Чӑваш халӑх поэчӗ Валери Туркай эпӗ ҫырнӑ «Куҫна уҫ, артист» статья вӗҫне хӑварнӑ комментарие вуларӑм та, ӑна – ӗҫтӗшӗме – тав сӑмахӗ каласшӑн. Йывӑр лару-тӑрура сана – айӑпсӑр айӑпланнӑ ҫынна – пӗр-икӗ сӑмах каласа хавхалантарни питӗ кирлӗ. Шел те, тӗрӗссине калакан этем хальхи вӑхӑтра сахал. Пирӗн нумай ҫыравҫӑн, артистӑн, режиссерӑн, художникӑн, наука сотрудникӗн, журналистӑн тата ыттисен пӗр хӑюлӑх та, гражданла позици те ҫук. Эпӗ ҫакна асӑрханӑ: кам пуҫлӑх умӗнче йӑпӑл-йӑпӑл калаҫать, кам ӑна сутӑнать, кам ӑна пуҫ таять, кам ӑна мухтать – ҫавӑ питӗ лайӑх пурӑнать. Пуҫлӑхсен киревсӗр ӗҫӗ-хӗлӗ ҫинчен, тӗрӗсмарлӑхӗ ҫинчен, ултавӗ ҫинчен манӑн мар, журналистсен ҫырмалла, анчах вӗсем тахҫантанпах шыв сыпнӑ пек пурӑнаҫҫӗ. Кухньӑра «пӑшӑл-пӑшӑл» пӑтти пӗҫернисӗр пуҫне, мухтав юрри юрланисӗр пуҫне урӑх нимӗн те тумастпӑр, чӑн пулнине каламастпӑр, пичетре ҫырмастпӑр, ҫаплах хамӑрӑн ачаш ӳт-пӳ тӑрӑх саламат чупасран, карьера пӗтсе ларасран шӑши пек тӑр-тӑр чӗтресе ларатпӑр, тен, ҫавӑнпах мана Чӑваш халӑх поэчӗн хӑюллӑ сӑмахӗ чӑннипех те савӑнтарчӗ. Тавах, Валери.
Ҫавӑн пекех университетра пӗрле вӗреннӗ юлташсене те тав сӑмахӗ каласшӑн. Вӗсен хавхалантарӑвӗ, ӑшӑ сӑмахӗ те ман пата ҫитрӗ. Чӑваш театрӗнче ӗҫлекен артистсем те айккинче юлмарӗҫ. Пӗрин хыҫҫӑн тепри манпа пӗр шухӑшпа пулнине пӗлтерчӗ, анчах ятне-шывне асӑнма хушмарӗ. «Эпир пурте питӗ хытӑ хӑратпӑр. Пире пуҫлӑхсем пуҫӗпех путарса лартнӑ. Тархасшӑн, тӗрӗссине татах ҫыр, ан хӑра», — терӗҫ. Хӑшӗ-пӗри шелленҫи те турӗ: «Микула, мӗне кирлӗ сана ҫакӑ? Пуҫлӑхсем ҫинчен ҫырма пӑрах. Пӗрех вӗсене ҫӗнтереймӗн. Хӑвнах япӑх пулӗ».
Эпӗ, хисеплӗ вулаканӑм, ҫырман пулӑттӑм. Анчах мана ҫаплах пирӗн пуҫлӑхсен чапраслӑхӗ, мӑнкӑмӑллӑхӗ, чунсӑрлӑхӗ, вӗҫкӗнлӗхӗ, ултавӗ, нимӗн туманни, чапшӑн ҫунни, хӑйсене кӑна мухтани (тепӗр чухне журналистсене тара тытса, чӗнсе илсе, хӑна туса мухтав юрри юрласа параҫҫӗ), тӗрӗс сӑмахшӑн тавӑрни, ырӑ тунине хӑвӑрт манни, ватӑсене хисеплеменни чунтан тарӑхтарать. Акӑ, иртнӗ эрне кун (ноябрӗн 26-мӗшӗнче) Чӑваш халӑх поэчӗ, М. Горький ячӗллӗ РСФСР, К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш АССР Патшалӑх премийӗсен лауреачӗ, Хӗрлӗ Ҫӑлтӑр, Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫин пӗрремӗш, иккӗмӗш степенлӗ, Ленин, Ӗҫлӗх Хӗрлӗ Ялав, Октябрь революцийӗн, «Хисеп Палли» орденсен кавалерӗ, вӑрҫӑра темиҫе хут аманнӑ капитан-фронтовик, чӑваш поэзийӗн классикӗ, паллӑ драматургӗ Яков Гаврилович Ухсай ҫуралнӑранпа 110 ҫул ҫитрӗ. Ҫакӑ чӑваш халӑхӗшӗн, Чӑваш наци конгресӗшӗн, Чӑваш театрӗшӗн, чӑваш хаҫат-хурналӗшӗн, чӑваш литературипе поэзийӗшӗн, культуришӗн чӑн-чӑн уяв пулмаллаччӗ. Эпӗ хамӑрӑн Чӑваш халӑх сайтӗнче республика пуҫлӑхӗсене ҫак паллӑ кун ҫывхарнине систерсе «Якку пичче» ятлӑ статья та пичетлесе кӑлартӑм. Чӑн та, пысӑк уяв пуласса шаннӑччӗ, кӗтнӗччӗ. Ара, хӑвӑрах шутлӑр-ха: Яков Ухсай чӑваш халӑхӗн сумлӑ, чаплӑ, паллӑ ҫынни-ҫке. Вӑл хӑй вӑхӑтӗнче чӑваш халӑх ятне, чӑваш чӗлхине Раҫҫей, СССР, тӗнче шайне ҫӗклерӗ, унӑн ывӑл-хӗрне мухтарӗ, К.В. Ивановӑн тӑванӗ пулнӑ май унӑн еткерлӗхне пуҫтарчӗ, ӑна халӑх патне ҫитерчӗ. Тутарсем, авӑ, хӑйсен паттӑр ывӑлӗ, «Моабит тетрачӗн» авторӗ Муса Джалиль поэт ҫуралнӑранпа 110 ҫул ҫитнине Раҫҫей шайӗнче паллӑ турӗҫ. Дагестанӑн мухтавлӑ ывӑлӗ, Дагестан халӑх поэчӗ Расул Гамзатов ҫуралнӑранпа часах 100 ҫул ҫитет. Ӑна та Раҫҫей шайӗнче паллӑ тума хатӗрленеҫҫӗ. Раҫҫей Президенчӗ В. В. Путин ятарласа Указ кӑларчӗ, Раҫҫей правительствине аслӑ поэтӑн ҫуралнӑ кунне Раҫҫейра анлӑн паллӑ тума хушрӗ.
Ытти халӑхсем хӑйсен ятлӑ, сумлӑ, чаплӑ, мухтавлӑ ывӑл-хӗрӗ тавра пуҫтарӑнма, йӗркеленме, ӗҫлеме, наци ыйтӑвӗсене татса пама, халӑх ятне, чӗлхине, йӑли-йӗркине чапа кӑларма пӗлеҫҫӗ пулсан, пире – чӑвашсене – ҫавӑн пек пулма мӗн чӑрмантарать? Нимӗн те. Яков Ухсай ҫуралнӑранпа 110 ҫул ҫитнине эпир Раҫҫей шайӗнче мар, республика шайӗнче те мар, Культура министерстви шайӗнче те мар, Чӑваш театрӗн шайӗнче те мар, пӗр пӗчӗк музей шайӗнче ирттертӗмӗр. Намӑс. Эпир – чӑвашсем — ҫакӑн хыҫҫӑн камсем? Хамӑр халӑхӑн аслӑ, сумлӑ, чаплӑ ывӑлӗпе мухтанас вырӑнне унӑн ятне манӑҫа кӑларатпӑр, кирлӗ пек чысламастпӑр, асӑнмастпӑр, тӗп тӑватпӑр.
Пӗр-икӗ ҫын ҫапла калани те пулчӗ: «Хальхи вӑхӑтра – ковид. Уявсемпе лӑпӑртатса ларма вӑхӑчӗ те, майӗ те ҫук».
Майӗ пур. Кӑмӑлӗ ҫук. Иртнӗ эрнере кӑна Чӑваш театрӗнче Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артистки Наталия Сергеева режиссер 50 ҫул тултарнине чаплӑн паллӑ турӗҫ. Туп-тулли залра Культура министерствинчен килнӗ ҫынсем те, Чӑваш наци конгресӗнчен килнӗ ҫынсем те, чӑваш ҫыравҫисен пӗрлешӗвӗнчен килнӗ ҫынсем те, район администрацийӗнчен килнӗ ҫынсем те, ытти регионсенчен килнӗ представительсем те, Чӑваш театрӗн пуҫлӑхӗсем те пулчӗҫ, юбиляра чун-чӗрен саламларӗҫ, ырлӑх-сывлӑх, телей сунчӗҫ. Тепӗр пилӗк кунран «Тутимӗр» авторӗ ҫуралнӑранпа 110 ҫул ҫитрӗ. Чӑваш театрӗн пуҫлӑхӗсем ун пирки аса та илмерӗҫ. Ара, вилнӗ ҫын кама кирлӗ? Никама та. Пушкӑрт ҫӗрӗ ҫинчи Кӗсле ту тӑрринче канлӗх тупнӑ Чӑваш халӑх поэчӗ Яков Гаврилович Ухсай сана килсе вӑрҫаймӗ, пӳрнипе юнаймӗ, сивӗ куҫпа пӑхаймӗ. Вӑл уяв Яков Ухсая кирлӗ тетӗр-и? Ҫук, паллах, ӑна мар, вӑп пире – сыввисене, ҫитӗнсе пыракан ӑрӑва – кирлӗ. Ача мӗн пӗчӗкрен пӗлсе ӳстӗр – вӑл пурӑнакан ҫӗршывра ватӑсене хисеплеҫҫӗ, чыслаҫҫӗ, тӑвӑн халӑхшӑн тӑрӑшнӑшӑн тав тума пӗлеҫҫӗ, ырӑ ӗҫне, хӑйне манмаҫҫӗ.
Яков Ухсай пурӑннӑ чух пӗр-пӗр пуҫлӑхӑн киревсӗр ӗҫне асӑрхасан ҫапларах калатчӗ: «Сӳтӗк мар-и вӑл?». Ахӑртнех, ватӑ ӗҫтешӗмӗр кайран хӑйне пирӗн пуҫлӑхсем мӗнлерех аса илессе, чысласса ун чухнех пӗлнӗ, сиснӗ, туйнӑ тейӗн.
Эпӗ «Хыпар» хаҫатӑн кӑҫалхи ноябрӗн 26-мӗшӗнче тухнӑ эрне кунхи номерне уҫса пӑхрӑм. Шел те, Яков Гаврилович Ухсай ҫуралнӑранпа 110 ҫул ҫитнине хыпарҫӑсем халӑха хыпарлама хыпӑнман. Асӑнман та. Палӑртман та. Ун вырӑнне «Хыпар» хаҫат К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗн илемлӗх ертӳҫин, СССР халӑх артисчӗн В.Н. Яковлевӑн калаҫӑвне пичетленӗ. Тем пысӑкӑш сӑн ӳкерчӗкпе. Пирӗн хисеплӗ режиссер Чӑваш театрӗ Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫи вӑхӑтӗнче мӗнлерех ӗҫлени ҫинчен, вӑрҫа хутшӑннӑ театр ӗҫченӗсем ҫинчен каласа парать. Театр вӑл вӑхӑтра аван ӗҫленӗ тесе палӑртать режиссер. Хам енчен ҫапла каласшӑн: хытӑ ӗҫленӗ, паттӑрла ӗҫленӗ. Ҫимелли, тӑхӑнмалли, укҫи-тенки ҫук пулсан та. Хальхипе танлаштарсан – вунӑ хут, ҫӗр хут, пин хут лайӑхрах ӗҫленӗ. Спектакльсем туп-тулли залра иртнӗ. Анне калашле «урайӗнче ура тӑсма вырӑн ҫукчӗ, чӑваш театрӗн спектаклӗсене чӗркуҫҫи ҫинче куҫҫульпе пӑхса лараттӑмӑр». Халӗ театрта ӗҫлекенсен ҫимелли те пур, тӑхӑнмалли те пур, пуҫлӑхӗсем укҫи-тенкине кӗреҫепе хыраҫҫӗ – театрта кӑна куракан ҫук. Кун пирки темшӗн хисеплӗ режиссер пӗрре те шарламан, асӑнман. Акӑ мӗн пирки калаҫтарас пулать ӑна хаҫатра, ан тив, каласа патӑр: мӗншӗн Чӑваш театрӗнче куракан ҫук, мӗншӗн спектакльсен шайӗ питӗ пӗчӗк, мӗншӗн куракан спектакльсенчен туха-туха каять?
Эпӗ «Хыпар» хаҫат пуҫлӑхӗсенчен ҫапларах ыйтасшӑн: сире Чӑваш халӑх поэчӗ, вӑрҫӑ ветеранӗ, фронтовик, чӑвашсен чи паллӑ ҫыннисенчен пӗри Я.Г. Ухсай мӗнпе кӳрентернӗ-ши? Мӗнпе вӑл сирӗн умра айӑпа кӗнӗ? Мӗншӗн унӑн ячӗ хӑй ҫуралнӑ кун сирӗн хаҫатра пӗр йӗркелӗх те пулин вырӑн тупайман? СССР халӑх артисчӗн В.Н. Яковлевӑн калаҫӑвне пӗр-икӗ кун каярах пичетлеме май пулман-им? Пулнӑ, паллах. Чӑваш халӑх поэчӗ Я.Г. Ухсай кӑна пӗр-ик кун каярах ҫуралма пултарайман. Темшӗн ӑна амӑшӗ чӳк уйӑхӗн 26-мӗш кунӗнче 110 ҫул каялла ҫуратнӑ...
Качакан сукмакки пур, япалан йӗрки пур. Ман шутпа, ҫак кун СССР халӑх артисчӗн, В.Н. Яковлев режиссерӑн «Хыпар» хаҫатра та, Чӑваш театрӗн сцени ҫинчен те Я.Г. Ухсай ҫинчен калаҫмаллаччӗ. Сӑлтавӗ те пур. Пӗрремӗшӗ – Яков Гаврилович Ухсай Чӑваш театрӗшӗн сахал мар ӗҫ тунӑ, иккӗмӗшӗ – Валерий Яковлев режиссер Яков Ухсай ҫырнӑ «Тутимӗр» трагедийне сцена ҫине кӑларнӑ. Асӑннӑ спектакль Чӑваш театрӗн Ылтӑн фондне кӗнӗ, иртнӗ ӗмӗрӗн сакӑр вуннӑмӗш ҫулӗсенче чи вӑйлӑ спектальсенчен пӗри шутланнӑ. Аса илмелли, каласа памалли, паллах, хисеплӗ режиссерӑн ҫук мар. Шел те, темшӗн вӑл Яков Ухсай ҫуралнӑранпа 110 ҫул ҫитни ҫинчен «Хыпар» хаҫат пекех ниҫта та, пӗрре те асӑнман. Ахӑртнех, унӑн ячӗ хӑйӗн ятне хупласа хурасран шикленнӗ.
Нумаях пулмасть К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче Наталия Сергеева режиссер Яков Ухсай ҫырнӑ «Шуйттан чури» трагедийне Чӑваш Ен Пуҫлӑхӗн гранчӗпе усӑ курса сцена ҫине кӑларчӗ. Пысӑк, пархатарлӑ ӗҫ турӗ. Вӑл куншӑн, паллах, тав сӑмахне тивӗҫлӗ. Халӗ, хисеплӗ вулаканӑм, шутлар-ха, Чӑваш халӑх поэчӗ Я.Г. Ухсай ҫуралнӑранпа 110 ҫул ҫитнине паллӑ тума Чӑваш театрӗн пӗтӗм майсем пулнӑ:
Чӑваш Ен Пуҫлӑхне е Культура министрне, Чӑваш наци конгресӑн пуҫлӑхӗсене, Чӑваш ҫыравҫисен пӗрлешӗвӗсен пуҫлӑхӗсене, журналистсене, шкул ачисене, студентсене Уяв каҫне кӑна чӗнмелле пулнӑ?
Юрӗ. Чӑваш театрӗн пуҫлӑхӗсем Яков Ухсай ятне манса кайнӑ тейӗпӗр (вӗсене вӑл Чӑваш Ен Пуҫлӑхӗн грантне (укҫине) илме кӑна кирлӗ пулнӑ), анчах республикӑри Культура министерстви, Чӑваш наци конгресӗ, чӑваш писателӗсен пӗрлешӗвӗсем, чӑваш наци телевиденийӗ, радиокомпанийӗ, хаҫат-журналӗ, наукӑпа тӗпчев (гуманитари) институчӗ тата ытти пӗрлешӳсем ӑҫта пулнӑ? Мӗншӗн вӗсем нимӗн те шарламарӗҫ? Культура министерствин сайтӗнче Яков Ухсай 110 ҫул тултарни ҫинчен пӗр хыпар та ҫук.
Тавах Шупашкарти К.В. Иванов ячӗллӗ литература музейне. Вӑл Яков Ухсайӑн ҫуралнӑ кунне манман, ун ячӗпе Уяв каҫӗ ирттерме шутланӑ. Ҫак уява Яков Гавриловичӑн Шупашкарта пурӑнакан хӗрне – Ольга Яковлевнӑна – хӑнана чӗннӗ. Шел те, Уяв каҫӗнче пӗр вӗҫӗм вӑрҫӑ темипе ҫыхӑннӑ юрӑ-кӗвӗ янӑранӑ.
— Ку мӗн пӗлтерет? — ӑнланма тӑрӑшнӑ Ольга Яковлевна «Калинка-малинка» композицие пӑхнӑ хыҫҫӑн.
— Яков Гаврилович Ухсай фронтовик пулнӑ, ҫавӑнпа та вӑрҫӑ кӗввисем янӑраҫҫӗ, — ӑнлантарма тӑрӑшнӑ ӑна музей ӗҫченӗ.
— Эпӗ ӑна пӗлетӗп-ха, — сӑмахне малалла тӑснӑ Ухсай хӗрӗ. — Анчах Яков Гаврилович Ухсай Чӑваш халӑх поэчӗ те пулнӑ. Манӑн унӑн сӑввисене чӑвашла итлес килет.
— Тархасшӑн Уяв каҫне ирттерме ан чӑрмантарӑр. Пирӗн кунта сценари пур, — касса татнӑ ӑна уява ертсе пыракан.
Йӗркеленӗ уява та йӗркеллӗн ирттерме пӗлместпӗр. Пурнӑҫ тӑршшӗпе ашшӗн кун-ҫулне, пултарулӑхне тӗпченӗ, унӑн ӗҫӗ-хӗлне халӑх патне ҫитерессишӗн ырми-канми тӑрӑшнӑ хӗрне, паллах, ҫак сӑмахсем кӳрентернӗ. Ирӗксӗрех Ольга Яковлевна Ухсай уяв каҫӗнчен тухса кайнӑ.
Чӑваш Ен Пуҫлӑхӗ Олег Николаев ҫывхарса килекен Ҫӗнӗ ҫула «Чӑвашран тухнӑ паллӑ ентешсен ҫулталӑкӗ» тесе палӑртрӗ. Тӗрӗс турӗ. Тен, ҫавӑн чухне эпир чӑвашсен паллӑ ҫыннисене кӑштах хисеплеме, юратма, сума сунма пуҫлӑпӑр.
Юрӗ. Паянлӑха ҫитӗ. Театр ҫинчен ӳлӗм те калаҫӑпӑр-ха.
Редакцирен: Статьяна вырнаҫтарни редакци автор шухӑшӗпе килӗшнине пӗлтермест.
Эс вара «йÿнĕпе» «сутăннă»-им? Çавăнпа каппайлансшăн-и?
Эпӗ // 3159.79.9160
2021.12.09 11:25
Эпӗ Тата малашлӑха мӗнле пӗлмеллине пӗлеп
Эпӗ // 3159.79.9160
2021.12.09 11:33
1. Взял дату в будущем
2. 5 вариантов будущего придумал
3. Пробуем представить каждый из вариантов визуализировать.
4. Какой из вариантов лучше все представить и визуализировать, тот вариант будущего и будет.
Это придумал великий Вольф Мессинг, личный предсказатель Сталина
Также можно прочитать мысли человека и заглянуть вглубь веков. Выписываем на бумаге все варианты. И пробуем представить. Что по душе
То что не может быть и представить не сможешь
Эпӗ // 3159.79.9160
2021.12.09 11:36
Сталин бы щас нас расстрелял на месте за такие предсказания. Либо маловероятно вызвал к себе на подмогу
Как боятся чуваши чувашей... Характеризовать правдиво даже не хотят, а администрация чувашского сайта со своими "вахтерами"-наблюдателями - кураторами дрожат, лишь бы кабы чего не вышло...Вот читаешь комментарии и начинаешь понимать "Камсем эпир, чăвашсем"? Но совсем не так, как хочется. Камсем эпир халĕ? Шăнкăрч Михалисем, Çитăр Мăкăлисем, Çерçи Валериккисем, Курак Лявисем, Петĕр Виттисем Мĕкĕте йăхăнчен, Акапасарсем, Аташ-Аташсем, Платник Мкулипе Микуççисем, тата питĕ нумай аккадемиксемпе, писатĕльсем, юмах-суя яракансем... Анчах çаксем, хăйсене çеç ÿстерекенсем, кăштах айвантарахах, чеелĕхсĕр, тата уçă чăваш халăхне манса айккине хăвараççĕ, хăйсем çеç малта.
Мигула, в живом виде уже нет "национальной элиты"... Рабочей, живой, интеллигентной элиты. Есть отдельные личности А. Хузангай, Н.Федоров... Ведь не случайно директора техникумов в коррупции, преподаватели колледжей деньги пенсионеров с карты крадут... Образование и медицина в загоне...