Электронлă вулавăш

(Унăн килти йытти Барс каласа панă тăрăх)

Тĕлĕнетĕп эпĕ сирĕнтен, çынсем!..

Хăвăрăн пурнăçра хăш чух пĕр-пĕр чăрмав пулать-и, ăнсăртран кансĕртерех самант килсе тухать-и (ку шута профсоюз пухăвĕнчи критикăпа самокритика, арăмĕ мĕншĕн те пулин пĕр эрне хушши мăртлатса çӳрени, пĕртен-пĕр юратнă ывăл умлă-хыçлă ик-виçĕ хут вытрезвителе лекни т. ыт. те кĕрет), — ялан пире асăнса ӳпкелешетĕр:

— Ман пурнăç — йытă пурнăçĕ! Тӳсме çук!..

— Хăçан хăтăлас ку анчăк пурнăçĕнчен! — тетĕр.

Час-часах тата, ăçтан та пулин — ĕçрен-и, сакăр-тăхăр сехете тăсăлнă пухуран-и — хытăрах ĕшенсе таврăнсан, пукан çине лак! ларатăр та, хаш! сывласа:

— Йытă пекех ывăнтăм паян! — тесе хуратăр.

Анчах эсир çавăн пек каланисенче тĕрĕсси пит сахал вĕт! Пĕрре-пĕрре, пуша вăхăтра, эсир юриех шухăшласа пăхăр-ха çавăн çинчен. Тупата туршăн, пирĕн пурнăç эсир шутланă пекех йывăр мар. Тата эсир калана пек ывăнмастпăр та эпир. Паллах, пулкалать тепĕр чухне, пурнăç нихçан та пĕр пек килмест вăл… Ун çинчен каярахпа калăп-ха. Малтан эп сире хампа паллаштарам…

Мана Барс тесе чĕнеççĕ. Вăйлă ят! Барс вăл — Тянь-Шаньпе Памир тăвĕсем çинче пурăнакан хăрушă тискер кайăк, эпĕ — килти йытă кăна, çавах та — Барс! Ман анне — дворняжка, атте — овчарка пулнă, теççĕ. Метис эппин эпĕ. Гибрид, урăхла каласан. Кирлĕ чух хаяр та, ачаш та пулма пĕлетĕп. Ку вăл таврари лару-тăруран килет. Пурăнасса эпĕ Михал Михалч Осламасов патĕнче пурăнатăп. Вăл мана эпĕ суккăр чухнех таçтан тупса пынă та хăй ачине пăхнă пекех пăхса ӳстернĕ. Ман телее, Михал Михалчпа Раиса Ивановнăн ача-пăча пулман, çавăнпа та вĕсен пĕтĕм юратăвĕ, ашшĕ-амăш ту-йăмĕ мана лекнĕ. Пит аван пулнă! Кашнинех тивмест ун пек телей…

Михал Михалч Осламасов — çынсем каланă тăрăх — хулара паллă çын, шултра работник пулнă. Ахаллĕн ма-ха, ăна, иккĕн çеç пурăнаççĕ пулсан та (манпа виççĕн ĕнтĕ) виçĕ пӳлĕмлĕ, кухньăллă, сарай-нӳхреплĕ уйрăм çурт пачĕç. Чăн та, каярахпа эпир, вăл çурта пăрахса, хула варрине, пилĕк хутлă çурта куçрăмăр, анчах унта та виçĕ пӳлĕмлĕ хваттер пулчĕ пирĕн. Пĕр пӳлĕмне эпĕ йышăнтăм — пĕчченех саркаланса пурăнтăм унта. Пули-пулми çынна çавăн пекки ăçтан лектĕр-ха, хăвăрах шухăшласа пăхăр эсир!

Михал Михалч пит шултра (пысăк мар, шултра!) çын пулнине çакăнтан та тавçăрса илме пулать: ăна кашни пилĕк-ултă уйăхранах урăх ĕçе куçаратчĕç. Паян акă вăл атă-пушмак çĕлекенсене ертсе пырать, ыран пулă тыттарать, тепĕр кунне хăма-пĕрене, тимĕр-шифер сутать. Таçта та пултарать!.. Пĕррехинче — икĕ эрне хушши — филармони директорĕ те пулса курчĕ! Анчах унтан вăл хăй заявлени парса тухрĕ, юрă юрланипе нумаях малалла каяймăн, ним тупăшĕ те çук, терĕ арăмне.

Вăл мĕн тери паллă çын иккенне Раиса Ивановнăран та пĕлеттĕм. Кӳршĕ хĕрарăмĕсемпе ятлаçнă чух (кун пекки кашни кун тенĕ пекех пулатчĕ) ман хуçа майри ялан çапла каласа парăнтаратчĕ вĕсене:

— Кампа çыхланатăр эсир, шăркалчăсем?! Ман упăшка сирĕнни пек шалттай-палттай çын мар, мукулатурнăй работник! Ача пĕтĕм хула пĕлет, пирĕн хушамат телефон кĕнеки çинче те пур! А эсир мĕн? Çӳпĕ! Çапах та мана хирĕç çăвар уçма хăятăр, сыснасем!

Характерне кăтартма пĕлетчĕ вара Раиса Ивановна, питĕ пултаратчĕ вăл енчен, пĕр тапранса кайсан манран та кая мар вĕретчĕ. Вăйлăччĕ ун характерĕ, тата… хаклăччĕ, тес пулать. Эпир мăн çурта куçнă хыççăн малтанхи çур çул хушшинчех вăл хăйĕн характерĕшĕн виçĕ хут суда лексе штраф тӳлерĕ. Анчах манпа яланах кăмăллăччĕ. Ачашлатчĕ, ваннăра çуса яратчĕ, уйрăм апат пĕçерсе паратчĕ, ир-каç урам тăрăх уçăлтарса çӳрететчĕ. Мăна-аçлăн утаттăмăр эпир унпа парксемпе скверсенче…

Питĕ туслă, пĕр-пĕрне ăнланса пурăнаттăмăр. Пĕррехинче эпĕ — хамăн шутсăр выляс килнипе — унăн хура-хăмăр тилĕрен тунă çухавине йăлт туласа тăкрăм, ним хăвармарăм, тепри пулсан мана уншăн çаксах вĕлермелле, анчах Раиса Ивановна чĕн пиçиххипе çурăм урлă ячĕшĕн виççĕ-тăваттă туртса çапнипех каçарчĕ.

Çакăн пекчĕ ман пурнăç. Мĕн хурламалли пур-ха ĕнтĕ унта? Тата мĕн йывăрри пур? Хăш енчен тиркемелле ăна? А эсир — «йытă пурнăçĕ», тесе ӳпкелешетĕр. Пĕлместĕр хăвăр нимĕн те!

Михал Михалч ялан пысăк вырăнсенче ĕçленĕ пирки пулас çав, ăна пурте хисеплетчĕç. Кашни кун пулмасан та, виç кунта пĕрре хăнасем пулатчĕçех пирĕн патра. Пĕри пырать, тепри… Уйрăмах Михал Михалч вăрман складĕнче ĕçленĕ чух хăнасем нумай пыратчĕç. Анчах ман хуçасем — перекетлĕ çынсемччĕ, эрех таврашĕ нихçан та илместчĕç, ĕçмелли-çимеллисене хăнисем хăйсем илсе пыратчĕç, Раиса Ивановна вĕсене сĕтел çине майласа вырнаçтаратчĕ çеç. Ку енчен вăл шутсăр ăстаччĕ вара! Тепĕр ресторанта та ун пек илемлĕ, куçа илĕртмелле хурса памаççĕ пуль ĕçме-çимесене! Эп аякран пăхса тăраттăм та, манăн вĕсене курсан тӳрех сурчăк юхса анатчĕ çав… Ӳпкелешместĕп — Раиса Ивановна мана ун пек чух пĕрре те кӳрентермен: хăнасем умĕнчех сĕтел çинчи чи тутлă татăксене вилкăпа иле-иле хыптаратчĕ.

— Тутанса пăх, Барсик, çи, çи, Барсик…

Ĕçетчĕç-çиетчĕç те шавлатчĕç вара — тур çырлах! Пуринчен ытларах Раиса Ивановна хăй янратчĕ. Юрлатчĕ — тепĕр качака та ун пек çухăраймасть пулĕ, ташлатчĕ — урай варринчи юман сĕтел те унпа пĕрле тĕпĕрт-тĕпĕрт! сикетчĕ.

Çапах та, хăнисем тухса кайсан, ялан тиркетчĕ вĕсене:

— Сыснасем, шампанскине икĕ бутылка çеç илсе килнĕ! Кукăлĕ краççын тути калать, канфечĕсем çăвар маччи çумне çыпăçаççĕ! Ниушлĕ вара вĕсем çавăн пек хăналанипех пире юрама шутлаççĕ?! Ай-ай. ытла та йӳнĕ хакпа туянасшăн-çке хăйсене мĕн кирлине! Те выçăхса çитнĕ ыйткалакансем вырăнне хураççĕ пире? Ан пар эс вĕсене нимĕн те, Мишенька, çӳреччĕр сан тавра шăлĕсене кăтăртаттарса! Юрать-и?

— Юрĕ, Раечка, юрĕ, эс каланă пек тăвăп, — терĕ Михал Михалч.

Анчах сасартăк хăнасем пач çӳреме пăрахрĕç пирĕн пата. Тем пулчĕ! Такам тухатса сивĕтрĕ, тейĕн. Ман хуçасем хăйсем те ниçта та тухса çӳремерĕç. Михал Михалч кашни ир сухалне хырса, хаклă одеколонпа сапăнса, якалса, хулăн портфельне çĕклесе мăнаçлăн тухса каяканччĕ. Халь, темшĕн, ир-ир ниçта та каймарĕ, кивĕ пижамине тăхăнса, леш «вĕтĕ пăта» текен йӳнĕ пирус йăсăрлантарса те-ек чӳречерен пăхса ларакан пулчĕ. Унччен мана кашни ир пырса ачашлаканччĕ, халь çаврăнса та пăхмарĕ. Пĕррехинче эп хам, ачашланас килнипе, ун патне пырса пуçăма чĕркуççийĕ çине хутăм, анчах вăл мана пĕррех тапса ячĕ:

— Пшол вон, харампыр! Сансăр та хăсăк тухать!..

Хӳрене ик ура хушшине хĕссе, алăк патне кайса вы-ыртрăм вара. Питĕ хурлантăм хам…

Пĕр икĕ эрне кĕрхи пĕлĕт тĕслĕ пулса çӳрерĕç Михал Михалчпа Раиса Ивановна. Мана çитерме те манчĕç, хырăм выçнипе хам нăйкăшма тытăнсан тин мĕн те пулин пăрахса паратчĕç. Хăйсем çĕрле те çывăрмастчĕç пулмалла, пĕрмай темскер пăшăлтатса выртатчĕç. Хăш чух хам унччен нихçан илтмен сăмахсене илтеттĕм: ОБХСС, следователь, суд, штраф, тĕрме… Унтан иккĕшĕ те таçта кайса çӳрерĕç — ир каяççĕ те сĕм çĕрле тин таврăнаççĕ. Выçсах вилеттĕм çав кунсенче. Пĕр каçхине вара Михал Михалч вил ӳсĕр таврăнчĕ — ура çинче те тăраймасть, ун пекех пулнине пĕрре те курман эпĕ. Арăмĕнчен уртăнса пӳлĕме кĕрсенех кăкран касса янă юман пек урайне хĕреплетрĕ, хăй çапах та юрлама хăтланать:

Помирать нам рановато,

Есть у пас на свете дела…

Ирхине те, вăраннă-вăранман, вăл çав юррах юрласа ячĕ. Пăхатăп — куçĕ-пуçĕ çиçет кăна хăйĕн, ĕнер çеç авланнă, тейĕн. Йăлт улшăннă ман хуçа, унчченхи салхулăх таçта шăтăка кайса кĕнĕ. Темле питĕ пысăк савăнăç пулнă пулмалла çав, ахальтен мар!

Пит çума кайнă чух мана сăмсаран шаклатса илчĕ, çурăмран лăп-лăп-лăп ачашларĕ.

— Пурăнар-ха пурнăçне, Барсик! Тĕнчене тĕлĕнтерĕпĕр-ха эпир санпа. Çапла-и? — терĕ вăл хăвассăн.

…Тĕнче тĕлĕннипе тĕлĕнменнине пĕлместĕп, анчах мана хама Михал Михалч шутсăр тĕлĕнтерчĕ вара! Çуркунне, çĕршыв типнĕ вăхăтра, кĕтмен-туман çĕртенех вăл мана грузовик çине лартса хуларан чылай инçете, темле вăрман хĕррине, илсе кайрĕ те, çамрăк кăна улма-çырла йывăççисем хушшинче ятарласа ман валли тунă йытă вити, вырăсла каласан конура çумне тем тăршшĕ сăнчăрпа кăкарса лартрĕ.

— Малашне санăн çакăнта пурăнма тивет, тусăм, — терĕ вăл. — Çитет сана тунеядец пулма! Ку — пирĕн сад, эп ăна пĕр тăсланкă та юлхав поэтран чĕрĕк хакпах илтĕм. Халь ĕнтĕ эс кунта пĕрремĕш хуçа пулатăн, пĕтĕм влаç — санра. Хуть те кам килсен те, тӳрех хăр-р… хам! Тыт та çур! Чăн-чăн барс пек пул, ăнлантăн-и? Асту, эп сана! Çывăрнă чух та курса-илтсе вырт! — чышкипе юнарĕ вăл юлашкинчен.

Çав кунах Михал Михалч икĕ трехтонкăпа хăма тиесе пычĕ. Хăми сар çу пек, ик енчен те яп-яка савалана. Унтан кирпĕч турттарса килчĕ. Цемент. Хăйăр. Шифер. Бетон плитисем. Кантăк. Пăта. Хăй кашнинчех мана асăрхаттарать:

— Куратăн-и, мĕн чухлĕ пуянлăх шанса паратăп эп сана? Мотри, лайăхрах сыхла, бдительнă пул! Пĕр кирпĕч те, пĕр сыпăк шифер та, пĕр пăта та ан вăрлаттар. Çакатăп!..

«Вăрра вăрă шанмасть» тенине çирĕплетсе пани пулчĕ ĕнтĕ ку. Кайран пĕлтĕм эпĕ — çак пĕтĕм пурлăха Михал Михалч хăй склад заведующийĕ пулнă чух вăрласа тухса пĕр тусĕ патĕнче пытарса усранă-мĕн. Çавăншăн пĕр хушă арăмĕпе иккĕшĕ те ОБХССран хăраса таппа лекнĕ шăшисем пек чĕтресе пурăннă вĕсем! Анчах вĕсен пуçĕ çине капланса килнĕ хура пĕлĕтсем шуса иртнĕ курăнать, ним те пулман вĕсене. Кам пĕлет, те çу сĕрнĕ-ха кама та пулин?

Ик-виç кунтан рабочисем пычĕç — пуртăсемпе. пăчкăсемпе, кĕреçесемпе. Эрнерен пирĕн садра дача ӳссе ларчĕ — юмахри кермен пек! Йăлтăрти-ялтăрти, пăхсан куç алчăраса каять. Ун пекки ку тăрăхра никамăн та çукчĕ çав! Виçĕ пӳлĕм — кашнин ăшне урăх тĕслĕ сăрпа сăрланă, веранда, ăна тĕрлĕ-тĕрлĕ кантăкпа картланă, çӳлте — мезонин, аялта — нӳхреп. Çук, нӳхреп те мар — бомбоубежище! Ытти дачниксем пыра-пыра пăхаççĕ те — ах! теççĕ кăна вĕт!

— Ну, туса лартрĕ те Михал Михалч, пăх-ха эс ăна! Эпир пур — йытă вити пек будкăна та виçĕ çул тăватпăр… Çынсем-и эпир?!

Пурте ырлаççĕ, анчах пĕр ватăрах çын — пенсионер пулмалла — çав тери кӳренмелле сăмах каласа хăварнине илтсе юлтăм: