Тĕлĕк
— Эс мĕн, Куклиева? Пĕр çул каярах вĕреннĕ Алексеев вĕт эп. Эх, мĕнле хĕрччĕ эс! Пĕтĕм хамăр ял, кӳршĕ ял каччисем сан хыçран чупатчĕç. Эпир вăрттăн сăнаттăмăр сана.
— Миçе çул иртрĕ-ха унтанпа? — йăвашшăн кулчĕ Тоня. — Тăхăр класс пĕтернĕренпе курман сана. Вăтăр çул ытла иртрĕ ĕнте. Паллаймарăм çав сана, Автанчик, каччă пек курăнсан та, — кăшт йĕкĕлтерех тавăрчĕ Тоня. — Тавтапуç сана мана, ватăлнăскере, палласа асăрханăшăн.
Тоньăна шкулта йĕкĕлтесе Куклиева тетчĕç. Алексеева Автанчик ят панăччĕ. Вăл усал автан пекех сиксе ларатчĕ хăйне кӳрентерекен çине.
Тĕл пулнăшăн савăнса вĕсем пĕр-пĕринчен ял-йыш çинчен ыйтса пĕлчĕç. Тоня кăмăллăн кулкалать. Ачалăха таврăнчĕ мар-и.
— Ну, Куклиева, чипер юл. Сывлăхпа çӳре.
— Сана та çавнах сунатăп, Автанчик. Ял-йыша салам.
Çапла уйрăлчĕç вĕсем. Тоня чĕринче çутă хĕлхем çуралчĕ. Вăтăр çул иртсен палласа илчĕç ăна. Апла пулсан питех ватăлман та вăл.
Акă икĕ тулли пакет йăтнă упăшки çитрĕ те, вĕсем килелле çул тытрĕç. Ачисене амăшĕн хăрушă чирĕ пирки пĕлтерес мар тесе калаçса татăлчĕç. Халĕ хĕрĕ килте çук-ха. Вăл яла аслашшĕпе асламăшĕ патне кайнă. Час-часах унта кайса çӳре пуçларĕ Лена.
— Эсĕ унта чун уççи тупман-и хăв валли? — шӳтлесе ыйтрĕ пĕррехинче амăшĕ.
— Тен, тупнă та пуль, — хихиклетрĕ хĕрĕ. — Шӳтлеп. Ватăсене те пулăшмалла-çке.
— Питĕ тĕрĕс шутлатăн. Пулăшмаллах. Асламăшĕ каланă тăрăх, ялта пĕр каччăпа паллашнă Лена. Лешĕ Самарăра университетра вĕренет. Канмалли кунсенче, уявсем вăхăтĕнче тĕл пулаççĕ çамрăксем.
Хăш вăхăтра ӳссе çитĕнчĕç ачисем? Хĕрĕ сăнпа амăшне хывнă. Çӳçĕ анчах çутăрах. Хальхи нумай çамрăк эрех-сăрапа, пируспа туслă. Антонина Васильевна ачисем пирки ун пек калаймăн. Анчах хальхи саманара мухтанаймăн та, савăнаймăн та. Паян апла, ыран капла вĕсем. Самани хăйне май çавăрттарать мар-и. Турă упратăрах.
Ывăлĕ тус-юлташпа пит хутшăнсах каймасть. Хĕрсем шăнкăравласан та ерçейменни çинчен пĕлтерет. Паллах, ку та амăшне пăшăрхантарать. Ялан атте-анне çумĕнче пурăнаймастăн-çке. Пурнăçра йывăрлăхсем те нумай. Ун пек чухне çывăх çынсен тĕрекĕ нумай çăмăллăх парать.
Тоня хăйпе пĕртăван аппăшне аса илчĕ. Урăх хулара пурăнать вăл. Качча кайса çемье çавăраймарĕ Лида хăй вăхăтĕнче. Нумайăшне хăй тиркерĕ пулас. Вăл кăмăлланă каччă урăххине суйласа илчĕ. Çапла ĕнтĕ вăл шăпа тени, ăспа илем яланах çул уçса пымаççĕ. Хăшпĕр чухне, тен, чăрмантараççĕ те-и.
Час-часах тĕл пулаймаççĕ аппăшĕпе йăмăкĕ.
Çулталăкра пĕр-икĕ хутран ытла мар. Тоньăн чĕри савăнса кăлт-кăлт тапма пикенчĕ. Кĕçех Çимĕк çитет. Çак уявра вĕсем яланах тăван ялта, ашшĕ-амăшĕн çуртĕнче, пухăнаççĕ. Лида йăмăкĕн ачисене чунтан юратать. Медицина сестрин ĕç укçийĕ пысăк пулмасан та Ленăпа Кольăна парнесĕр хăвармасть.
Ашшĕпе амăшĕ çĕре кĕчĕç. Ялти çурт халь пушах ларать. Çулла кайкаласа çӳреççĕ-ха унта. Çĕр улми лартаççĕ анкартине. Кишĕр, сухан, кăшман ӳстереççĕ. Улмуççисем пур садра. Хурлăхан, чие йывăççисем çимĕçĕпе хăналаççĕ.
Тоньăн чунĕ тунсăхпа тулчĕ. Тем пек яла каяс килет, ял сывлăшĕпе, ачалăх сывлăшĕпе, унăн техĕмĕпе киленес килет.
* * *
Ниепле те черетлĕ отпуска каяймасть Петр Иванович. Цех пуçлăхĕн яланах мĕнле те пулин ыйтăва татса памалла. Паян ак тата командировкăна тухса каймалли пирки пĕлтерчĕç. Тем пекех чĕри ыратать арçыннăн. Чирлĕ арăмне килте пĕччен хăварас килмест. Анчах мĕн тăвайăн? Аслисем умĕнче ялан тенĕ пекех пуçа усма, ухмах пулма тивет. Вырăссен çавăн пек каларăш пур: «Я начальник — ты дурак. Ты начальник — я дурак».
Тухса кайрĕ Петр Иванович пĕр уйăхлăха командировкăна. Упăшки кун пек вăрăм командировкăсене кайсан мăшăрĕн йĕркелĕхне пĕле тăркачах Тоньăн чĕри канăçлăхне çухатать. Тем тĕрлĕ шухăш та пырса кĕрет пуçа. Халь тата самана та ахăрсах кайрĕ. Хĕрарăмсем ниме пăхмасăр иртĕхеççĕ. Упăшкине те шансах пĕтереймĕн, чирлĕ арăмне пăхса ывăннăскере тем шухăш та кĕме пултарĕ.
Ашшĕ яла шăнкăравласа Ленăна киле таврăнма хушрĕ, хăй командировкăра иккенне пĕлтерчĕ.
Тепĕр куннех вĕçтерсе çитрĕ хĕрĕ.
— Анне, атте шăнкăравламан пулсан эсĕ ман çинчен мансах каяттăн-и тен? — шӳтленĕ пекрех, пăшăрханнине пĕлтересшĕн мар пулса çупăрларĕ амăшне Лена.
— Ара, хĕрĕм, кашни кун пурăнмалла-çке. Енчен те санăн хăвăн çемйӳпе аякри пĕр-пĕр хулара е ялта пурăнма тивсен? Эпĕ кăшт чирленĕшĕнех ĕçне, çемйӳне пăрахса килмелле-им?
Лена кăçал виççĕмĕш курсран вĕренсе тухрĕ. Халĕ ĕнтĕ вăл мĕнле тухтăр пулмалли специализацие суйласа илет. Кăçалхи çул вĕсен практика занятийĕсем те нумай пулчĕç. Терапевт пуласшăн Лена. Питĕ нумай вулать. Тĕрлĕ медицина литературине çырăнса илеççĕ çемьере. Туять Лена амăшĕ йывăр чирлине. Мĕнле чир иккенне те тавçăрать. Онкодиспансерта та пĕрре мар пулнă вăл практикăра. Рак чирĕпе чирлисем мĕнлерех курăннине пĕлет. Анчах та хăй тавçăрнине кăтартмасть. Йăшсах пырать амăшĕн сывлăхĕ. Юрать-ха халь отпускра вăл.
Пĕр ирхине вырăн çинчен те çĕкленеймерĕ Антонина Васильевна. Ачисем «васкавлă пулăшу» чĕнтерсе больницăна ăсатрĕç. Хучĕç-хучĕçех ăна онкодиспансера. Тĕплĕн тĕрĕсленĕ хыççăн чир шала кайнине, операци тумаллине пĕлтерчĕç.
— Килĕшместĕпех, — пат касса татрĕ хĕрарăм. — Мĕн чухлĕ пурăнма çырнă, çавăн чухлĕ пурăнăп. Операци тунă хыççăн чĕрĕлсе юлнă çынсене курман-ха эпĕ халиччен. Упăшка таврăнтăр-ха. Унпа та канашламалла.
— Мĕнех, — терĕ лăпкăн арçын тухтăр. — Сирĕн хăвăрăн ирĕкĕр. Пирĕн ирĕксĕр операци тума юрамасть. Чĕрĕ çын-çке.
Пиллĕкмĕш кун выртать Антонина Васильевна больницăра. Палатăри стенасене, чӳречене, краватьсене, сĕтел-тенкеле сăнать хĕрарăм. Кунта пĕрре те ытти больницăри пек мар. Стена штукатуркисем катăла-катăла аннă. Кравачĕсем кивĕ, çаврăнса выртмассерен чирлĕ çынсен сассисемпе хутăшса нăйкăшаççĕ. Чӳрече хашакĕсене миçе çул сăрламан-ши? Санитаркăсем те сахал кĕреççĕ палатăна. Тусан шăлни те, урай çуни те питĕ сайра пулать кунта.
— Чирне кура — сумĕ, — сасăпах каласа ячĕ Тоня.
— Эх, хĕрĕм. Эс те ун çинчен шутласа выртатăн-и? Мана пырĕ ĕнтĕ. Эпĕ çитмĕлтен иртнĕ, — сас пачĕ юнашар кравать çинчи типсе-хăрса кайнă кинеми куççульне шăлса. — Эсĕ çамрăк вĕт-ха. Санăн пурăнмалла.
Уколсем тукалаççĕ-ха. Темле таблеткăсем те параççĕ. Кунти апата пачах та çиеймест Антонина Васильевна. Ывăлĕпе хĕрĕ кунсерен килтен тĕрлĕ апат пĕçерсе килеççĕ. Мĕн чул çиейĕ ăш-чикĕ ракпа чирлĕ хĕрарăм? Палатăри çынсене пурне те валеçсе парать килти апата.
Акă упăшки командировкăран çитрĕ. Мăшăрĕ больницăна лекнине пĕлсен пĕр эрне маларах таврăнчĕ вăл. Арăмĕ патне кĕриччен малтан тухтăрпа калаçса пăхма шутларĕ.
— Операци тумасан пилĕк-ултă çул пурăнма пултарать. Операци тусан та шанăç сахалрах. Метастазăсем пур. Операци хыççăн вĕсем пысăк хăвăртлăхпа сарăлма пултараççĕ.
Шăппăн уçрĕ Петр Иванович палата алăкне. Тоньăна хăватлă укол тунă пулас, вăл канлĕ тĕлĕрет. Палатăра шăп. Пĕр кинеми анчах алăк сассине илтсе сулахай енчен сылтăм енне çаврăнса выртрĕ. Вăл килнĕ хăна çине темле тунсăхлăн, тĕмсĕлсе пăхрĕ. Петр Иванович Тоня еннелле аллине сĕлтсе хăй ун патне килнине пĕлтерчĕ. Унтан алăк патĕнче тăракан тенкеле илсе арăмĕн кравачĕ çумне ларчĕ.
— Эсир упăшки пулĕ-ха. Сире Тоня ялан ырăпа асăнать. Ачăрсем те питĕ йĕркеллĕ сирĕн. Амăшне пăрахмаççĕ, лайăх пăхаççĕ. — Хĕрарăм калаçма чарăнчĕ те тарăннăн сывласа илчĕ. Унтан хăйăлтатса тухакан сассипе малалла сăмахне тăсрĕ: — Ман пата килсе пăхакан çук. Тăвансем аякра. Ывăла арăмĕ ямасть пулас. Кинĕм ман вĕреннĕ пысăк çын. Йĕрĕнет манран. Эпĕ хам, мĕн, стройкăра ĕçлесе ватăлтăм. Упăшкам пурнăçран ир уйрăлса кайрĕ те, ывăлăма пĕчченех пăхса ӳстертĕм. Вăл манăн пысăк начальник. Ерçеймест те пуль.
Шăпăр-шăпăр юхать тăварлă куççуль кинемейĕн йывăр пурнăçпа, чирпе пĕркеленнĕ пичĕ тăрăх.
Калаçнă сасса илтсе Антонина Васильевна куçне уçрĕ. Мĕнлерех çутăпа, савăнăçпа тулчĕç хĕрарăмăн тĕссĕрленнĕ куçĕсем упăшкине курсан. Питне хĕрлĕ тĕс кĕчĕ. Тути чĕтренсе илчĕ. Савăнăç куççулĕ пăчăртанса тухрĕ.
— Тавах сана эс пурришĕн, маншăн пурнăçра чăн тĕрек пулнишĕн, — вăйсăррăн пăшăлтатрĕ хĕрарăм упăшкин ăшă, вăйлă аллисене çупăрласа.
Тухтăрпа мĕн калаçнине арăмне пĕлтермерĕ арçын.
— Илсе кай мана киле. Эпĕ кунта текех выртма пултараймастăп, — тархасласа пăхрĕ Тоня упăшкине куçран.
— Каятăп. Паянах илсе каятăп, — çупăрларĕ арăмне Петр Иванович.
Палатăри ытти хĕрарăмсем те кравачĕсене чĕриклеттерсе хускалкаласа илчĕç. Миçе мăшăр куç сăнать халь çак пĕр-пĕрне чунтан савакан, хисеплекен мăшăра! Çав куçсенче ăмсану та, вĕсемшĕн савăнни те, çакăн пек мăшăрсем пурринчен тĕлĕнни те палăрать.
Килте стенасем те пулăшаççĕ тесе ахальтен каламаççĕ çав. Тоня йăл-йăл кулать. Вăл чи малтан ваннăйне кĕрсе çăвăнчĕ. Тĕрĕссипе каласан, упăшки çуса кăларчĕ ăна. Таса тумтир тăхăнса таса вырăн çине выртсан хăйне вăй кĕрсе кайнă пекех туйрĕ хĕрарăм.
Акă упăшки тĕрлĕ курăк ярса хатĕрленĕ, пыл хушнă чей илсе килчĕ. Аран-аран çăтать хĕрарăм техĕмлĕ чее. Мăшăрĕ Тоня умне чĕркуçленсе ларчĕ те унăн типшĕм аллисене хăй аллине илчĕ. Ачашшăн çупăрларĕ вĕсене арçын.
— Чĕрĕлетпĕр. Чĕрĕлетпĕрех эпир, — пăшăлтатрĕ вăл шывланнă куçĕсене тартса.
* * *
Петр Иванович отпуск илчĕ. Икĕ путевка пачĕç ăна.
— Тоня, атя майĕпен хатĕрленме пуçлар. Инçете каймастпăр. Хуларан вăтăр çухрăмра вырнаçнă санатори.
— Темле ĕнтĕ. Хал çитерейĕп-ши эпĕ унта кайса çӳреме?
— Веçех аван пулать. Пӳлĕмĕ люкс текенни. Холодильникĕ, телевизорĕ, телефонĕ — веçех пур унта. Кирлех пулсан — апатне те номерах илсе пыраççĕ. Ак курăн-ха. Çитсенех хăвна аван туйма пуçлатăн. Унта хырлăх вăрман Минераллă шывпа сипленетĕн.
Тухтăрсем санаторипе курорт карттине çырса парасшăнах марччĕ Антонина Васильевна валли. Ӳкĕтлесех çыртарчĕ Петр Иванович.
Виçĕ эрне пулчĕç вĕсем санаторире. Чăнах та, Антонина Васильевна хăйне самаях лайăх туйма пуçларĕ. Кунсерен минераллă шывпа сипленни те, хырлăхри таса сывлăш та пулăшрĕç паллах. Мĕн каламалли! Пластикăран тунă савăта тултарнă шывпа танлаштараймăн ăна. Врачсем асăрхаттарнине пăхмасăрах кунĕпех çав минераллă шыва ĕçрĕ Тоня. Лешсем кунне виçĕ хутчен апатланиччен çур сехет маларах çуршар стакан ĕçме хушнăччĕ. Нимле чей те, сĕткен-компот тавраш та çăвара ямарĕ вăл виçĕ эрне хушши.
— Вăт, анне, мĕнле пулăшрĕ сана санатори. Тен, пирĕн хваттере сутса унта пурăнма куçмалла? Çурт е хваттер туянмалла? Хуларан инçе мар, кунта кунсерен машинăпа çӳреме пулать.
— Пурнăç кăтартĕ-ха, — лăпкăн тавăрчĕ амăшĕ.
Кĕçех вĕренӳ çулĕ пуçланмалла.
— Тоня, ман шухăшпа, сан кăçаллăха ĕçе тухмалла мар. Шкулăр ăшах мар. Учителĕн яланах илемлĕ, типтерлĕ тумланса çӳремелле. Сивĕ шкулта çӳхе чăлхапа туфли тăхăнса çӳреме юрамасть халĕ санăн. Учитель ĕçĕ питĕ канăçсăр ĕç. Халĕ врачран справка илсе пĕр çуллăха академилле отпуск илме ирĕк паракан закон пур...
Çемье канашлăвĕнче çапла йышăнчĕç те. Больницăра сипленсен килте чылай вăхăт бюллетеньпе ларма пулать. Анчах Антонина Васильевна яхăнне та ямарĕ ку шухăша. Ирсерен урама тухса уçăлса çӳреме пуçларĕ. Çын çинче пулма тăрăшрĕ. Музейсене, библиотекăсене, куравсене çитсе курчĕ. Ĕçленĕ чухне унта кайма нихăçан та вăхăт çитмест.
Питĕ хăвăрт ывăнакан пулчĕ хĕрарăм. Кăнтăрла пылпа хутăштарнă курăк чейĕ ĕçсен лăштах пулса çывăрса каять. Апат таврашне хальлĕхе упăшки пĕçерет. Ачисем те пулăшаççĕ ашшĕне. Килте яланхи пекех тирпей. Хĕрарăм тени ури утнă чухне ахаль лараймасть. Ĕç патне туртăнать Тоня та. Шĕпĕн курăкне пĕçерсе унăн шывне ĕçет. Хушнă тăрăх çирĕм-çирĕм пилĕк тумламран ытла ĕçмелле мар та, Тоня питех уяса тăмасть. Кунĕпе виçĕ апат кашăкĕнчен сахал ĕçмест. Пурăнас килсен тем те тăвăн çав. Питĕ йӳçĕскер ку курăк шывĕ.
Пурăна киле кунне виçĕ хут çуршар стакан ĕçекен пулчĕ. Çулла ялта чухне пайтах хатĕрленĕччĕ ку курăка.
Виçĕ уйăхран больницăна кайса тĕрĕслеттерчĕ сывлăхне Антонина Васильевна. Анализсемпе рентген ӳкерчĕкне тишкерсен тухтăр Тоня çине ыйтуллăн тĕсесе пăхрĕ:
— Чир аталанма чарăннă. Мĕнпе сиплентĕр?
— Халăх меслечĕпе, — йăвашшăн пăхрĕ хĕрарăм тухтăра куçран.
— Çав меслетпех сипленĕр малалла та. Пысăк шанăç, пурнăçа юратни, ĕмĕтленни хăшпĕр чухне эмелрен те сиплĕрех.
Вăхăт шăвать. Хĕл те иртсе кайрĕ. Çуркунне çывхарса килнĕ май пĕтĕм чĕр чун, ӳсен-тăран чĕрĕлме васкать мар-и. Çын та çавах. Тоня та малашлăх çинчен шухăшлать. Акă ывăлĕ те каçсерен килтен тухса кая пуçларĕ. Хĕрпе паллашнă пулас. Вăрах çӳрени те пулкалать. Ĕнер те питĕ кая юлса таврăнчĕ. Амăшĕн чĕри лăпкă мар. Ывăлĕнчен эрех шăрши кĕнине туйрĕ. Куçĕсем тĕрлĕ енне пăхаççĕ хăйĕн.
— Эп текех пĕчĕк ача мар, — лаплаттарса хучĕ амăшĕ асăрхаттарнине хирĕç.
— Эсĕ текех нимĕн те ан кала. Ирхине хам калаçатăп унпа, — çывăрмалли пӳлĕме илсе кĕчĕ арăмне Петр Иванович.
Мĕн калаçнă ашшĕ ывăлĕпе? Мĕн каласа ăн кĕртнĕ? Çав кунран пуçласа Коля вăрах çӳреме пăрахрĕ.
— Тен, паллаштарăн пире хăвăн хĕрӳпе? — ыйтрĕ пĕррехинче амăшĕ.
— Çук вăл текех. Санпа паллашмалли хĕр мар вăл. Пирус паккать, эрех-сăра лĕрккет. Сана ун пек кин кирлĕ мар вĕт. Тĕрĕс-и, анне?
— Тавтапуçах сана ун пеккине ăнланатăн пулсан. Аван хĕрсем те сахал мар пурнăçра.
— Нумаях та мар, анне. Ну, юрĕ. Турă парсан пӳрт умнех килсе тăрĕ пĕр-пĕр лайăх пике, — шӳтлесе ирттерчĕ ывăлĕ.
Çĕр-шыв типсе çитсен Антонина Васильевна Петр Ивановичпа калаçса пăхма шутларĕ. Унăн яла пурăнма каяс килет. Ашшĕ-амăш çурчĕ пушах ларать-çке. Пĕлтĕр газ кĕртрĕç унта, шывĕ та пӳртрех.
— Çĕр çинче çӳрес килет. Çемçе курăк тăрăх çарран утас килет. Çĕртен хама вăй-хал килнине туятăп эпĕ. Ял çынни-çке. Юр кайсанах çерем тăрăх çарран чупса ӳснĕ.
— Темле ĕнтĕ, — иккĕленчĕ упăшки. — Çулла кайса пурăнма пулĕ-ха. Каникулсем пуçлансанах ачасем те пырĕç. Хам та отпуск илетĕп.
— Каятăпах. Атя леçсе яр мана. Пĕр пилĕк-ултă чăхпа автан туянар. Килти çăмарта пулать. Качака туянса ярсан та лайăх пулмалла. Ăшă сĕт ĕçес килет.
— Каларăн та, Тоня. Качакаран кутăн выльăх çук пуль. Мĕнле сĕмсĕр вăл тата. Астăватна аннӳ сăмахне? Çурта качака ан кĕтĕр тесе ятлаçатчĕ. Леш хирĕçри Маюк аппан качаки хĕвелтен малтан вăранса иртĕхетчĕ. Вĕçерĕнсе кайсан мĕнпур кӳршĕсен пахчине «тĕрĕслесе» тухатчĕ.
— Ара çав. Астăватна мана пĕррехинче мунча çумне хĕссе хунине? Эсĕ тухса ĕлкĕрмен пулсан хырăма тĕксе шăтаратчĕ пуль.
— Епле манăн?! — ахăлтатса кулса ячĕ упăшки. — Эсĕ куç-пуçна чарса пăрахнă, çăварна карнă, сассу тухмасть. Халь кулатăп та, ун чухне сехре хăпнăччĕ хамăн та.
— Ой, эпĕ мĕнле хăраса ӳкнине пĕлинччĕ эс! — мăшăрĕпе пĕрле ахăлтатса кулчĕ Тоня та.
— Ну, юрĕ. Качака илсе сана хăрушлăха кĕртес мар. Вăй-халу та халь ĕлĕкхи мар. Вăл выльăхпа тытăçаяс çук. Кирлех пулсан ялта качака тытакансем пур. Сĕтне сутăн та илме пулать.
— Ялта сĕчĕ çителĕклех-ха. Хулари пек порошокран хатĕрленĕ сĕт-турăх мар унта.
Тоньăн сăн-пичĕ çуталса кайрĕ. Куçĕсем хĕр чухнехи евĕрлĕ кулса пăхаççĕ. Çакна курса Петр Иванович ун еннелле туртăнчĕ, ыталаса илсе çӳлелле çĕклерĕ.
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
иванов петр (2013-01-07 23:17:43):
килешмеле паянхи пурнаса санпаса парать