Электронлă вулавăш

— Ух, сехре хăпрĕ! — çăмăллăн сывласа ячĕ Микиш. — Пăшие çакăн пек çывăхран халиччен курманччĕ.

Иккĕш те вăрманпа малалла чупса кайрĕç. Кăшт чупсан вăрман сайралса-сайралса пычĕ те ума çӳллĕ тусем хушшинчи уçă анлă айлăм тухса выртрĕ.

Вăрмана шавласа кашлаттаракан çил, ачасене унта тивменскер, кунта вĕсене айккинчен килсе çапрĕ. Таркăнсен çӳхе фуфайккисем айне кĕчĕ те тарланă кĕлеткисене чĕпĕте-чĕпĕте шăнтрĕ. Çиле хирĕç вăрах вăхăт пычĕç туссем. Юлашки сехетре таçтан килнĕ хура пĕлĕтсем хыçĕнчен уйăх вăйсăррăн аялалла пăхать. «Ăçта васкатăр? Ларасчĕ кутăрсене хĕссе ăшă кăмака çумĕнче!» — тенĕ пек туйăнать вăл пăхни. Умра пыракан Микиш, çĕр çийĕн çил вĕрнипе юхакан юр юхăмĕ витĕр урисем курăнманран, хирпе ишсе пыракан пĕчĕк карап пек туйăнса кайрĕ Çтаппана.

— Тăман тухасшăн пулас! — кăшкăрчĕ вăл юлташне. — Часрах тепĕр пушкăрт ялне çитсе ӳкесччĕ!

Малалла васкаса утрĕç. Çил минутсерен вăйлăрах вĕре пуçлани ачасене хытă шиклентерчĕ. Хирти çак çинçе сукмак, тăман тухас пулсан, самантрах юрпа хупланса куçран çухаласси паллă ĕнтĕ. Вара ăçта кайма пĕлĕç-ха таркăнсем? Çавăнпа малалла чупас пулать! Чупрĕç. Умра иккĕмĕш пушкăрт ялĕ курăнса каяссине вăйлăланса пыракан тăман витĕр тинкерчĕç. Кĕç айлăм вĕçленчĕ те каллех вăрман пуçланчĕ. Ачасене вăл çиелтен хăйĕн хӳттине илчĕ.

— Пушкăрт мучи каланă тăрăх, тепĕр ял çак вăрман пуçлансан пулмалла, калаçрĕ Микиш. — Çав яла çитĕпĕр те пĕр-пĕр çуртăн чӳречинчен шаккăпăр.

— Тĕрĕс. Килне çĕр каçма ярĕç-ха çынсем, — хавхаланчĕ Çтаппан та. — Атту çак тăманлă каç вăрманта шăнса хытма та пултарăпăр.

Икĕ çамрăк чăваш пушкăрт ялне пырса кĕнĕ вăхăта тăман вăйлăланса пычĕ те умра ним курăнми пулчĕ. Ачасем пĕр çурт умне пырса тухрĕç. Пĕр йытă таçтан сиксе тухрĕ те Çтаппана юр çыпçăннă питĕнчен йĕпе чĕлхипе çулласа илчĕ, вĕрме темшĕн уйламарĕ те. Тăман айне лекнĕ ачасене хăйĕн йытă чĕрипе хĕрхенчĕ пулас. Лешсем çуртăн тĕттĕм чӳречинчен хуллен шаккарĕç. Кĕçех шалта такам йăшăлтатни-шаптăртатни илтĕнчĕ те çурт пӳртумĕн алăкĕ уçăлчĕ.

— Камсем эсир?

Анчах çурт хуçи пулакан çăмламас тилĕ çĕлĕкĕ тăхăннă вăтам çулсенчи пушкăрт хăйĕн умĕнче камсем тăнине хуравсăрах ăнланчĕ пулас.

— Пĕрремĕш хут мар ĕнтĕ вăрман каснă çĕртен таркăнсем пирĕн ял урлă иртеççĕ. Анчах пуçлăхсем сирĕн пеккисене пире киле кĕртме хушмаççĕ. Кайăр малалла! — шалт хупрĕ алăкне пушкăрт.

Ачасем ниçта кайма аптăраса тăчĕç, унталла-кунталла пăхкаларĕç. Йытă çеç Çтаппан çумне тĕршĕнчĕ, ăна аллинчен çулакаларĕ. Тăман витĕр кӳршĕ çурт та курăнманнине курса, ачасем çурт çумне тĕршĕнчĕç. Çак самантра алăк каллех уçăлчĕ.

— Юрĕ, тăман иртиччен мунчара вырнаçтарăп сире! — ачасем патне тăлăп çĕклесе тухрĕ пушкăрт. — Эсир манăн çурт патне пăрăннине никам та курмарĕ-и?

— Çук. Тăман тусать-çке, — харăссăн персе ячĕç ачасем.

— Утăр ман хыçран!

Миккишпа Çтаппан, айккинелле пăха-пăха, кĕртсем урлă кил хуçи хыççăн юра ашса утрĕç. Кĕç тĕттĕм те пĕчĕк мунчана виççĕш те кĕрсе тăчĕç.

— Акă мунчан лапкки, — шăрпăк çутрĕ пушкăрт. — Кунта сивĕрех те ĕнтĕ, анчах мунчана ĕнер çеç хутнăран, ăшши кăшт пур-ха. Çак тăлăппа чĕркенсе, лапка çинче çывăрăр. Шăнмăр-ха.

— Тавтапуç!

— Паçăр сире çурт патĕнчен хăваланăшăн ан çилленĕр! Чăнах та, сирĕн пек таркăнсене киле кĕртнĕшĕн пире айăплама пултараççĕ. Асăрхаттарчĕç кун пирки, — малалла калаçрĕ пушкăрт. — Капла манăн мунчана таркăнсем хăйсемех кĕнĕ, теме пултаратăп. Ырă каç пултăр!

Мунчан хуçи тухса кайсан ачасем пĕрин хыççăн тепри лапка çине улăхрĕç те пĕр вăхăт шăп ларчĕç. Шиклĕх те, тăманран хăтăлнăшăн савăнни те пулчĕ вĕсен чунĕсенче.

— Ку пушкăрт пирĕн çинчен милицие пĕлтермĕ-ши? — пăшăрханчĕ Çтаппан. — Ав, çывăрма хушса хăварчĕ те …

— Юрĕ, пĕлтермĕ-ха. Эпир ăна ним начарри те туман-çке.

— Пăймасене кăмака чулĕсем çине хурар та кăшт çисе илер-ха, — сĕнчĕ Çтаппан.

Кутамккисенчи çăкăрĕсенчен пĕрер татăк хуçса илчĕç, шăппăн чăмларĕç. Кайран, тăлăп айĕнче ăшăннă хыççăн, хăйсем мĕнле çывăрса кайнине те сисмерĕç.

Таркăнсем вăраннă вăхăта тулта çутăлнăччĕ те ĕнтĕ. Тăман та ӳлеме чарăннăччĕ. Икĕ чăваш çамрăкĕ пĕр-пĕрин çине пăхса илчĕç, тулти шăплăха тимлесе итлерĕç. Ку шăплăх шанчăксăрри, улталама пултарасси вĕсемшĕн пĕр сăмахсăрах паллă пулчĕ.

— Шăппăн кăна тухас та малалла каяс! — тусĕ çине пăхса илчĕ Миккиш.— Пушкăрт кунта милицисене илсе киличчен!

Микиш тăрса мунча алăкне тулалла тĕртрĕ, анчах лешĕ уçăлмасть!

— Лекрĕмĕр! — теме çеç пултарчĕ ача.

Çак самантра мунча алăкĕ уçăлчĕ те унăн хуçи шала хăйĕн çĕлĕк тăхăннă пуçне чикрĕ.

— Вăрантăр-и? — ыйтрĕ вăл ачасенчен, мунчана кĕрсе тăнă май. — Ман çинчен начар шухăшларăр пуль? Ан хăрăр! Эпĕ сирĕн çинчен никама та каламан. Хăвăр тĕллĕн тухса каймасса кăна мунча алăкне тултан лумпа тĕрелерĕм.

Пушкăрт ачасене пĕрер татăк пăши какайĕ тыттарчĕ:

— Мейĕр, çийĕр! Каçччен, сире çынсем курмасса, мунчарах ларăр! Атту эпĕ таркăнсене киле кĕртни пирки кам та пулсан милицие пĕлтересрен хăратăп.

Лешсем ăнлануллăн пуçĕсене сулчĕç те пăши какайне çăкăрпа çиме пикенчĕç.

 

VI

Кавĕрле хăйĕн бригадинчи çамрăксенчен çур сехет маларах тăма хăнăхнăскер, куçĕсене уçрĕ те умĕнчи нарсем çине пăхса илчĕ. Икĕ пушă вырăна тӳрех асăрхарĕ вăл.

— Ку Çтаппанпа Микиш хăйсен çăмăлĕсемпе тула тухнă пуль-ха, — пĕтĕмпех вăранайман куçĕсене сăтăркаларĕ вăл. — Кĕрĕç-ха.

Анчах лешсем кĕмерĕç. Бригадир вырăнĕнчен сиксе тăчĕ те пушă нарсем патне пычĕ. Ачасен кутамккисемпе кулленех нарĕсем айĕнче выртакан пурттисем çуккине курсан, бригадирăн куçĕнче çиçĕм çиçнĕ пек пулчĕ:

— Тарнă!

Кавĕрле çавăнтах умĕнче выртакан Кĕркурие капăркинчен тĕртрĕ:

— Тусусем ăçта?

Лешĕ куçĕсене уçрĕ те пушă нарсем çине кăнн! пăхса илчĕ:

— Пĕлместĕп! Каçпа тарасси пирки вĕсем ним те калаçмарĕç те … .

— Апла вăрттăн тухса кайнă ĕнтĕ.

Бригадир кăмака патĕнчи бакран кружкине шыв юхтарса ĕçрĕ те чӳречерен тулалла пăхрĕ.

— Ав, тăман епле тустарать! — терĕ пуçне хыçкаласа. — Аташса каймасан юрать ĕнтĕ, çӳхе пуçсем!

— Ан пăшăрхан, Кавĕрле пичче! — лăплантарма тăрăшрĕ бригадира Кĕркури. — Ун пек ачасем мар вĕсем. Аташмĕç.

— Юрĕ! Тăрат ыттисене! — хушрĕ лешĕ. — Вăрмана каймалла!

— Çак тăманра та-и?

— Тăманра-и, тăманра мар-и, нормăна пурпĕрех тултармалла! — çиленсе пăрахрĕ асли. — Саккăрăн тăрса юлтăр пулсан та — вунă çыншăн! Фронтра Çтаппанпа Микиш пеккисене дезертирсем, теççĕ!

Шавласа калаçнине илтнипе ыттисем те тăчĕç, пушанса юлнă нарсем çине чĕнмесĕр пăхрĕç. Кавĕрлепе Кĕркури чăвашла калаçнăран баракри ытти вăрана пуçланă çынсем вĕсен сăмахĕсене ăнланмарĕç курăнать: пурте, ним пулман пекех, хăйсене ирхи апат хатĕрлеме, çăвăнма тытăнчĕç. Çапла ĕнтĕ вăл:йышлă халăх хушшинче пĕри кайни, тепри килнине асăрхамастăн та.

— Ку «дезертирсем» тарни пĕр енчен лайăх та-ха вăл, — лăпланарах каларĕ бригадир ачасене, салма яшкине сыпса ларнă май. — Вĕсен çăкăрпа çăнăх пайне те, складран илсе, хамăрах çийĕпĕр. Пирĕн бригадăран тухса таракансем пурри пирки никама та ан калăр!

— Юрĕ: тĕрĕс ку! — савăнчĕç ачасем Кавĕрле бригадир çакăн пек тавçăруллă пулнăшăн. —Пулă пек шăп пулăпăр. Çтаппанпа Миккиш — иккĕшĕ те йăрă ачасем. Аптрамĕç, килĕсене чиперех çитĕç.

Нина çеç савăнмарĕ, Çтаппан çак тăманлă кун ăçта пулма пултарни çинчен шухăшларĕ. Е пĕр-пĕр кашкăр Çтаппана тапăнма пултарни, е каччă юр ашса вăрман тăрăх утни хĕрĕн куçĕсем умне пĕрин хыççăн тепри тухса тăчĕç. Нинăн çак самантра Çтаппанпа пуласси килчĕ, ăна чунран пулăшасшăн пулчĕ вăл. Унăн çак шухăшĕсене бригадирăн сасси татрĕ:

— Çирĕр-и? Халĕ пурте вăрмана каятпăр. Унта çил-тăвăл вăйлă пулмĕ, ĕçлĕпĕр. Ачасем пĕр сăмахсăр тăхăнчĕç те, аллисене кам пуртă, кам пăчкă илсе, урама тухрĕç. Асар-писер çил питрен хытă юр пĕрчи сапрĕ, куçахĕсĕнтерчĕ.

— Часрах вăрмана кĕрер! — кăшкăрчĕ çил витĕр Кавĕрле пичче. — Йывăçсем хушшинче çил вăйсăрланĕ.

Вăрманти сукмака юр пĕтĕмпех хуплайман-ха. Ачасем ун тăрăх йывăррăн малалла утрĕç те кĕç вăрман касмалли вырăна çитрĕç. Хĕрсем йывăçсем айĕнчи тарăн юра айккинелле ывăта пуçларĕç. Вĕсем тасатнă вырăнсене каччăсем икшерĕн-икшерĕн тăчĕç те хырă вуллисене касма пикенчĕç. Пĕр сăмахпа, ĕç пуçланчĕ. Бригадир ĕнер касса хатĕрленĕ пĕренесене вăрăм та вĕçлĕ шертепе хайăра-хайăра, купалама тытăнчĕ.

— Кавĕрле пичче, кил-ха, йывăçа тĕртсе тайăлтар! — кăшкăрчĕ ăна Ваçили. — Атту çил лăканипе пăчка хĕсрĕ.

Асли чĕнекен патне пырса йывăçа ӳкерме пулăшрĕ. Ĕç, вăрман çийĕпе çил алхасса вĕрнине пăхмасăрах, хĕрсе-хĕрсе пырать. Саккăрăн вунă çыннăн нормине тултармалла-çке-ха! Хĕрсем иртнĕ йывăç турачĕсене пĕр çĕре пухма тытăнчĕç.

— Паян туратсене çунтармăпăр, — терĕ бригадир. — Çил. Пушар тухса ан кайтăр.

Каçчченех ĕçлерĕç вăрман касакансем. Каçпа килнĕ мастер ушкăнĕпе миçе кубометр йывăç каснине тĕрĕслерĕ. Шăп та лăп вунă çыннăн нормине тултарнă иккен ачасем! Вĕсем, чылай ывăннăскерсем, анчах ĕçлеме пултарнăшăн савăннăскерсем, барака кун тĕттĕмленсен çеç таврăнчĕç. Кавĕрле пичче складран вунă буханка çăкăрпа пилĕк килограмм çăнăх илсе килни вĕсен кăмăлĕсене пушшех те çĕклерĕ. Салма яшки те çăрарах пулчĕ вĕсен çак каç, çăкăрĕ те яланхинчен нумайрах. Анчах пурпĕрех тăранса пулмарĕ.

— Эх, какайпа çĕрулми пулса-ан! — ĕмĕтленчĕ Кĕркури, хăйĕн чашăкне çунă май. -Тăранăттăмăр!

— Микишпа Çтаппана, вĕсем килĕсене çитсен, пурпĕрех каялла илсе килеççĕ, — сăмах хушрĕ бригадир бригадир. — Вĕсем кунта пĕр-ик михĕ çĕрулми илсе килме тавçăрмĕç-шим?

— Тата какай! — хушса хучĕ кашăкне çуласа тăракан Кĕркури.

Пурте кулса ячĕç.

— Вĕсене тĕрмене хупса лартмасан! — хăратрĕ ачасене бригадир. — Лартĕç те! Эсир тата тарма ан шутлăр!

Тăман тепĕр куна лăпланчĕ. Вăрман касас ĕç малаллах пычĕ. Çамрăксем касса хатĕрленĕ пĕренесене Шурорецк хулинчен килнĕ рабочисем лашасемпе Шуратăл хĕррине юр çийĕпе сĕтĕреççĕ, унти çӳллĕ çыран хĕррине купалаççĕ. Çуркунне çитсен шыв сарăлнă вăхăтра вĕсене çӳлĕ вырăнран шыв çине кустарса антарма ĕнтĕ. Вара пĕренесем анаталла — Мелевĕспе Çтерлĕ еннелле хăйсемех шывпа юхса анĕç. Йывăç тăррисене вакласа, ачасем Шурорецкри металлурги комбиначĕ валли вутă хатĕрлеççĕ. Вуттине те хула рабочийĕсем лаша çунисемпе заводне турттарса тăраççĕ. Рабочисем каçсерен килĕсене çӳренĕрен, вăрман касакансем вĕсемпе çывăх паллашса ĕлкĕреймерĕç-ха, ун-кун сăмахсемпе çеç халиччен перкелешрĕç. Кавĕрлен бригадинчен иккĕн тухса тарнине урăх никам та сисмерĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн