Электронлă вулавăш

Умсăмах

 

Халăх сăмахлăхĕнче,

Çар пуçĕсен ĕçĕсем

Вилĕм витĕр çул туса

Ĕмĕр юлнă упранса.

 

Ламттайсен кунне-çулне

Йĕрле-йĕрле пынăçем

Уçăлаççĕ çул-йĕрсем,

Авалхи ĕçĕ-хĕлсем…

 

…Вăштăр çилĕ вĕрнипе

Сас килет пек аякран.

Пайтул Хăлат лашипе

Вĕçнĕн туйăнать унта.

 

Учĕ пынăн кĕçенсе

Тек малалла вирхĕнет.

Чĕннĕ пекех утаман

Тăшмана хирĕç тăма …

 

Хуракасăн ялĕнче

Кун çути курнăскере,

Паттăр Пайтулăн ятне,

Манмĕç Çĕрпӳ енĕнче.

 

Арăмĕ те манăçман

Çĕрпӳ тавралăхĕнче.

Савнă Пайтула Мерчен,

Йывăрлăха парăнман.

 

Тӳснĕ тертлĕ хĕн-хура,

Пусмăр пурнăç тутине.

Ўстернĕ сăваплăхра

Ывăлпа хĕр пĕрчине…

 

Халĕ Улхаш енĕнче

Тăнăç пурăнăç тăрать.

Çĕнĕ ĕмĕт-тĕллевпе

Халăх малалла утать.

 

Паттăр çар пуçĕ

… Чĕмпĕр-Саран хушшине

Вырăс патши хушнипе,

Тĕрлĕ хăлăх хресченне

Килнĕ хăратса вăйпа.

 

Кăнтăр енчи чиккине

Çирĕплетес тĕлĕшпе,

Хӳтлĕх хӳмийĕсене

Тутарттарнă вырăссем.

 

Питĕ йывăр çак ĕçре

Асапланнă чухăнсем.

Нушаланнă чăвашсем,

Пайтул — вĕсен шутĕнче.

 

Хӳтлĕх хӳмийĕсене

Хăпартакан хресченсен

Вырăс патшин пусмăрне

Чăтма вăй-халĕ çитмен.

 

Хĕсĕрленнĕ мăшкăлта,

Хатĕрленнĕ пăлхава.

Сутăнчăк çынна пула

Путлантарнă пăлхава.

 

Кĕрешĕве халăха

Çĕклекен паттăрсене

Тытнă та хупа-хупа

Лартнă касаматсене.

 

Çапах хăшĕ-пĕрисем,

Пайтул ертсе пынипе,

Тарнă касаматсенчен,

Пытаннă Атăл çинче.

 

Бурлаксем хушшийĕнче

Пурăннă баржа туртса.

Ĕнтĕ виçĕ çул çитет,

Пайтул çӳрет бурлакра.

 

Урăх ят-хушаматпа

Пайтул çаплах тертленет.

Сăр вăрманĕ еннелле

Куçĕ каять пĕр маях.

 

Юхлă шывĕ хĕрринче

Хуракасăн ялĕнче,

Мерчен мăшăрĕпеле

Пурăнаççĕ ачисем.

 

«…Эх, Мерченĕм, эх, Мерчен,

Тӳсĕм çитĕ хăçанччен?

Куç илми Тикки енне

Эп пăхатăп хăш чухне.

 

Хурлăх пуль сан чунăнта,

Хуйхă пуль сан пуçăнта,

Тунсăх пуль сан куçăнта,

Ман пуласчĕ çумăнта.

 

Пĕчĕк, пĕчĕк ылăма,

Чĕвĕл хĕрĕм-чунăма,

Ман курасчĕ-çке пĕрре,

Кăшт пуласчĕ-çке пĕрле…»

 

Пайтул юрланă çапла

Пысăк хуйха путарма.

Анчах паташа çыннисем

Йĕр йĕрлеççĕ кулленех.

 

* * *

Степан Разин çарĕпе

Сар ту хулине илет.

Çарĕпе Чĕмпĕр çине

Тухса çĕкленсе килет.

 

Çав вăхăталла шăпах,

Паттăр Пайтул çарĕнче,

Ирĕклĕх шухăшлисем

Йышлă пулнă чăвашсем.

 

Пайтулăн йыхравçисем

Кĕç Сăрпала Пăлана

Тата Çавал тăрăхне

Çитнĕ тăнă васкаса.

 

Нишлĕхре те асапра

Нушаланан халăха,

Çĕкленĕ кĕрешĕве,

Ирĕке çĕнсе илме.

 

Атăл тăрăх сар ачан

Сасси кайнă аякка.

— Патша хури пулар мар, —

Тет терт хуçнă халăха.

 

Янăранă чан пулса

Пайтулăн сасси — йыхрав.

Тăвăл ял-ялăн çӳрет,

Мул йăхне силлет, хирет.

 

Пайтул хăйĕн çарĕпе

Вăрнă эсрел никĕсне.

Хула хӳмине хирсе

Кĕнĕ шурă Чĕмпĕре.

 

Анчах Чĕмпĕр хулинче

Разинпа Пайтул çарне

Çĕннĕ патша çарĕсем

Вăйлă хĕç-пăшалсемпе.

 

Пăлхавçăсем аманса

Çитнĕ пит йывăрланса.

Искей Пайтул çарĕпе

Çитнĕ Çавал тăрăхне.

 

«Енчен çунат хушайсан,

Кăвак хăлат пулайсан —

Вăл кайĕччĕ çĕкленсе,

Хĕçне тытса, вирхĕнсе».

 

Пайтул çар ăсталăхне

Кăтартнă çапăçусенче.

Шывсем çинче, çĕр çинче

Тăшмана паман иртме.

 

Вутлă ту пек вĕрекен

Çавал тăрăхне патша,

Карательсен çарсене

Янă пăлхав пусарма.

 

Пуç касакан çарĕсем

Хĕснĕ пăлхавçăсене.

Чăвашсен ялĕсене

Хушнă тума кĕл айне.

 

Çакăнти çапăçусенче,

Пайтул çарĕн çыннисем,

Вăйсăрланнă майпала

Лекнĕ чылай тыткăна.

 

Пĕр тан мар кĕрешӳре

Хыт амантнă Пайтула.

Тытнă харсăр çар пуçне,

Лартнă тĕрмене хупса.

 

Темĕн тĕрлĕ мăшкласа

Асап кăтартнă ăна.

«Тепре патша çуртне ман

Силлесчĕ», — тет тарăхса.

 

Тĕрмере те хăраман,

Тӳррĕн каланă куçран:

«Тустарăп пуян йăхне,

Çавна кĕтет вут чĕре.»

 

Хĕвел тухсан хĕрелсе

Хăйне çакасса пĕлет.

Анчах ăна çакнипе

Путараймĕç пăлхавçа.

 

Çтаппан тусĕпе пĕрле

Йывăр хурлăха сирсе,

Ирĕк пурнăç халăха

Шутланăччĕ пама.

 

Ял пуянĕсем, пупсем:

«Чап-мул пултăр хамăра», —

Теççĕ хĕресне тытса

Чăваша картманнипе.

 

Туртасшăн вĕсем чĕрсе

Çĕр çинчен чăваш ятне.

Тӳсеймен Пайтул чĕри

Çĕкленĕ чăвашсене.

 

«Мĕн-ма сахал эп турăм,

Вăй çитмерĕ пулмалла.

Эх, Çтаппанăм, тусăм,

Тен, эс вĕçен хăлатла?

 

Сывă пул, чăваш, чунна

Эпĕ хускатрăм вутла.

Тек ан пул чура çапла,

Эс, этем, çĕкле пуçна!

 

Çакĕç те паян мана,

Килĕ тепри ман выр(ă)на.

Йышлă вут чĕреллисем

Сапĕç кăвар хĕлхемне!

 

Тăвăл пекех хускалса

Ан сӳнтерĕр кăвара!

Чунна-юнна тапратса,

Тыт, чăваш, хĕç аллуна!»

 

Чĕннĕ çапла чăваша

Юлашки сăмахĕнче.

Хунă пуçне çапăçса

Ирĕклĕхĕн вăрçинче.

 

Хыççăн калани

Вун çиччĕмĕш ĕмĕрте,

Степан Разин вăрçинче,

Палăрнă паттăр çар пуç

Чăваш ывăлĕ Пайтул.

 

Степан Разин çарĕнчи

Ун званийĕ — полковник.

Чăваш халăх ертӳçи,

Пултаруллă сăвăçи.

 

Чи çывăх юлташсене,

Чи хаклă тăвансене,

Савнă Мерчен мăшăрне

Пайтул пĕлнĕ вилнине.

 

Ирсĕр тăшман аллинче

Вĕсем асапланнине

Илтнĕ хыççăнах Пайтул

Хурлăх юрри юрланă.

 

Хăватлă сассипеле

Каланă юпа сăмах.

Халăх çав йĕркесене

Пĕртте йĕрсĕр çухатман.

 

Искей Пайтулĕ çинчен

Хывнă сăвă та халап.

Хывнă темĕн чул хачмак,

Юлнă асра юррисем.

 

Паттăр Пайтул вил тăпри

Çӳллĕ-çӳллĕ вырăнта.

Çумăн ял — Чиканкасси.

Манмĕç нихçан сан ятна.

 

23.02.2015.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн