Роза

Давид Шашкин | Повесть | 40 115


— Огонь! — кăшкăрса ячĕ комбат.

Минометсем пикенсе хăйсен ĕçне тума тытăнчĕç, тĕмеске сывлăша çекленсе каять, тейĕн. Салтаксем автоматсенчен çунтарма тытăнчĕç. Пĕри те ан тăрайччăр, чĕрĕ ан юлччăр!

— Огонь!

Фашистсем парăнма шухăшламарĕç, çапăçса вилме тупа турĕç пулас. Йыта йытă вилĕмĕ тенĕ пекех пурте пĕтрĕç. Тĕмеске вырăнĕнче тăпра, хăма, ытти ăпăр-тапăр тата фашистсен виллисем, тирпейлемен тислĕк купи пек выртать. Тĕтĕм йăсăрланать, юнпа çунак шăршă кăмăла пăтрантарать.

Эпир пăрăнасса та кĕтсе тăмарĕç, юн шăршине сиссе тĕмеске çине ула кураксем вĕçсе килчĕç.

 

VII.

Çутăлать. Одер шывĕ çинчен ерипен тĕтре сирĕлет. Шăплăх. Ыйăхран вăраннă вĕçен кайăксем çеç чĕвĕлтетсе илеççĕ те татах лăпланаççĕ.

Эпĕ Молодец сержантпа хамăр батальон йышăннă демаркаци лини тăрăх çӳретпĕр. Пире вăрманти операци хыççăн пĕр-икĕ эрнене кунта куçарчĕç. Ку, тĕрĕссипе, чикĕ пулать. Ку енче — эпир, леш енче -союзниксем.

Потсдам конференцийĕ йышăннă тăрăх, çĕнтерсе илнĕ Германие тата Берлина тăватă пая пайларĕç: Америка, Англи тата Франци патшалăхĕсем Германин Хĕвеланăç енне, пирĕн Хĕвелтухăç енне юлчĕç. Капитализмла союзниксем йышăннă территорире ФРГ, пирĕн енчен ГДР пулса тăчĕ. Тĕрĕссипе икĕ пай: вăрçăра çĕнтернĕ союзниксене, çак икĕ пая демаркаци линийĕ (чикĕ) уйăрса тăрать.

Çак лини урлă пропускпа та, вăрттăн каçакансем те нумай. Ара, кӳршĕ ялта пурăнакан тăванĕ патне кайма та хут кирлĕ. Пропуск илсе тăриччен вăрттăн каçма тăрăшаççĕ. Ку нимĕçсем хăрушă мар. Нушасем çеç. Пур вара ырă мар шухăшпа, сăтăр тăвас тĕллевпе каçакансем. Сайра-хутра шпионсемпе диверсантсем каçма хăтланаççĕ. Кун пек чух перĕшӳсĕр, тытăçусăр иртмест. Кунта кунĕн-çĕрĕн демаркаци линине пăсаççĕ. Çынсен çамкисем çине çырса хуман: кам вăл, мĕншĕн каçать?

Эпĕ сехет çине пăхрăм, 4 сехет çитет, Манăн тата 8 сехетчен çӳремелле,

Çĕр пĕр кăлтăксăр иртрĕ. Ку маншăн телей пулчĕ. Çывăрма та вăхăт тупăнчĕ.

— Лейтенант, — терĕ Молодец сержант, — пăх-ха, шыв тăрăх темĕн ишсе килет.

Чăнах та, шыв тăрăх темĕнле хура купа юхса килет. Иксĕмĕр те васкаса шыв хĕррине антăмăр. Пĕрерĕн бинокльтан тинкеретпĕр.

— Вăрман турачĕ, — терĕ сержант лăпкăн. Хуçăлнă, йывăçăн лăпсăркка пысăк турачĕ çулçипех ерипен шăвать. Мĕнле хуçăлнă-ха? Ара, халь вĕççĕн çил-тăвăл мар, çиллĕ кун та пулман. Ку мана иккĕлентерчĕ. Çăра çулçăллă турат çинче пĕр-икĕ çын ларса пынине никам та курмасть, шухăшламасть те. Ырă турат-и, ятарласа тунă пĕчĕк сулă-и, тĕрĕслемелле. Мĕншĕн кунта çити килет, тен, çитмелли тĕлĕ пур? Кама кирлĕ юхса çӳрекен турат?

— Сержант, — терĕм Молодеца ерипен.— Моторлă кимĕпе хиреç тухчăр. Сержант çывăхри поста чупрĕ, эпĕ пистолета кобурăран кăларса пеме хатĕр туса кĕсьене чикрĕм те турат юхăмĕпе ерипен утрăм. Утатăп, вунă минут утни те сехете яхăн туйăнать. Молодец кайни те самай туйăнать. Çывăхри поста çитсе телефонпа пĕлтерчĕ-тĕр, ĕнтĕ. Мĕн теççĕ-ши тата? Хам йĕри-тавра тинкерсе, турата сăнаса пыратăп. Туратра нимĕнле улшăну та çук, унта этем пурри ниçтан та палăрмасть. Тен, унта ларса пыраканĕ курнă, сăнаса пырать?

Акă, ирхи шăплăха сирсе, мотор сасси янăраса кайрĕ. Часах тĕкĕр пек шыва çурса умран кимĕ ярăнса тухрĕ. Сасартăк вăрман турачĕ чӳхенме, çулçисем çатăлтатма тытăнчĕç. Унччен те пулмарĕ, шыв шăмпăртатни илтĕнчĕ. Чăнах та, çынсем пулнă. Кимĕпе килнине курса япалисене пăрахса шыва сикрĕç. Икĕ çын мĕнле васкасан та леш енне ишсе каçаймареç, пирĕн салтаксем çавăрса илчĕç, кимĕ çине сĕтĕрсе лартрĕç.

Перĕшӳ пулмарĕ. Линие пăсакансем хирĕç тăмарĕç.

Пирĕн ĕçĕ çавă, демаркаци линийĕ урлă никам та ан каçтăр, яланах сыхă тăратпăр.

 

VIII.

Полк стройра, вăрçă вĕçленĕ ватăсене демобилизаци йĕркипе килĕсене ăсатнă. Манăн ача чухнехи тус-юлташ Иван Мулишов та ялта. Вăл колхозра трактор çине ларнă. Халĕ полкра пурте çамрăксем. Мана черет çитмен-ха, çаплах комсомолецсемпе çамрăксене ертсе пыратăл. Халĕ комсомолецсен шучĕ Берлина штурмланă чухнехи шута çитрĕ. Пур çамрăксем те пуçĕсене вăрçăра хунă комсомолецçен вырăнне йышăнаççĕ, çар ĕçне алла илесшĕн тăрăшаççĕ, иртнĕ вăрçă опычĕпе тĕплĕн паллашаççĕ.

Ватă çулхи офицерсем те килĕсене кайса пĕтрĕç. Эпир халĕ çарта кирлех те мар пулĕ, пирĕн вырăна çамрăк офицерсем килеççĕ.

Çип çапнă пек строй. Шăна вĕçни илтĕнет.

— Полк ялавне йăтса тухăр! — янăрарĕ хăватлă команда.

Полк командирĕ Самбетов подполковник СССР Верховнăй Совет Президиумĕн ячĕпе Берлина çĕнтерсе илнĕ офицерсемпе салтаксене орденсемпе медальсем тата "Берлина туртса илнĕшĕн” историлле медальпе наградăлать.

Мана "Хĕрлĕ Çăлтăр" орденпе, "Берлина туртса илнĕшĕн" чаплă медаль пачĕç. Эпир орденшăн çапăçман-çке! Анчах пире Тăван çĕршыв, партипе правительство сума-суса, пирĕн хăюлăхпа паттăрлăха шута илсе тав тăвать.

Эпĕ, вунçиччĕ тултарнă йĕкĕт, Великие Луки çывăхĕнче малтанхи хут вут ăшне кĕтĕм. Çакăнта пăрланнă Леват шывĕ урлă каçрăмăр. Чăннипех шывра та, вутра та пултăм. Эпĕ, рядовой-связист, хам ирĕкпе алла снайпер винтовки тытрăм. Çав винтовкăпа хĕл каçиччен "сунарта çӳресе" 27 нимĕç фашистне пĕтертĕм. Сахал мар вăл пĕр çыншăн! Енчен пĕр салтак пĕрер фашист вĕлерне пулсан, çĕр çинче пĕр фашист та юлмастчĕ.

Мана Роза пĕррехинче çакнашкал кăткăс ыйту пачĕ. “Эсир миçе нимĕçе вĕлернĕ?" — терĕ.

"Вĕлернине ан ыйт, мĕн чухлĕ çынна ирĕке кăларнă?" — те.

Вăрçă темĕн те кăтартать, çур ĕмĕр вăрăмĕш туйăнчĕ ылханнă вăрçă, çамрăклăх, чи лайăх вăхăт вăрçă хирĕнче иртрĕ. Тăраниччен çывăрса-çисе те курман. Пыйтланса курнă вара, Алхаснă пыйтăсене çухаран ывăçласа илсе çĕклесе çапнă вăхăтсем те пулнă. Шăнни-йĕпенни çинчен калаçасси те çук.

Вăрах пычĕ вăрçă. Эпĕ çар училищине пĕтерсен вăрçа кĕрсе суранлантăм, суран турленсен тепĕр хут çапăçава — Берлина штурмлама елкĕртĕм. Берлин урамĕнчи çапăçура, апрелĕн 28-мĕшĕнче, татах суранлантăм, анчах стройран тухмарăм, хам ĕçе вĕçне çитеричченех туса пытăм. Манăн хулпуççи çинче пĕр пĕчĕк çăлтăр. Эпĕ — кĕçĕн лейтенант. Хам та çулпа кĕçĕн-ха, çирĕмрен çеç иртнĕ. Çак çăлтăр хăвачĕпе эпĕ батальон командирĕ пулса талăка яхăн çапăçрăм, рота командире пулса Берлин витĕр тухрăм, çĕлен-калта йăвине тустартăм. Хам кăна çапăçман, салтаксене çапăçăва ертсе хавхалантарса пытăм.

Эпĕ хамăн вăя пултарнă таран, тен, ытлашшипех те, Тăван çершывшăн панă. Эпĕ хам чыса çӳлте тытнă, хăçан та, ăçта та юрă пуçлаканĕ пулма тăрăшнă, салтакра, çар училищинче, вĕреннĕ чухне те. Ман хыççăн хушса юрламаллине пурте юрлатчĕç; çӳç-пуç вирелле тăриччен, пĕтĕм вăйпа. Ура лапписем ыратаччен утаттăмăр, сасă пĕтиччен юрлаттăмăр.

 

IX.

1947 çул. Апрелĕн юлашки кунĕсем. Берлинра çуркунне. Хула шап-шурă чечек ăшĕнче. Вĕсен тутлă шăрши чуна уçать.

Икĕ çул çитрĕ вăрçă чарăнни, хула палăрмалла улшăннă, ăçта килнĕ унта çӳллĕ çĕнĕ çуртсем. ГДР текен çĕнĕ патшалăх çĕкленет, ура çине тăрать.

Эпĕ демобилизаци йĕркипе киле таврăнатăп, мана та черет çитрĕ. Ара, эпир хамăр ĕçе турăмăр, халĕ киле кайсан та юрать. Пирĕн вырăнсене училище пĕтернĕ пысăк пĕлӳллĕ çамрăк офицерсем йышăнаççĕ. Эпĕ, салтак хутаççипе, чăматана вокзалти камерăна хутăм та, ротăпа юн юхтарса пынă çула, хулана курма тухрăм. Унтан хула варринех çитсе курас терĕм. Берлинăн чи чаплă урамĕ — Унтер-ден Линден. Кунта пирĕн посольство. Çӳллĕ мар çăка аллея Хĕвеланăçнелле пăрăнать, вăл çĕмрен йĕппи пек Бранденбург хапхи патне илсе тухать. Хапха тăрринче тăватă лаша кӳлнĕ çăмăл урапа çинче Турă амăшĕ кулса ларать.

Рейхстаг патне çитрĕм те тĕлĕнтĕм. Ăна çӳллĕ хӳмепе пулнĕ. Пĕр шăтăк тупса курма кĕтĕм. Ăпăр-тапăр ӳснĕ курăк ăшĕнчи сукмак — Кащей арчи патне çитерчĕ. Рейхстаг, рейхстаг та мар пек туйăнать. Ялав велкĕшсе тăракан тăррине (куполне) илсе пăрахнă. Чӳречисене çĕнĕрен лартнă, алăкĕсене тирпейленĕ. Стенасем çине вырăс салтакĕсем çырнисене пăснă, çĕнĕрен, сарă сăрпа сăрланă. Эпĕ, Бирюков штыкпа чĕртернĕ йĕр те çук.

Çакăнта, майăн 10-мбĕшĕнче эпĕ, Щепанский тата икĕ союзниксен офицерĕ пĕрле туртса ятăмăр, туслăх пирки, мир çинчен савăнăçлăн калаçрăмăр, пĕтĕм тĕнчери миршĕн тăма тупа турăмăр.

Анчах манăн туссем, пирĕн союзниксем, рейхстага, юнпа пĕвеннĕ рейхстага, вырăс салтакĕн йĕрĕ ан юлтăр тесе, çуса тасатнă.

Рейхстагăн ялав çакнă куполне илнипе, стенине сăрланипе, вырăс салтакĕсен историне кĕрсе юлнă паттăрлăхĕпе хăюлăхне нихăçан та, никам та манмĕ, ĕмĕр-ĕмĕр пĕтĕм тĕнче асра тытĕ!

Кăмăл хуçăлчĕ, пăсăлчĕ рейхстаг патĕнче. Эпĕ хăçан та пулсан ачасемпе, тен, мăнуксемпе, хамăн паттăрлăхпа мухтанас шухăш пурччĕ... Кăлăхах, Кащей арчи, рейхстаг, пур, çырни çук!

Эпĕ хулана курма тухичченех, вокзалтан тӳрех, Борисов-Бормун патне, Роза патне васкарăм. Берлинра тревогăпа илсе тухнăранпа, икĕ çул хушшинче виççĕмĕш хут юратнă хĕр патĕнче пултăм. Потсдама, политуправление канашлăва каяссине пĕлсен, шутсăр савăнтăм. Анчах хальхинче савăнăçпа пырса кĕнĕ çуртра, тусмелле мар хăрушă хуйхă кĕтсе илче. Старике атте вырăнне ыталаса питĕнчен чуптунă хыççăн, унăн куçĕсем шывланчĕç, ерипен тенкел çине ларчĕ те сасăлах йĕме тытăнчĕ. Нимĕнпе чарма, йăпатма çук, нимĕн те ăнлантараймасть. Яланах: "Роза, Роза", -тет. Ку килте инкек пулнă иккен. Розăна мĕн те пулсан пулман-ши? Пулнах тăр çав, старик ахальтен хĕрне асăнса татăлса йĕмест. Чĕре туйрĕ, хурланса кайрăм.

— Роза ăçта?

— Мĕн пулнă, калăр, тархасшăн?

— Роза çук, вĕлерчĕç..., — терĕ старик, татах йĕме тытăнчĕ.

Эпĕ тĕлĕнсех кайрăм, вăй кайнăн туйăнчĕ, тенкел çине тĕршĕнтĕм. Мĕнле капла, кам вĕлернĕ? Мĕншĕн?!. Куç умне унăн пысăк симĕс куçĕсем, шурă тĕслĕ вăрăм çӳçĕ тухса тăчĕ. Мĕн пулчĕ мана, пĕлместĕп, кăмăл хуçăлни, кама-тăр курайманлăхпа тăвăлни тăнран янă пек пулчĕ.

— Лар-ха, сĕтел хушшине, кофе ĕçер, — терĕ Борисов-Бормун, хĕрелнĕ куçĕсене тутăрпа шăлса.

Вĕри кофене вĕре-вĕре ĕçме тытăнтăмăр. Эпĕ çак çурта кĕрсен Роза нихçан та килте пулман, яланах кĕтеттĕм. Вăл заводра, çамрăксен союзне ертсе пынă май, ĕçĕ мăй таранах пулнă çав. Курăнакан, паллă, ăслă, вĕреннĕ хĕрччĕ Роза. Унашкал çынсем нумай пурăнмаççĕ, вĕсене çул çинчен пăрма тăрăшаççĕ.

— Мĕнле пулчĕ çакнашкал тискерлĕ еç?

— Тап-таса, шырамалла та мар, шырасан та усси çук, — терĕ старик ерипен, — машинăран пенĕ. Тăна кĕмесĕрех пульницăна çитичченех вилчĕ. Пĕлетне, Сашук, манăн ывăлтан, Отторан хыпар пур.

Пичĕсем çуталчĕç Борисов-Бормунăн.

— Çыру килчĕ. Союзран, Великие Луки хулинчен. Çуртсем тăватпăр, тет. Отто манăн — инженер. Ирекре çӳретĕп, тет. Пелтĕм эпĕ, вăл фюрершĕн юн тăкманнине, малтанхи кунсенчех тыткăна лекнĕ. Ия, хăй ирĕкеле лекнĕ.

— Великие Луки тетне?

— Ия, Великие Луки.

— Эпĕ вăл хулашăн çапăçнă, оборонăра тăнă. Вăл хула маншăн çывăх, тăван хула пекех туйăнатъ.

— Мĕнле хула вăл? — хыпаланчĕ старик, — каласа пар-ха.

— Хула, вăтам хула. Фашистсем ишсе ватнă, пĕтĕмĕшпе çенĕрен тумалла. Хулана пайласа Ловать шывĕ иртет. Çак шыв хĕрринче тĕреклĕ крепостъ пур. Сахал мар пĕтрĕç пирĕн салтаксем çав крепоçа туртса илнĕ чух. Мĕн тума кирлĕ пулнă вăл крепость? Пирĕн салтаксем фашистсене хăваласа хуларан таçта мала кайнă. Эпир çавăнти фашистсене сыхласа лараттăмăр. Час парăнмарĕç эсрелсем! Ну, тусăм, шанчăк пур, шанчăкна ан çухать. Отто таврăнĕ, нумай тăмĕ. Ара, ху мĕн ĕçлен халĕ?

— Начальника хучĕç, — ирĕксĕртен кулчĕ старик, — профком членне суйларĕç, парти реше кĕме хатĕрленетĕп.

— Тахçанах çапла кирлĕ.

— Çĕнĕ пурнăçшăн вăй хума манăн вăй çителĕклĕ-ха, — терĕ Борисов-Бормун хĕрӳлленсе.

Эпе юратнă хĕр пурăннă пӳлĕмрен ĕмĕрлĕхе тухса кайрăм.

Роза, эсĕ манăн Роза, тăпру çăмăл пултăр, ырă вырăнта вырт...

■ Страницăсем: 1 2 3

add comment Çĕнĕ комментари хуш


Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —
Хаклав:
Шухăшĕ:
Чĕлхе илемлĕхĕ:
Содержанийĕ: