ман йысна.

Чул çинчен шыв хĕррипе шыва майăн мăйăр-йĕкел пек чул çинчен утатпăр йыснапа иксĕмĕр.

Кайсан-кайсан пирĕн çăпатасем тăпăлса тухрĕç.

— Мĕн тăвас, ура салтас, çарран утас, — терĕмĕр йыснапа.

Хурама-çăка тавраш курăнмасть.

Çырана пысăкрах чулсем çине лартăмăр.

Хĕвел ăшипе чулсем ăшăннă, ларма ăшă.

Çăпатасене салтрăмăр, мăшăрласа çыхрăмăр. Пир тăласене те чĕркесе çăпата кантрисемпе çыхрăмăр.

Çĕрĕк çăпата пулин те, кивĕ пир тăла пулин те ывăтса хăварас мар, кирлĕ пулĕ, сых ятне хамăрпах илсе каяс тесе çăпатапа пир тăласене çурăм хыçне çакрăмăр.

— Çара уран утма хăюллă мар, урана вĕт чулсем касасран хăрамалла, — тет йысна.

— Ас туса, майĕпе утăпăр, — тетĕп эпĕ.

Анаталла аннăçемĕн шыв аслансах пырать.

— Шывĕ тарăн, аслă, прахутсем ма çӳремеççĕ-ши ку шывпа? – тетĕп йыснана.

— Атăл, Шурă Атăл, Кама тăрăх прахутсем çӳреççĕ. Вăл тăрăхра ялсем, хуласем шыв тăрăх шыв тăрăх ларса тухнă. Ĕнлет шывĕ те мар пуль ку, темле, таçти шыв ку, этем шăрши туйăнмасть кунта, — тет йысна.

Хĕвел чылай çĕле ухрĕ, хĕртсе пăхать. Çанталăк хĕрӳ. Утнă майăн тарларăм, йысна та тарланă.

— Йысна, эс ишме пĕлен, сан хăрас çук, эпĕ ишме пĕлместĕп. Çан-çурăм таса маар, мунча кĕменни чылай пулать, тарларăмăр, эпĕ шыв хĕррине кăна кĕрĕп. Шыва кĕрсе чӳхенес мар-и, йысна? Шывĕ те пит тăрă, — тетĕп.

— Атăл, Çавал, Кĕтне, Сĕве шывĕ пулсан шыва кĕме хăрас çук. Ку ют шыв питĕ хытă юхать. Ют шыва кĕме хăрамалла, атя, утнă таран утар-ха, — тет йысна.

Вĕт чул çинчен çара уран утса пыратпăр. Шыв урлă сĕм вăрман. Пирĕн енче, сылтăм енче те вăрман пуçланать. Шыв хĕррипе сарса тухнă пек вĕт чул. Шыв ик айккипе вăрман аслансах пырать.

Пуртăсене хĕстерсе, пир тăла-çăпата çакса шыв хĕррипе йыснапа пыратпăр.

Шыва тăрăх хамăр ума пăхатпăр.

Шывăн ик айккипе те ту, çӳллĕ ту. Ту, сăрт тӳпи кăвак пĕлĕтех çитнĕ. Çӳлте, ту тӳпинче, шап-шурă юр. Ту аркинче, шывăн ик айккипе, сĕм вăрман, каллех сĕм вăрман.

— Ак ĕнтĕ, пăх ĕнтĕ. Ăçта çитсе кĕтĕмĕр, — тетпĕр йыснапа.

Шыв хĕррипе те çул пĕтрĕ. Шыв хĕррипе пысăк, пӳрт пек пысăк чулсем каплана-каплана выртаççĕ.

— Çук, Ĕнлет шывĕ мар, Чăваш çĕр-шывĕ те мар ку, Тăхти. Куславккана тухасси, Петрав вырăс патне кĕрсе канасси, киле çитесси часах пулмасть пуль, ачам, — тет йысна.

Шыв хĕррипе каяс — çул çук. Айккинелле каяс — çул çук, сĕм вăрман, аслă вăрман, тем те пулĕ сĕм вăрманта.

Шывăн ик айккипе тем çӳллĕш тусем, тусем тӳпинче шап-шур юр. Хĕвел çутипе тусен тӳпинче юр йăлтăртатать.

Тусем хушшипе аслă хапха уçса янă пек çап-çутă шыв юхать, аслă шыв юхать.

— Мĕн тăвас, йысна, ларса канар пăртак, шутласа пăхар, мĕн тăвас? – терĕм йыснана.

Шыв хĕрне пĕр чул çине лартăмăр.

— Каялла каяс — хăрушă, шыв хĕррипе анаталла каяс — çул пĕтрĕ. Йывăçсем пур, пĕрене пек йывăçсем ав лараççĕ.

— Пăх, темле кантра пек тымарсем çĕр шывпа ишĕлнĕ çĕрте усăнса тăраççĕ. Икĕ пуртă пур пирĕн, пирĕн пуртăсем мăка мар.

— Атя çав тымарсене тытса пăхар. Хурама тымарĕ пек тымарсем мар-и вĕсем? — тет йысна.

Чул çинчен тăрса, хай тымарсене пуртăпа касса йыснапа иксĕмĕр туртса пăхатпăр. Çăпата кантри пек тымар, йыснапа иксĕмĕр тапса туртсан та татăлмасть.

— Ача, ку пит çирĕп тымар. Хурама тымарĕнчен те пиçĕ тымар ку, — тет йысна тымара авкаласа пăхса. Çав тымара йысна кантра пек çыхать те тымар пĕртте хуçăлмасть, сӳс кантра пек çирĕп тымар.

— Ан куллян, пирĕн çул уçă. Çак аслă шыв — пирĕн çул пулать. Иксĕмĕре икĕ пуртă пур пирĕн. Йывăçсем те пур кунта. Йывăç касса, çак тымарсемпе çыха-çыха сул пĕрени пек тăвăпăр. Сул пĕрени çине ларса шыва майăн кайăпăр. Тен, Атăл хĕрне Куславкканах тухăпăр. Сул пĕренине Куславкка вырăсĕсене сутăпăр. Сутса пĕтерейменнине Петрав вырăса парăпăр. Куславккара, Сапротин лавккинче, Матюк аппу валли шурă тутăр илесчĕ-ха, — тет йысна.

— Таçтан та ăс çитет çак сан, йысна. Эп те вара пĕрене сутнă укçапа арăм валли сар тутăр, анне валли шур тутăр, атте валли хура карттус илсе таврăнăп, — тетĕп Макçăм йыснана.

Тăла-çăпатасене чул çине хутăмăр. Хай тымарсене тăпăлтара-тăпăлтара, пуртăпа тата-тата илсе шыв хĕрне купаларамăр.

— Ас ту, чипер каскалас, пуртта чула лектерсе мăкатас мар, — тет йысна.

Тӳп-тӳрĕ йывăçсем пӳрт пĕрени, мунча пĕрени пек. Ик айккине чĕркуçлене-чĕркуçлене ларса йывăçсене касса-каса яратпăр. Тăррисене татапăр йыснапа. Шыв хĕрне рычагпа кустарса антарса, йывăçсене шыва ярса пĕр-пĕрин çумне хай тымарсемпе çыхатпăр. Çыхса пынă сулă юхса каясран пысăк тымарсемпе сулла пĕр йывăçран кăкартăмăр. Çапла аппаланса пирĕн чылай пысăк сулă пулчĕ.

Кăкарса хунă сулă çине йысна кĕрсе пускаласа, уткаласа пăхать те – çирĕп сулă, саланас çук.

— Ку сулăпа ĕнтĕ сăмалют-прахут пекех ишетпĕр, — тет йысна.

— Сулă аванни аван та, тата сулă урлă-пирлĕ кашта пĕренисем картла-картла хурас. Пĕренисене çак тымарсемпе лайăхрах çирĕплетсе çыхас.

— Шывпа каяс çул вăрăм пулĕ. Йĕпе-сапа пулĕ. Куславккана, тен, часах çитеймĕпĕр. Сулă çине хӳшĕ-ӳпле тăвас. Ав унта хăма пек чулсем пур. Сулă çинче, хӳшĕ çумне çав чулсене сарса хурас. Ав тата чăмăр пек çаврака чулсем пур. Çавсене те пуçтарса сулă çине хурас. Пĕлес çук, вăл хатĕрсем пире кирлĕ пулĕç, — терĕм эпĕ йыснана.

— Юрĕ, Тăхти, сан сăмаха та тиркес мар. Тăхти, эс ытла ухмах çын маар пулмалла, — тет мана йысна, хăй ман çине пăхса пăртак кулать.

Шалча пек хырсем касрăмăр. Сулă çине тăраткаласа хӳшĕ турăмăр. Хӳшĕ-ӳпле тăррине хыр турачĕсене лайăх витрĕмĕр.

Хайхи хăма пек чулсене иккĕн çĕкле-çĕкле хӳшĕ çумне сартăмăр. Пĕр чулĕ авсăн такани пек кӳнкрешкеллĕ чул. Çав чул çине шыв ярсан ик çĕклем шыв кĕмелле. Вăл чула ыти чулсем çине хӳшĕ умнерех аран йăвантарса пырса лартрăмăр.

Хай чăмăр пек чулсене те пуçтара-пуçтара сулă çине пĕр вырăна хутăмăр.

Пирĕн сулă пысăк пулнă. Чулсем-мĕнсем хурсан та шыва кăлт та путмарĕ.

— Тем шухăш пур сан, Тăхти. Сулă çине чулсем хуртартăн, — тет мана йысна.

— Пирĕн килте мунча кăмаки ишĕлме пуçланăччĕ. Хамăр таврара мунча кăмакилĕх лайăх чулсем çук. Мунча кăмаки сӳтсе купалама Куславккаран Шăнчаса çак чулсене турттарса шухăш пур-çке. Тата пирĕн килте сысна пăтратакан такана кивелнĕ, апат парсан такана çине уха-уха кайса сыснасем таканана çурса пăрахнă. Халь такана çинче пĕртте шыв тăмасть, юхайса тухать. Çак чул сыснасем валли такана тума та аван-çке, йысна, — тетĕп.

— Юрĕ, юрĕ, калаç, Тăхти, — тет йысна.

— Тискер вăрмантан иксĕмĕр пĕрле çăлăнса тухрăмăр, чăпар кайăк та ырă кăмăллă пулчĕ те эпир çӳрес çул, пĕлме çук, вăрăм-и, тен, çавăнпа пĕр-пĕрин сăмахне тиркешлес мар, ырă кăмăлпа мĕн каланă, çавă пултăр, — тет Макçăм йысна манн çине ăшшăн пăхса.

— Сулла унталла-кунталла пăркаласа тытса пыма сулă хӳри тăвас тата тăват-пилĕк шалча пек патаксем касса хурас, — терĕ йысна.

— Юрать, йысна, сулă хӳри кирлĕ.

Этем йăхĕ хӳреллĕ ан пултăр. Кимĕ, прахут, сулă хӳресĕр шыв тăрăх çӳреймĕç; этем хӳреллĕ, этем тилĕ пек вăрăм хӳреллĕ пулсан этемсем пĕр-пĕрин хӳрине тапта-тапта çынна такăнтарĕç.

— Тата сулă çине хăрăк-харăк вут-шанкă пуçтарса хурас. Çак тымарсене те лайăхраххисене ик-виç çĕклем тăпăлтара-тăпăлтара хурăпăр, йысна, — терĕм эпĕ.

Пĕр кашта пек тӳрĕ хыр касрăмăр...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн