Эпĕ кран машинисчĕ. Эпĕ çĕр çинче мар, сывлăшра ĕçлетĕп. Çынсем каланă салама пĕлĕтсене çывăхран калатăп, вĕсене алă тытатăп. Йăпхӳ çумăр пĕлĕчĕсем — ман кӳршĕсем. Вĕсем кабинă çумĕнченех йĕслесе иртеççĕ, мана ырлăх-сывлăх, ăнăçу сунаççĕ. Юрататăп эпĕ вĕсене, кăмăллăн кулса ăсататăп вĕсене.
Кайăксем — ман тăвансем. Хăрамаççĕ вĕсем манран, кашни хăйĕн юррине юрласа савăнтарать. Ман çийĕн кунне вăтăр-хĕрăх ушкăн кайăк хур карти карталанса иртет. Хачă пек, икĕ юплĕ вĕсем. «Кайри — мала, малти — кая!» — теместĕп эпĕ вĕсене. Çынсене çеç мар, кайăксене те кӳрентерес килмест...
Эрне каярах ман пата мăшăр чĕкеç вĕренчĕ. Пĕри — пысăкраххи, амăшĕ пулмалла, тепри — пĕчĕкреххи, тĕм хура тĕкли, чĕппи. Ăна питĕ юратса пăхать амĕшĕ, çунаттипе хупласа лăпкать, çăварăпе шыв ĕçтерет. Юрататăп эпĕ çак кайăксене, кабинă кантăкĕ çумне килсе ларсан, вĕсемпе çынпа калаçнă пекех шăкăлтатса калаçатăп.
Анчах çак мăшăр кайăка манăн темшĕн хĕрхенес килет. Вĕсем çине пăхатăп та эпĕ шухăша путатăп: ашшĕ ăçта çӳрет-ши? Чирлесе вилмен-ши? Аслати çапман-ши?
Çак чĕкеçсен кăмăлĕ лайăх. Эпă калаçнине вĕсем шăппăн итлесе лараççĕ, ман çине ăшшăн пăхаççĕ, тем чĕвĕлтетеççĕ, вара вĕçсе каяççĕ. Каллех таврăнаççĕ.
Кран çинче эпĕ хама чăн паттăр пек, çĕр çинчи ĕçсене тӳперен ертсе пынă пек туятăп. Çумăмра, лăпкă кунсенче те, çил шăхăрать, куç умăнче аслă Атăл хум сиктерсе юхать.
Халĕ эпĕ хула строителĕсем валли баржă çинчен хăмăртарах тĕслĕ вак чул пушататăп. Кунта, пирĕн патра, ун йышши чул çук. Хаклă вăл. Ăна инçетрен кӳрсе килеççĕ.
Ĕçе сакăр сехет тĕлне çитмелле манăн. Ирсерен апат çисе, тумланса тухатăп та вара, уçă сывлăша кăкăр тулли сывласа, васкамасăр утатăп...
Çав ир эпĕ килтен ултă сехет иртсенех тухрăм. Стройтрестсенчен пĕринче вак чул çитменни хытă сисĕнетчĕ. Çавăнпа та мана управляющи ĕçе иртерех тухма ыйтрĕ. Эпĕ килĕшрĕм.
Çул çинче ирхи сывлăш сиплĕхĕнче чечек саракан капăр садсем çине пăхса пытăм. Улмуççисем шап-шурă. Сирень те чечек çыххине салтнă: кăн-кăвак. Çăка та çулçă кăларнă, ытти йывăçсем те ем-ешĕл. Ырă, чăнахах та ырă...
Пирĕн хулара Атăл хĕрри питĕ илемлĕ. Рет-рет газонсенче тем тĕрлĕ чечек: хĕрли, сарри, йăмăххи... Ячĕсене пĕлсе çитеймĕн! Чечек хуçалăхĕнчисем валли çуркунне ĕç пайтах. Вĕсем кунта ирех тухнă, газонри чечексене тахçанах шăварнă. Ретсем хушшинчи тăпра тĕм хура, нӳрĕ, авă. Халĕ чечексене сайралатма пуçланă.
Атăл хĕрринче, сывлăша шыв-ахах пĕрĕхтерекен фонтанран инçех мар, эпĕ юратнă вырăн — автобус чарăнакаи вырăн пур. Кунта кунне мĕн чухлĕ çын автобуспа иртсе çӳремест-ши!
Автобус чарăнакан вырăнсем вĕсем — çынсем автобус çине ларса ĕçе каймалли вырăнсем çеç мар, савнă хĕрпе каччăн тĕлпулу вырăнĕ те, инçетрен килекен телее кĕтсе илмелли, инкеке ăсатмалли вырăнсем те... Çавăнпа эпĕ çав вырăнсенче тăракан çынсем çине, унта анса юлакансем çине шухăша путарах пăхатăп.
Автобус кĕтекенсем йышлăнччĕ. Çанталăк çумăра систернине кура, хăшĕсем алла сунчак тытнă, хăшĕсем плащ тăхăннă. Ăна-кăна шутламасăр çӳхе тухнисем те пур.
Ушкăнра эпĕ вăтăр-вăтăр пилĕк çулсене çитнĕ тĕм хура çӳçлĕ хĕрарăма асăрхарăм. Çийĕнче — хăмăр кĕпе, сулахай аллипе плащ тытнĕ. Сылтăм аллинче — чечек çыххи.
Эпĕ патарах пы рса тăтăм. Куçĕсем хĕрарăмăн тексĕмрех симĕс, вĕсем мана темĕнле салху куçсем пек туйăнчĕç.
Хĕрарăм пĕччен мар. Ун умăнче пилăк-ултă çулсенчи арçын ача тăрать. Ывăлĕ, ахĕртнех. Хăй пекех, тĕм хура çӳçлĕ вăл. Чечек çыххине сулахай аллине куçарчĕ те амăшĕ ăна пуçĕнчен лăп-лăп лăпкаса илчĕ.
— Çухатмарăн-и?
— Çухатман, — амăшĕ енне çаврăнса, сылтăм ывçине уçса кăтартрĕ ывăлă. — Акă, кунтах.
Ача аллинче эпĕ икĕ пуслăх пăхăр укçа куртăм.
Вăл вара аллине чăмăртарĕ те каллех амăшĕ умне тăчĕ.
— Асту, Толик, эсĕ хăвăрт, — терĕ хĕрарăм унтан.
— Илтетĕп. Эпĕ вăшт-вашт анчах.
Çул çинче автобус курăнчĕ. Ывăлĕпе амăшĕ çынсем умне маларах тухса тăчĕç. Хăрарăм ачине аллинчен тытрĕ.
— Ан васка, Толик, ан васка. Автобус айне лекĕн...
Автобус чарăнчĕ те, алăк уçăлнă-уçăлманах, ача унта вирхĕнсе кĕчĕ, ывçинчи икĕ пуслăх укçана çынсене кăтартрĕ те кассăна сиктерчĕ. Вара малти алăкран çăмăллăн ыткăнса тухрĕ, амăшĕ патне чупса пычĕ.
— Пулчĕ те, вăшт-вашт анчах, — терĕ вăл хавассăн кулса.
— Маттур, Толик, — ывăлне каллех пуçĕнчен лăпкарĕ амăшĕ. Унтан хăй çывăхне пырса тăнă хĕрарăма çапла каларĕ: — Кунта автобуспа килнĕ чух Толике пĕрер-икшер пуслисем икĕ билетлăх панăччĕ те, васканипе-ши, кассăна пурне те ярайман вăл. Автобусран антăмăр та: «Анне, манăн икĕ пусă кĕсъерех юлнă, эпă асăрхаман», — тет. Халă çав автобуса кĕтсе илтĕмĕр те, укçа ярса тухрĕ-ха.
— Апла-и... Епле пурăнатăр? — ыйтрĕ ăна итлесе тăнă хĕрарăм. Палланăскер пулчĕ пулас.
— Аванах пурăнатпăр-ха.. Толик ӳсет авă... Садике çӳрет.
— Ашшă сăнлах вăл санăн, Вера, — илтĕнчĕ хĕрарăм сасси.
— Çапла, каснă-лартнă ашшĕ, — тулли кăмăлпа тавăрчĕ Толик амăшă, куçĕсем симĕс хĕлхем сапрĕç унăн — Пичĕ-куçĕ те, тути-çăварĕ те...
Хĕрарăм малтан кăштах чĕнмесĕр тăчĕ, Толик амăшĕ çине темĕн шухăша путнă пекрех пăхрĕ, вара çапла ыйтрĕ:
— Халĕ ăçта çул тытатăр?
— Пристане. Пăрахут кĕтетпăр-ха...
Эпĕ сехет çине пăхса илтĕм те, хам автобус чарăнакан вырăнта вунă минут ытла ирттернинчен тĕлĕнсе, Атăл хĕррине васкарăм. Толикпе амăшĕ те çул урлă каçрĕç. Анчах вĕсем ман çулпа пымарĕç, пристань еннелле кайрĕç.
Кран çинче мăшăр чĕкеçе куртăм. Вĕсене сывлăх сунтăм та ĕçлеме тытăнтăм. «Пăрахут кĕтетпăр, терĕç», — аса илтĕм Толикпа амăшне. Вара пристань енне пăхрăм та акă мен куртăм. Дебаркадер çумне икĕ палубăллă «Суворовец» пăрахут пырса чарăнчĕ. Ан тив, чим-ха, Толикпе амăшĕ мар-и? Çавсем!
Мостик çине хăпарчĕç те вĕсем калитана чечек çыххи пачĕç, алă тытрĕç. Унтан тем каларĕç пулмалла, кăштах тытăнса тăчăç, ал сулса каялла анчĕç. Кайран эпĕ вĕсене Атăл хĕрринчи тӳпем вырăнта тăнине асăрхарăм. Икĕ çырана хум чуптарса çула тухакан пăрахута алă сулса ăсатрĕç...
Икă-виçĕ эрнерен Толикпе амăшне эпĕ каллех Атăл хĕрринче куртăм. Малтанхи пекех, амăш çийĕнче — хăмăр кĕпеччĕ, аллинче — чечек çыххи. Чăлт шурă кĕпе тăхăннă Толик фонтан патне пынă та çилпе инçете вĕçсе саланакан шыв тумламĕсене ывăç тупанĕ çине пухать.
Эпĕ, ĕçе каяканскерех, çывăхри тенкел çине пырса лартăм, — ĕç пуçланиччен вăхăт сахал марччĕ.
Толик хĕвел çинче тĕрлĕ тĕспе йăлкăшса çиçекен шыв тумламĕсем çине ытарайми пăхрĕ.
— Кур-ха, анне, тырă çумăрĕ çунă чухнехи пекех. Кур-ха, кур! — Йĕкĕр ывçине пухăнакан шыва çине-çинех çӳлелле сапрĕ вăл, — Тырă çумăрĕ пекех!.. Çумăр, хĕвел — пĕтĕмпех пĕрле!
— Тырă çумăрĕ тетĕн? Камран илтнă вара эсĕ ун çинчен? — Толик пичĕ çинĕ сирпĕнсе тулнă тумламсене алă тутрипе шăлсă типĕтрĕ амăшĕ.
— Асаннерен илтнĕ. Ялта. Атте ман пек пĕчĕк чух тырă çумăрĕ айăн чупма юратнă.
— Чăнах-и?
— Чăнах, анне.
— Хă, эпĕ пуçласа илтетĕп. Аçу мана кун çинчен каламан, Толик.
— Мана асанне каларĕ. Анчах хăçан çăвать вăл, çав тырă çумăрĕ, ăна пĕлместĕп.
— Шăпах хальхи вăхăтра, çуркунне, çу пуçламăшĕнче, — хуравларĕ амăшĕ.
— Çук-çке, çумасть ав, — янкăр тăрă тӳпенелле кăтартрĕ ача.
— Килĕ-ха, ывăлăм, çăвĕ....
— Вара, эпĕ те, атте пек, ун айĕнче чупатăп! Çапла-и? — хавхаланчĕ Толик. — Пы-ы-сăк пулатăп. Сана йăтса çӳреме пуçлатăп.
Амăшă кулса илчĕ. Шăлĕсем унăн шăкăр тикăс, таса.
— Эсĕ атте сана йăтсах çӳретчĕ тетĕн-иç. — Çаплах чарăнмарĕ ывăлĕ, — Тетĕн-иç.
— Йăтса çӳренĕ пекех çӳретчĕ.
— Ĕçе те йăтсах каятчĕ-и?
Амăшĕ каллех кулчĕ.
— Кун пек шухăшсем ăçтан çуралчĕç санăн паян, Толик? Тĕлĕнтеретĕн, — ывăлне аллинчен тытрĕ те ман çывăхри тенкел çине лартрĕ амăшĕ. — Ĕçе ăсатса яратчĕ, кĕтсе илетчĕ. Ăнланатăн-и?
— Ăнланатăп...
Ача çаплах чĕвĕлтетрĕ.
— Сана атте чи-чи хакли — телей парнеленĕ, тетĕн. Çапла-и, анне?
— Çапла, Талик, телей парнеленĕ.
— Мана — карттус. Матрос карттусĕ. Çапла-и?
— Çапла, ывăлăм. Сана та телей парнеленĕ. Пире иксĕмĕре те вĕл пĕр пы-ы-сăк телей парнеленĕ.
— Мĕнлерех вăл телей, анне?
— Тĕлĕнтеретĕн эсĕ, Толик. Ӳссен, йăлтах ăнланăн-ха акă...
— Атте пек ӳссен-и?
— Аçу пек ӳссен, пы-ы-сăк пулсан...
— Пирĕн атте чи-чи лайăх çын, тетĕн эсĕ.
— Çапла, чи-чи лайăх çын.
— Вăл пуринчен те пысăк-и?
— Пуринчен те пысăк.
— Эпĕ пĕчĕккĕ, — салхуланчĕ Толик, хăй çӳллĕшне виçнĕ пек, çывăхри акаци тĕмĕ айне кайса тăчĕ.
Амăшĕ ман еннелле пăхрĕ, чипер пухса тирпейленĕ чечек çыххине илчĕ, аллине ывăлĕ енне тăсрĕ.
— Кил, утăпăр, Толик. Кĕçех пăрахут çитмелле...
Вĕсем пристань еннелле тăрса утрĕç. Пĕчĕк Толик амăшĕнчен маларах ирте-ирте чупрĕ, темĕн калаçрĕ пулмалла. Часах пристане анакан пусма çине кĕчĕç те вĕсем — ман куçран çухалчĕç.
Кран çинчен вара каллех иртнĕ ӳкерчĕке куртăм. Пăрахут çитсе чарăнчĕ те (халĕ ĕнтĕ урăх пăрахутчĕ), Толикпе амĕшĕ мостик çине хăпарчăç, капитана алă тытрĕç, чечек пачĕç, анчĕç. Унтан, малтанхи пекех, тӳпем вырăна тăрса, пăрахута алă сулса ăсатрĕç.
Вăхăт шурĕ. Ман пата çаплах мăшăр чĕкеç вĕçсе килчĕ. Эпĕ вĕсене çăкăр тĕпретсе патăм. Пăхса килентĕм. Мăшăр чĕкеçе асилтерекен Толикпе амăшĕ те куç умĕнчен каймарĕç. Пĕррехинче, ĕçе кайнă чух, çак тăлĕнтермĕш çынсене каллех куртăм эпĕ, вара тӳсеймерĕм — паллашас шутпа çапла ыйтрăм:
— Чечекне сутмастăр-и? — терĕм.
Хĕрарăм ман çине лăпкăн пăхрĕ:
— Сутма илмен, сутмастпăр, — терĕ.
— Атте валли илнĕ, — çепĕç сассипе хушса хучĕ Толик.
— Эппин...
Урăх калаçаймарăм. Пăрахут килнине асăрхарĕç те вĕсем уттине хăвăртлатрĕç.
Кун хыççăн вĕсем Атăл хĕррине килме пăрахрĕç, таçта çухалчĕç. Пĕрре курма хăнăхнă йăлапа Толикпе амăшне эпĕ, çынсем хĕвел тухасса, çумăр çăвасса кĕтнĕ пекех, кĕтрĕм. Анчах вĕсем килмерĕç те килмерĕç.
Эрне иртрĕ, иккĕ, виççĕ... Вĕсене курас шанчăк, шыври хум ерипен ирĕлсе саланнĕ пек, çухалнăçем çухалса пычĕ. Анчах пĕррехинче... пĕррехинче вара ĕçе кайма хваттертен тухрăм та кĕçех кăшкăрса яраттăм: мана хирĕç Толик килет!
— Толик, эсĕ-и?
— Эпĕ.
— Епле лекнĕ эсĕ кунта?
— Эпĕр кунта пурăнатпăр...
— Кунта?
— Кунта.
— Ĕнер хваттере куçнă, терĕç. Эсир куçнă-и?
— Эпĕр.
Вăл алăка уçрĕ те кĕрсе кайрĕ, шурă беретне çеç тĕртĕнсе юлма ĕлкĕртĕм.
Çав хушă ĕç нумай пулчĕ манăн. Инçетри управление командировкăна ячĕç. Унта кран машинисчĕ çитместчĕ. Эрне ĕçлерĕм. Мăшăр чĕкеçе, Толикпе амăшне, час-часах аса илтĕм, манмарăм.
Акă эпĕ каллех килте. Ĕçе пуçтарăннăччĕ — арăм тытса чарчĕ.
— Пĕлетĕн-и, пирĕн пата тĕлĕнтермĕш хĕрарăм куçса килнĕ.
— Ачаллă, хăраххăн хĕрарăм-и? — Толикпе амăшне аса илсе ыйтрăм эпĕ.
— Çапла.
— Пĕлетĕп эпĕ ăна. Ачи Толик ятлă. Çапла-и?
— Çапла, — тĕлĕнерех калаçрĕ арăм.
— Астăватăн-и? Автобус... Икĕ пуслăх укçа...
— Çавсем-и?!
— Тĕлĕнтермĕш, терĕн. Мĕншĕн тĕлĕнтермĕш пек сан шутпа çав хĕрарăм?
— Ара, час-часах чечек йăтса çӳренине куратăп та...
Арăма эпĕ Толикпе амăшĕ пăрахут капитанĕсене чечек пани çинчен каламанччĕ.
— Чăн та тĕлĕнтермĕш, — килĕшрĕм эпĕ. — Ăнланса çитейместĕп эпĕ хам та.
— Тĕлĕнтермĕш те лайăх хĕрарăм, — терĕ вара арăм. — Эпĕ унпа паллашма ĕлкĕртĕм те. Çемçен калаçать, кулмасăр. Çынна итлеме пĕлет. Пирĕн патран кĕпе çумашкăн таз илсе кайрĕ... Пичке... Сăра тумалла, тет-и...
Ирхине пирĕн пата Толик чупса пычĕ. Чăлт шурă кĕпе, тĕм хура шĕлавар тăхăннă хăй. Пуçĕнче — шалпар бескозыркă.
— Салам, матрос! — терĕм эпĕ Толике, шӳтлерех алă тытса. — Епле пурăнатĕн?
— Лайăхах, тете. Мана кунта анне ячĕ. Сире...
Анчах каласа пĕтереймерĕ вăл, — алăка шакканă сасă илтĕнчĕ. Толик амăшĕ кĕчĕ.
— Сире калама ĕлкĕрчĕ-и вăл, ĕлкĕреймерĕ-и... Паян пирĕн Толикăн çуралнă кунĕ. Çичĕ сехет тĕлне пыма чĕнетпĕр.
— Пыма чĕнетпĕр, — амăшĕ сăмахĕсемпех каларĕ Толик те.
Унтан Толик амăшĕ ман çине пăхрĕ те тĕлĕннĕ пек пулчĕ.
— Эпĕ сире таçта курнă пек...
— Курнă. Астăватăр-и, Атăл хĕрри...
— Ах, чăн та, аса илтĕм, астурăм, — терĕ вара хыпăннă çын сассипе — Астурăм.
Вăл кăштах хĕрелнĕ пек пулчĕ.
— Пырар вара, темиçе ан чĕнтнрĕр. Урăх никам та пулмасть. Толик асламăшĕ, эсир... Пырăр.
— Пыратпăр, пыратпăрах, — терĕм эпĕ.
Пирĕн пӳрт общежити майлă. Алăкран кĕретĕн те, — икĕ еннелле вăрăм коридор тăсăлать. Кухньă çирĕм çемьене — пĕрре. Çынсем ĕçе кайнă, ĕçрен килнĕ вăхăтсенче унта краççын шăрши сăмсана çурать. Хĕрарăмсем, ăмăртмалла тенĕ пек, керогазпа апат пĕçереççĕ, чашăк-тирĕк çума шыв ăшăтаççĕ. Коридорта кунĕпех аслати кĕрленĕ пек сасă кĕмсĕртетсе тăрать. Ачасем пĕр-пĕринпе тупăшса чупаççĕ, шавлаççĕ, çухăрашаççĕ, макăраççĕ.
Коридор ик енĕпе — хваттĕрсем. Кухньăран, çывăрмалли пӳлĕмрен, залран туалетран тăракан чăн-чăн хваттерсем мар вĕсем — пӳлĕмсем çеç; хамăр, пĕрре вĕреннĕ те, — хваттер, тетпĕр.
Толиксен хваттерĕ, алăкран кĕрсен, — сылтăм енче.
— Ак, килтĕр-ха!.. Питĕ савăнăтăп! — хыпăнса ӳкрĕ Вера эпир кĕнĕ-кĕменех. — Иртсе ларăр, кунтарах ларăр, — пире сĕтел хушшине лартрĕ вăл.
Сĕтел çинче — апат-çимĕç. Тăпăрчă, шаритленĕ çăмарта, чăкăт, сыр касса хунă. Услам çу.
Часах пӳлĕме туллирех кĕлеткеллĕ карчăк кĕчĕ. Пичĕ пĕркеленнĕ унăн, çӳçĕ шурă юр витнĕ пек шуралнă.
— Толик асламăшĕ, ман апи, — паллаштарчĕ пире Вера. — Эсĕр килессе пĕлет вăл, каласа патăм. Почтальон-ха вăл пирĕн паян. Акă, халĕ те Толик валли çыру илсе килчĕ.
Кил хуçи пирĕн стакансене сăра тултарчĕ.
— Пуçлăпăр, ĕçер...
Толик асламăшĕ панă виçĕ кĕтеслĕ çырăва илчĕ те хĕпĕртесе ӳкрĕ, амăшĕ патне чупса пычĕ.
— Анне, вула, вула, вула.
— Çынсене ĕçме пар-ха, ан шавла, Толик,— лăплантарчĕ ăна амăшĕ. — Вулатăп, вулатăп, вулатăп.
Унтан çырăва илчĕ те вулама пуçларĕ.
— «Юратнă ывăлăм, Толик. Сана çуралнă кун ячĕпе хыттăн чуптăватăп. Ултă çул çине пусатăн, эппин. Ӳс, ман пекех, пысăк çын пул. Сана чунтан юратса кĕпе парнелетĕп. Таса тыт ăна, тирпейлĕ упра. Аннӳне, пирĕн хаклă çынна, итле. Яланах тĕрĕсе, ырра вĕрентет вăл сана. Ăнланатăн-и? Мана ырми кĕтетĕн пулĕ, ывăлăм? Ман та сана тӳсме çук курас килекен пулчĕ. Службă пĕтсен, çитетĕп-ха, акă. Пăрахутпа пыратăп. Сана хыттăн ыталатăп, юратса чуптăватăп. Аçу».
Хĕпĕртесе ӳкнипе Толик, ниçта кайса кĕме пĕлмесĕр, пĕр вырăнта тĕпĕртетсе çаврăнчĕ.
Амăшĕ ăна хитре тăрĕленĕ кĕпе тыттарчĕ.
Эпир тĕлĕнерех пăхса лартăмăр.
Толик кĕпене илчĕ те малтан амăшĕ ытамне, унтан асламăшĕ ытамне кĕрсе ӳкрĕ, ачашланчĕ.
Ман арăм та Толике парнелĕх илнĕ шăлаварпа майка пачĕ.
— Парнешĕн мĕн каламалла-ха? — Толик çине пăхса ыйтрĕ амĕшĕ.
— Спасибă, — именерех ответлерĕ ывăлĕ. Вара пирĕн енне çаврăнчĕ те: — Спасибă, — терĕ.
Амăшĕ черккесене эрех тултарчĕ, пира тытма сĕнчĕ. Тытрăмăр та — сĕтел çинче ытлашши черкке юлнине асăрхарăм эпĕ.
— Ашшĕ валли, — ман шухăша пĕлнĕ пек каларĕ Вера.— Ĕçкĕ-çикĕре çапла, яланах пирĕнпе пĕрле вăл.
— Пĕрлех, — терĕ Толик асламăшĕ те. — Акă, вырăнĕ те унăн, — пушă пукан çине кăтартрĕ карчăк.
— Эппин, лайăх йăла...
Толик, хĕпĕртесе ӳкнĕскер, парнелĕх панă кĕпене, шăлавара тахăнса пăхрĕ, ниçта кайса кĕрейми утса çӳрерĕ; унтан, ывăнчĕ пулмалла, урам енчи чӳрече патне сарнă вырăн çине выртрĕ те çывăрса кайрĕ.
Эпĕ стена çумне çакнă сăнӳкерчĕк çине пăхрăм. Тулли те пĕчĕкрех сăн-питлĕ, илемлĕ матрос...
— Ашшĕ мар-и?
— Ашшĕ, Толик ашшĕ, — ответлерĕ Вера. — Пирĕн ашшĕ.
— Халĕ ăçта вăл?
— Службăра... Иртнĕ вăрçăра вилнĕ хучĕ килчĕ те, — Толик амăшĕн куçĕсем шывланчĕç, сасси, мăйран пăвнă пек, пӳлĕне-пӳлĕне тухрĕ, — вилнĕ хучĕ килчĕ те... Мана ан пăхăр эсир, ĕçĕр. — Малтан Толик ашшĕ валли тултарнă черккене шаккарĕ вăл, унтан — пирĕн черккесене. — Ĕçĕр, эсир, ĕçĕр...
Эпĕ хама нихçан каçарайми йăнăш сăмах персе ятăм:
— Уншăн ĕçер, эппин... Асăнса...
— Ах, уншăн ĕçма кирлĕ мар, кирлĕ мар. Ах, асăнма кирлĕ мар, — пушшех пӳлĕне-пӳлĕне, куçĕнчен шăпăртатакан куççульне шăла-шăла каларĕ Вера.
— Каçарăр, эпĕ апла каласшăн марччĕ, — терĕм эпĕ. — Каçарăр...
Анчах Вера, ман самаха илтрĕ-ши, илтмерĕ-ши, çаплах калаçрĕ.
— Асăнса ĕçме кирлĕ мар. Вилмен вăл, сывă. Вилнĕ хучĕ килнисем сахал таврăнчĕç-и!.. Сахал-и? Сахал мар... Ĕненетĕп, вилмен вăл. Çавăнпа эпĕ Толик патне уявсенче ун ячĕпе çыру та хам çыратăп. «Эпе нихçан та вилместĕп, сирĕншăн вилместĕп, нихçан та вилместĕп», — терĕ вăл мана варçа кайнă чух. Эпĕ ун кăкăрĕ çине ӳке-ӳке макăртăм. Толик ун чухне хырăмри ачаччĕ. «Ывăл-и, хĕр-и — ытарайми юрататăп», — терĕ. Эпĕ шанатăп, вилмен вăл, вилмест вăл. Эпир ăна нихçан та вилме ирĕк паман. Толик ирĕк паман, эпĕ... Унăн пĕртен пĕр таса арăмĕ. Эпĕ нумай та пурăнайман унпа.
— Юратакан çынсем вилме кирлĕ мар, — терĕ ман арăм.
— Хăйне çапла нихçан манайми кĕтекен çын пур çĕрте паттăррăн мар, ахаль çыннăн та вилме ирĕк çук, — терĕм эпĕ те.
— Вилмен вăл, вилмен...
Иртнĕ вăрçа пире нихçан вилмессе шанса, сӳнми юрату сунса ăсатнă арăмсене ĕмĕр-ĕмĕрех мухтав! Çавсем пире тăшмансене хирĕç çапăçнă чух вăй панă. Вĕсен ăшшипе эпир шывра та путман, вутра та çунман. Çĕр-шыва çăлса хăвартăмăр. Пирĕн иксĕлми хăватсенчен пĕри, чăнах та, çакă мар-ши? Çакă! — тетĕп эпĕ.
Вера ерипен лăпланчĕ, куççульне шăлса типĕтрĕ, пире эрех, сăра тултарса сĕнчĕ.
— Каçарăр мана, — терĕ вара. — Чăнах та, ара, эпĕ сире кунта хам макăрнине курма чĕнмен вĕт. Аса илтĕм те — тӳсеймерĕм. Сăнӳкерчăкĕ хам умрах тата... Тахçан, курсассăн, тӳрех макăрса яраттăм... Çавăнпа ăна эпĕ ун чух пĕр хушă, хам ухмахпа, арчана пытарса пăхрăм. Кайран вара хамран хам хăраса ӳкрĕм. Ара, савнă çынна мĕншĕн пытарас-ха?! Сывă çыкна шăтăка чикрĕм-иç, терĕм те йăпăр-япăр кăларса çакрăм.
Вăл пире Толик сывлăхĕшĕн ĕçме сĕнчĕ те упăшки ячĕпе тултарнă черккене хăй тытрĕ. Шаклатса ĕçрĕмĕр.
— Толик та çапла, эпĕ ывăлăм çинчен калатăп-ха, питĕ шаклатса ĕçме килĕштеретчĕ, — терĕ ватă карчăк, пирĕн çывăхарах ларса.
— Чăнах та çапла, апи, — хавасланчĕ кинĕ. Вăл пире хăй ăçта ĕçлени çинчен каласа пачĕ. Типографире наборщицă иккен Вера. Халĕ линотиписткăна вĕренет.
Вăл кăмăлланă юрă — «Катюша». Ăна юрла-рăмăр.
Чечекре, ав, улмуççи те грушă,
Шыв çинче шап-шур тĕтре юхать...
Юрланă чух симĕс куçĕсем хĕм сапса йăлкăшрĕç, хитре пит-куçĕ хĕрелсе кайрĕ.
— Ку юрĕ — упăшка юратнă юрă, — терĕ Вера. — Хам пĕччен чухне эп ăна час-часах юрлатăп. Мана вăл темшĕн ытти юрăсенчен хитререх пек туйăнать. Ывăлăм та вĕренчĕ ăна, чиперех юрлать, сĕмахĕсене те тĕп-тĕрĕсех пĕлет.
Вăл тăчĕ те тутлĕ ыйăхпа çывăракан Толик çинчен утияла сирчĕ.
— Пӳлĕм ăшăнса кайрĕ, — терĕ Вера, пирĕн çине пăхса, çапла ыйтрĕ: — Чăнах та, йăлăхтармастăп-и эпĕ сире? Текех хам çинчен калаçатăп. Палкатăп çеç.
— Йăлăхтарма терĕр, — каларăмăр эпир арăмпа иксĕмĕр харăсах,— итлес те итлес килет. Сирĕн пурнăçăра эпир нимĕн те пĕлмен вет-ха.
— Юрĕ-ха, эппин, юрĕ, итлĕр. Халĕ аса килчĕ. Упăшка мана пĕррехинче телей курупки çинчен каласа панăччĕ. Ĕмĕрне те манас çук.
— Телей курупки çинчен?
— Çапла, Телей курупки çинчен. Акă, итлĕр, эппин. Каласа парам.
Аллисене кăкăрĕ умне тытрĕ те вăл темле каçăрăларах тăчĕ.
— Шăматкун пулнă. Е вырсарникун, кунĕ вăл çавах, епле кун пулсан та... Упăшкипе арăмĕ апата ларнă. Кĕтмен çĕртенех хирĕçӳ сиксе тухнă. Вĕсем тавлашма пуçланă. Кайран чарăннă — мирлешнĕ. Радио итлеме ларнă.
Вĕсем, пирĕн хушăри кăмăл-туйам çаплипех юлчĕ, тесе шухăшланă. Вăсем час-часах тавлашнă, кайран мирлешнĕ. Мĕншĕн хирĕçетĕр? — тесе ыйтсан, вĕсенчен пĕри те сăлтавне тупса калайман. Вĕсем пурнăç пĕлмен çынсем пулнă. Çынсем вĕсене кашни хирĕçӳ-тавлашурах Телей курупкинчи пĕр шăрпăк çунса сӳнни çинчен калама маннă.
— Чăн та, питĕ тĕрĕс, — хавас кăмăлпа каларăм эпĕ. — Епле ăслă шухăш! Епле шухăшласа тупнă?!
— Кун çинчен кашни этем шухăшлама тивĕç, — терĕ арăм та.
— Çапла, — килĕшрĕ пирĕнпе Вера. — Çапла. Эпир вара упăшкапа, Толикпе, нихçан та вăрçса-тавлашса курман. Вăл мана пĕр сивĕ сăмах та каламан.
Çул курки тытса, алăкран тухнă чух Вера ӳкĕннĕрех сасăпа çапла каларĕ:
— Ни ĕçтерни, ни çитерни... Хам çинчен анчах калаçрăм. Каçарăр. Ман кашни ĕçкĕ-çикĕрех çапларах пулать те вăл. Каçарăр...
— Пăшăрханма кирлĕ мар. Хамăр хăçан хăналăпăр?
«Чечек çыххи... — аса илтĕм килте. — Пăрахут капитанĕсене мĕншĕн парнелеççĕ-ха ăна вĕсем?» Ыйтма маннă.
Вăхăт иртрĕ. Кантăк умĕнчи чие йывăççисем тахçанах çимĕçсĕр юлчĕç, çăка саралма та тытăнчă.
Эпĕ çаплах ĕçе çӳрерĕм, ĕçрен таврăнтăм. Чечек çыххи йăтнă Толикпе амăшĕ Атĕл хĕррине хушăран-хушă çитсех тăчĕç, мана саламласа иртрĕç. «Епле çапла пурăнмалла-ха? — шухăшларăм эпĕ.— Ара, чипер, ăслă хĕрарăм... Ан тив, качча тухнă пултăр, ачи пултăр... Упăшки вилнĕ хучĕ те алăрах-иç. Вăрçă пĕтнĕренпе тăватă çул иртрĕ. Çак хушăра упашкисене çухатнă сахал хĕрарăм качча тухрĕ-и?!»
Эрне пек пурăннă хыççăн Толик асламăшĕ киле кайрĕ пулмалла — курăнми пулчĕ. Толик кил картинче пĕчченех выляса çӳрерĕ.
«Ялан иккĕш кăна. Чăнах та, тунсăх мар-ши? Вĕсем патне арçын таврашĕ çӳрени те сисĕнмест».
Анчах пĕррехинче... Ĕçрен таврăннă чух эпĕ Толиксен алăкне тинĕс çар çыннисен çи-пуçне тăхăннă çӳллĕ те патвар капитан шакканине асăрхарăм.
— Капитан? — тĕлăнчĕ арăм хваттерте эпĕ ăна кун çинчен каласа панă хыççăн.— Упăшки мар-ши? Анчах упăшки хăйĕнчен кăшт çеç çӳллĕрех, тетчĕ.
— Сирĕн, хĕрарăмсен, кĕнеки хулăн, — терĕм эпĕ. — Ăна ниепле те ретлĕ ăнланса вуласа пăтерме çук.
Çур сехет иртрĕ-ши, иртмерĕ-ши, — пирĕн ывăл патне Толик вĕçтерсе çитрĕ, ăна хаклă йышши канфет сĕнчĕ.
— Çи, эсĕ те мана çитеретĕн-иç, капитан пачĕ, — терĕ çемçе сассипе. — Выляма тухар-и? Анне мана ирăк пачĕ.
Вĕсем кил картине тухрĕç.
«Çын çинчен уçал шухăшлас мар». Çак шухăшпа çывăрса кайрăм эпĕ çав каç.
Ирхине, пилĕк сехет тĕлне, мана арăм хулпуççирен силлесе вăратрĕ.
— Пĕлетĕн-и, эпĕ кĕçĕр чăлкăм та куç хупман. Чăлкăм та.
— Мăншĕн вара? — вырăн çинчен тăрса тумланма пуçларăм эпĕ.
— Ай, ытла та хĕрхентĕм эпĕ ăна. Эх, ытла та...
— Мĕншĕн? Кама?
— Макăрать те ӳлесех, уйрăлса килме вăй çитмерĕ. Хăй те: «Лар, ан кăй», тет.
— Кам? Мĕншĕн макăрать? — тӳсеймесĕр çине-çинех ыйтрăм эпĕ.
Арăм каласа пама пуçларĕ.
— Каçхине мана, эсĕ çывăрса кайсан, Вера килсе чĕнчĕ. Хăй патне илсе кайрĕ. Пĕччен кăмăла уçма йывăр, тет.
— Вара?
— Эсĕ капитан килчĕ терĕн-иç. Нимĕнле упăшки те мар вăл, тăванĕ те мар. Ахаль çын çеç. Верăпа Толик чечек çыххи парнеленĕ капитансенчен пĕри вăл.
— Вара?
— Çав капитан илсе çӳрекен пăрахут кунта, пирĕн пристане, виçĕ хут килсе чарăнчĕ тет. Виççĕшĕнче те Толикпе амăшĕ ун тĕлне пулнă, ăна чечек парнеленĕ. Çавăн чух, калаçмасăрах пулман ĕнтĕ, капитан адрес ыйтса пĕлчĕ, тет. Адреса мĕншĕн пытарас-ха? Каланă Вера. Çулта-йĕрте кĕрсе тух, тенĕ пуль ĕнтĕ.
— Вара? Малалла мĕн?
— Малалла-и? Вăт çĕркаç шăпах çав капитан кĕчĕ, тет. Калаçса кайрĕ, тет. Сăмах çине сăмах... Унтан, юлашкинчен, ерипенех, сăмаха хăй пĕччен пурăнни çине куçарчĕ, тет. Вара Верăна хăйне качча тухма ыйтрĕ, тет.
— Качча тухма ыйтрĕ, тет?
— Çапла, çапла. Вера малтанах чĕтресе ӳкрĕм, тет. Кайран ерипенех лăпланса-лăпланса пытăм, тет. Упăшки сăнӳкерчĕкĕ çине пăхса илтĕм, тет те, вăл ăна çапла каланă пек туйăнчĕ, тет: «Лăплан, чунăм, лăплан. Хумханма кирлĕ мар. Сан пек хитре çын çумне кам çыпăçмĕ-ха? Кам юратмĕ? Анчах эпĕ санăн пĕртен пĕрӳ вĕт? Пĕрле чухне ху çапла калаттăн...» Вара капитана: «Кун çинчен ан шухăшлăр. Упăшка манăн сывă. Часах килсе çитет», — тесе аран-аран ăсатрăм, тет.
Ун хыççăн Верă хăй патне мана чĕнсе кайрĕ. Манран именмерĕ вăл. Чĕринче тăвăнса тулнă туйăма пусăрăнтарас, ирĕке кăларас шутпа-тăр, эп пур чухнех упăшки сăнӳкерчĕкĕ умне чĕркуçленсе ларчĕ.
— Каçар мана, Толик, каçар, — ӳкĕнсе каларĕ вăл ăна. Ун сăмахĕсемпех каласа параймасан та, çапларах калаçрĕ вăл. — Эпĕ нихçан та усал шухăшпа çӳремен. Эпĕ нихçан та сан ятна вараламăп. Эсă вăрçа кайиччен Атăл çинче пăрахут капитанĕ пулса ĕçлерĕн. Сана асра тытса, кунта килекен капитансене хушăран-хуша чечек парнелесси çавăнпа йăлана кĕчĕ манăн. Астăватăн-и, эпĕ сана яланах чечекпе кĕтсе илеттĕм, ăна мостик çине хăпарса параттăм. Астăватăн-и, ытарайми пăхаттăм эпĕ сан çине. Астăватăн-и, хыттăн ыталаса чуптăваттăмăр. Манмастăн ăна эсĕ. Ăна эпĕ манăп-и?!
Вера çаплах калаçрĕ.
— Халĕ, акă, эпир, ывăлупа иксĕмĕр, час-часах пăрахут кĕтсе илме тухатпăр, вĕсен капитанĕсене чечек паратпăр та сана чечек тыттарнă пек туятпăр. Сана кĕтсе илнĕ пек, шухăшра пулин те сана чуптунă пек туятпăр. Çак савăк вăхăт çитессе шанатпăр. Çитетех вăл. Фашистсене çĕнтерсен, килетĕп терĕн.
Хăш самантсенче мостик çине хăпарнă чух манăн пуç çаврăнса килет. Эс çуккине курса, пуç çаврăнса килет. Ӳкмех тăратăп вара. Анчах, алăран тытса, Толик хăпарнине астуса илетĕп те çирĕпленетĕп.
Курасчĕ санăн, ывăлăмăр епле ӳссе кайрĕ пирĕн! Эсĕ таврăнасса яланах кĕтет вăл. Эпир шанатпăр, сывă эсĕ. Пур эсĕ, пур, пур, пур! Акă, каллех кĕрет те ывăлăмăр, манран: «Атте хăçан килет?» — тесе ыйтать. Ӳснĕçем çак ыйтăва ытларах та ытларах пама пусларĕ вăл. Килет, тетĕп эпĕ. Килетĕнех эсĕ! Верăн çӳçĕ сапаланса кайрĕ. Тăвăнса çитнĕ хĕрарăма эпĕ ним калама та пĕлмерĕм. Вăл çаплах упăшки сăнӳкерчĕкĕ умĕнчен каймарĕ.
— Паянхи ĕçшĕн каçар, Толик, — терĕ вăл йăлăнса, упăшки чăннипех те хăй умĕнче тăнă пек. — Эпĕ урăх нихçан та, никама та адрес каламастăп. Каçар эсĕ килессе вилес пек кĕтекен таса арăмна, шанчăклă арăмна. Эсĕ çӳренĕ çулпа час-часах утатпăр эпир, ывăлăмпа иксĕмĕр. Эсĕ çӳренĕ çул пирĕншĕн нимрен те хаклă. Ĕненетĕн-и, эсĕ утнă çул çинчи тăпрана алла илетĕп те эпĕ ытараймасăр чуптăватăп ывăлăмăр сисиччен. Ĕненетĕн эсĕ мана. Шанатăн. Эсĕ мана яланах ĕненнĕ, эсĕ мана яланах шаннă... Урамран кĕнĕ Толик хулпуççинчен тытсан тин калаçма чарăнчĕ Вера. Анчах... «Аттепе калаçатан-и? Хăçан килет вăл?» — тесе ыйтрĕ те Толик, Вера кĕçех урайне йăванса ӳкетчĕ. Эпĕ пырса тытрăм. Вăл ман çине тĕлĕннĕ пекрех пăхрĕ те ывăлне ыталаса илчĕ, чуптăва-чуптăва макăрчĕ. Унтан Толик çывăрса кайрĕ.
...Пайтах шыв юхрĕ унтанпа, пайтах çулсем иртрĕç. Эпĕ çаплах çулласерен хушăран-хушă, хăш чух ĕçе кайнă чух, хăш чух ĕçрен таврăннă чух, чечек йăтнă хĕрарăма куратăп. Вера вăл. Анчах халĕ Толикпе çӳремест амăшĕ. Мĕншĕн тесен ывăлĕ инçетри хулара ĕçлет, унтах вĕренет те вăл. Вера та тахçанхи ĕçне улăштарнă, линотиписткă халĕ вăл. Пирĕнтен инçе мар унăн çĕнĕ хваттерĕ.
Эрне каярах пире Вера çыру пырса вулаттарчĕ, Толик çырăвĕ. «Атте çуралнă кун тĕлне тăван хулана пырас килет. Анчах пĕччен мар, иккĕн пыратпăр эпир. Вăл, эпĕ килĕштернĕ хĕр, сан пекех ырă кăмăллă çын, анне, — тенĕ ывăлĕ. — Атте çӳренĕ çулпа виççĕн пĕрле утăпăр ун чух, калаçса, иртнисене аса илсе, алла-аллăн. Укçа куçарнăччĕ. Илтĕн-и?»
— Килччĕр-ха, килччĕр, кĕтнĕччĕ. Укçине илтĕм-ха, темме куçарнă-çке. Мана ахаль те çитет. Ватă-и халь! Ĕçлетĕп, — терĕ Вера лăпкă сасăпа. — Килччĕр-ха. Ашшĕ çӳренĕ çулпа виççĕн утăпăр ун чух. Хăй каланă пек, калаçса, иртнисене аса илсе, алла-аллăн. Атăл хĕррине иртнĕ вăрçă паттăрĕсен ячĕпе лартнă палăк патне чечек çыххи хурăпăр.
Унтан пирĕн çине пăхрĕ те Вера, шуралнă çуçне шăлса, çапла хушса хучĕ:
— Ашшĕ пекех ырă ача ӳсрĕ-ха, çавăншăн хĕпĕртетĕп. Чунтан хĕпĕртетĕп...
Эпĕ халĕ те кран машинисчĕнче ĕçлетĕп. Атăл хĕрринче баржа çинчен çырана хăйăр, чул пушататăп. Чечек йăтнă Верăна куратăп та çывăхри палăк çине пăхатăп. Унта «Мир», «Тĕп путлăр вăрçă!», тенĕ сăмахсене вулатăп. Иртнĕ вăрçа пуçарнă фашистсене ылханатăп. Мăшăр чĕкеçе манаймастăп.