Электронлă вулавăш

Каçхине куккасем патне, ытти хăна-вĕрлепе пĕрле, Велисса амăшĕ те пычĕ. Ырă чунлă, йăваш кăмăллă пулас вăл. Куçĕсем вара чат та Велиссанниех. Ерипен-ерипен эпĕ хăюлланса пытăм. Пăртак хăналансан, Велиссапа иксĕмер урамалла тухса çӳрерĕмĕр. Садра пултăмăр, Çавал хĕррине антăмăр. Нимрен малтан юрă уявĕ çинчен калаçма тытăнтăмăр. Эпĕ ăна ун чухне хам питĕ тĕлĕнни çинчен каласа патăм.

Велисса хăйне мухтанине пĕрре те юратмарĕ. Çакна эпĕ унăн ирĕксĕр куллинчен те, эпĕ каланине итлес килмесĕр итлесе пынинчен те сисрĕм. Часах вăл мана юрă уявĕ çинчен калаçма чарчĕ. Сăмаха пăрас тесех, — эпĕ ăна пит аван сисрĕм, — ман еннелле ăшшăн пăхрĕ. «Тухнă-тухнах, чун йăпанмалла пулă кӳлли патне çитсе курма камăл тумăн-и?» — терĕ.

Сисетĕп-ха, хăш-пĕрисем мана: «Ну, айван, мемме ку», — теме хатĕр пулĕ. Хуть мĕн каласан та килĕшетĕп. Анчах çамрăк çын хăй тин кăна паллашакан хĕрпе (тата мĕнлерех хĕрпе-ха) çуллахи ăшă, лăпкă каç тӳлек кӳлĕ хĕрринче юнашар ларать пулсан, çакă унăн чун-чĕрине мĕн тери ырăпа çупăрласа ăшăтнине кам курни кашниех аван чухлать. Ай-яй, «мемме» тейĕн унта!.. Акă пăхăр: эсир кӳлĕ хĕрринче юри тунă пĕчĕк тенкел çинче ларатăр. Йĕри-тавра шăп. Сирĕн умра — çавра кӳлĕ. Кӳлĕ çине пĕлĕт çути ӳкнĕ. Çăлтăрсем курăнаççĕ. Хушăран кӳлĕре е унта, е кунта шăмпăрт! туни илтĕнет. Пулăсем вĕсем. Выляççĕ. Тӳлек шыва хускатса яраççĕ. Кӳлĕ çийĕ вара хумханса-хумханса каять, унта çăлтăрсем пĕр-пĕрне тытмалла вылянăн чӳхенеççĕ. Эсир юратнă хĕрпе шăкăлтатса ларатăр. Тӳсейĕр-и хĕре хăвăр çумарах тытса ачашламасăр?.. Çитменни çине, уйăх тухрĕ: «Киленĕр, савăнăр, çутçанталăк ырлăхĕ пурин валли те пур» — тенĕннех, пирĕн çине ачаш çутине сапса ячĕ.

Çапла, кирек мĕн каласан та — эпĕ çамрăк çын. Велисса ман чĕрене таçтан шалтан тапратрĕ. Вут-хĕм тĕлкĕшет унта, çулăм çунать. Анчах эпĕ ăна çакăн çинчен калама хăяймарăм. Эпĕ ăна пулă кӳлли калама çук илемли, вăл ман чуна ытла та илĕртсе яни çинчен çеç кăштах систертĕм.

Çук, сӳнмерĕ çав çулăм ман чĕремре кайран та. Велиссапа сайраран кăна тĕл пулаттăм пулин те, эпĕ ăна юратма пăрахаймарăм. Пăрахма каларăр, пурăннăçемĕн ытларах та ытларах юрататăп. Вăл хăй те мана тиркеместчĕ, кирек ăçта тĕл пулсан, манпа кирек мĕн чухлĕ калаçма хатĕрччĕ. Çырусем çурететпĕр. Манăн мĕн пур ĕмĕтĕм унпа çывăхран çывăх туслашассиччĕ, ĕмĕрсене, кун-çула пĕрле çыхăнтарассиччĕ. «Пӳрнĕ телейĕм хамрах пулĕ-хă» — теттĕм эп, хавасланса кăна çӳреттĕм...

4

Кассир шутласа панă укçана алла илтĕм те пĕр авăк хама хам ĕненмерĕм: «Йăнăш пулмарĕ-ши ку», — терĕм. Эпĕ тĕлĕннине кассир та сисрĕ, пĕчĕк кантăк витĕр ман çине кăмăллăн кулса пăхрĕ.

— Мăн пулчĕ-ха тата Юркина? Мĕншĕн шутламастăн? Шутла, шутла. Укçана кассă умĕнче тĕреслес пулать.

Эпĕ алăри укçана шутларăм. Пин те икçĕр вăтăр çичĕ тенкĕ¹ тухрĕ. Тĕрĕсех пулчĕ-ши ку? Çакăн чухлех ĕçлеме пултарнă-ши вара эпĕ? Пĕрре те ĕненессĕм килмерĕ.

— Эсир мана ытлашши шутласа паман-и? — ыйтса пĕлтĕм кассиртан.

— Пин те икçĕр вăтăр çичĕ тенкĕ пулсан, тĕрĕсех, — терĕ вăл. Ведомоç хутне ман ума хурса пачĕ. — Паллă ĕнтĕ санăн: кашни уйăхра икĕ пин патне çывхартатăн. Хальхинче вара çур уйăхрах авă мĕн чухлĕ ĕçленĕ. Маттур çын пулать санран. Алă пусса пар.

Эпĕ хам хыçра черетре тăракан çынсем çинчен те манса кайрăм. Тахăшĕ мана темĕн каларĕ пулас та, анчах ăна хăлхана чикмерĕм эпĕ, хăвăртрах ведомоç çине алă пусса бухгалтерирен тухса кайрăм. Чĕрем тулли савăнăç ĕнтĕ манăн. Пĕр самант ним тума аптрарăм. Ăçта каяс, мĕн тăвас? Хваттере таврăнам-ши, юлташсем патне каям-ши?.. Эх, Велисса пĕрле пулсанччĕ çакăнта. Тен, вăл та савăннă пулĕччĕ. Канашланă пулăттăмăр иксĕмĕр: «Çавна, çавна туянас тетĕп, эсĕ мĕн тейĕн-ши?» — тесе ăс ыйтса пĕлĕттĕмччĕ. Ну, хăйне те хăналанă пулăттăм. Юратса, савса, чунтан-вартан хĕпĕртесе.

Вăрман касакансен урамне кĕрсен, Захар Петровича тĕл пултăм. Вăл та ман пекех фуфайкăпа, атăпа. Ноябрь уйăхĕ. Юр ӳкмен пулсан та, çара сивĕ тăрать, кепка вĕççĕн çӳреймĕн. Захар Петрович мăлахайне куç харши таран пусса лартнă. Эпĕ ытлашши савăнăçлине аякранах курнă иккен вăл.

— Тем пулнă тата Юркина. Ытла çăмăлланса утатăн-çке, урусем çĕре перĕнмеççĕ. Мĕн телей тупăнчĕ? — тесе ыйтрĕ.

— Тавтапуç, Захар Петрович! Атте вырăнне пултăн маншăн, — тав турăм эпĕ ăна.

Захар Петрович пирĕн вăрманпромхоз директорĕ. Аллă урлă каçнă, çирĕп сывлăхлă çын. Чĕрĕк ĕмĕрне вăрманта ĕçлесе ирттерет. Вăрçăра ман аттепе пĕрле пулнă. Ман атте ун ротинче старшиначчĕ, тет. Атте нимĕçсен танкĕсемпе паттăррăн çапăçса вилни çинчен Захар Петрович мана хăй каласа кăтартрĕ.

— Телейлĕ пултăм эпĕ, Захар Петрович, — терĕм эпĕ, — Сире мĕнпе тав тумаллине те пĕлместĕп ĕнтĕ.

— Укçа илтĕн-и-ха паян?

Вăл манăн савăнăçа чухласа илчĕ. Эпĕ ăна хам мĕн чухлĕ ĕçлесе илнине каласа патăм.

Директор мана мухтарĕ, вара эпĕ ăçта кайма шутланине ыйтса пĕлчĕ.

— Пĕлместĕп, таçта кайса вăхăт ирттермелле. Хваттере таврăнас пуль-и, — терĕм.

— Авă, мĕншĕн вĕсемпе каймастăн-ха? — пуçне сĕлтсе урам тăваткăлĕ аннелле кăтартрĕ вăл. Унта пилĕк-ултă çын, хул хушшине кĕнеке хĕстернĕскерсем, клуб еннелле утаççĕ. — Санпа тантăш çынсем вĕсем. Комсомолецсем. Пирĕн рабочисем. Политвĕренĕве пухăнаççĕ. Эсĕ çамрăк, мĕншен вĕсемпе пĕрле пулмалла мар-ха санăн?

Ку сăмах маншăн çĕнĕ сăмах мар-ха. Комсомол ретне хутшăнтарас пирки мана комсомол организацин секретарĕ виç-тăватă хут чĕнсе калаçрĕ. Партбюро секретарĕ Акулов юри хам ĕçленĕ çĕре пычĕ.

Калама аптăратăп. Ĕçлеме ӳркенместĕп эпĕ. Нимле ĕçрен те хăрамастăп. Калăр, виçĕ каç çывăрмасăр ĕçлемелли ĕç пур, тейĕр. Каятăп. Кирлĕ пулсан, халь тесен халь тухса каятăп. Ывăнам, шăла çыртам, ан тив, тар тăкмалла йывăр пултăр — ун пек ĕçе эпĕ пушшех хаярланса тăватăп. Пур пĕр парăнтарас килет ман ăна. Анчах комсомол пирки... Тивĕçĕм çукрах пек туятăп унта кĕме... Темшĕн çапла туйăнать, хам та пĕлместĕп.

— Ну, асту, эсĕ пĕчĕк ача мар, — терĕ вăл мана. — Эпир сана çын тăвасшăн, анчах ирĕксĕрлеме пултараймастпăр. Хăв ирĕкӳ.

Захар Петрович ун-кун пăхкаласа тăчĕ, темĕн шутларĕ, ассăн сывласа ячĕ.

— Сирĕн умра çул аслă, Юркин. Эсир телейлĕ çамрăксем. Эпир чухнеччĕ вĕт, ĕлĕкрех, вăтăр-хĕрĕх çул каярах. Ăнсăртран тупăннă кĕнекене çĕр мунчара улах ларнă çĕрте, сĕрĕм кăларакан хăйă çутинче, çĕр каçипе çывăрмасăр вулаттăмăр. Çав тери вĕренес килетчĕ...

Вăл укçа пирки ăс пама тытăнчĕ.

— Пĕлетĕп, хам та çамрăк пулнă. Хамăр вăйпа, хамăр алăпа ĕçлесе илнĕ укçа савăнтаратех. Хамăр тупнă çăкăр тутлăрах, — терĕ. — Анчах ан ман: пурнăç тăварĕ каснипе шăршăнайман çамрăксем укçапа вылянма та юратаççĕ. Укçапа уямасăр вылянни вара нихçан та лайăххи патне илсе пымасть.

Тĕрĕс ку. Захар Петрович мĕн каланине лайах ăнлантăм. Укçа вылямалли тетте мар. Укçа ăсран кăларать текен сăмах пур, ăна ĕлĕк-авал ахальтен каламан-тăр.

Захар Петрович мана хам ĕçлесе илнĕ укçаран пĕр пайне аннене ярса пама, тепĕр пайне перекет кассине хывма хушрĕ. Эпĕ ăна тав турăм та, анне патне паянах укçа куçарасси тата Велисса патне савăнăçлă çыру çырасси çинчен шухăшласа, хваттере таврăнтăм.

5

Хывăнма та ĕлкĕрейменччĕ, хваттерте пĕрле пурăнакан Ехрем таврăнчĕ, хăйпе пĕрле сап-сар мăйăхлă, кушак куçлă çынна илсе килчĕ. Ехрем ман пекех шофер, манран тăватă çул аслă çын, вăрманпромхозра та манран икĕ çул маларах ĕçле пуçланă. Сисрĕм: иккĕшĕ те самаях сыпкаланă, çăмăллăн, мухтанарах калаçаççĕ. Сарă майăхлин куçĕсем чăл-чал выляса тăраççĕ.

Ехрем, пиншак тӳммисене йӳле янăскер, ман ума пырса тăчĕ; илĕм-тилĕм куçлă. Пĕр самант ним шарламасăр мана тинкерсе пăхрĕ.

— Мĕн эс, герой тус, получка илнĕ куна та палăртас теместĕн-и-ха апла? Типĕллех ларатăн, шăла пулă. Кампание хутшăнас шухăш çук-и? — чăрт сурса каларĕ вăл.

Эпĕ килĕшмерĕм, вăхăт çук-ха тесе, хирĕçлесе тăтăм. Ехрем куçне хĕссе тутине йĕрсе пăрахрĕ, манран куç кĕрет тăрăхлама тапратрĕ.

— Акă ĕнтĕ, ак! Вăхăт çук, тет. Хă, пуйса кайрĕ иккен те тимĕр пăрçа пек хытса ларнă. Ай-яй! Ача темерĕн.

— Укçи сахал-çке манăн, тăккаласси.

— Укçа сахал?!. Ак ĕнтĕ, ак! Тупрĕ каламалли. Кама кар аври тыттарас тетĕн? И-их, чее пуласшăн иккен те! Эс получка илнине курман пуль эпир. Каласа парам-и? Пин те икçĕр вăтăр çиччĕ. Çапла-и?.. Ăна пит таса пĕлетпĕр-ха. Санран икĕ çын урлă кăна черетреччĕ. Чĕнсен те чĕнмĕрĕн çав ун чухне. Ай-яй, хытса кайнă. Кассан пĕр тумлам юн сăрхăнас çук.

Ехрем юлташĕ пальто кĕсйинчен çур литр эрех, шĕшлĕ аври пек кăлпасси татăкĕ кăларчĕ, ăна сĕтел çине хучĕ.

— Кампани те кампани, ну-тăк штош! Эпир те çынах, — эрех кĕленчине ывăç тупанĕпе шаплаттарса уçрĕ. — Хамăр ĕçлетпĕр те хамăр ĕçетпĕр. Кӳр-ха, курка тупса пар, Ефремушка!..

Вĕсем сĕтел хушшине кĕрсе ларса ĕçме тытăнчĕç. Ехрем юлташĕ черетпе тулли черккене ман еннелле кăнтарчĕ.

— Ну-ка, сыпса пар. Тек кутăнлашса тăратăн. Сан укçу кирлĕ мар пире. Юлташ пек пул.

— Хăвăр ĕçĕр, хăвăра валли сахал, — эпĕ тытмасăр тăтăм.

— Ак тата, ак! — Ехрем каллех куçне хĕсрĕ. — Санран ыйтмастпăр вĕт кунта. Янклаттар та хур, мĕн унта. Эсĕ анчах-им тĕнчере, пире тытса тăратăн. Пурте ĕçеççĕ. Эп начальниксемпе пĕрле те пайтах ĕçнĕ. Эсĕ паллами пулнă вăн. «Шуйттан варне» те манса кайрăн пуль?

Çӳç-пуç вирелле тăрса кайрĕ. «Шуйттан варĕ, мур çырми». Мĕншĕн аса илчĕ-ши ăна Ехрем? Халĕ те пулин чун сӳлетет.

...Хĕл варри. Кăнтăрла иртсен, çерçи пуçĕ пек лапка тăман çăва пуçларĕ. Ман машин çине грузчиксем каç пулас умĕн çеç йывăç тиесе пĕтерчĕç. Вăл йывăçа манăн чукун çул разъездне илсе тухмалла. Каç пуличчен вăрмантан тухасчĕ тесе, машина вăйĕ çитнĕ таран хăвалатăп. Анчах çанталăк пăсăлнăçемĕн пăсăлса пычĕ. Кутсăр-пуçсăр тăман куçа уçса пăхтармасть, асар-писер мăкăрлантарать. Ман умра унччен кайнă машинсен йĕрĕ пурччĕ, вăл та çухалчĕ. Тĕттĕмленсе çитрĕ, вăрманти йывăçсем палăрмаççĕ. Эпĕ вăрман варринчех-ха, анчах хăш тĕлтине пĕлместĕп: ни каялла, ни малалла — йăлтах аптраса çитрĕм. Çапах тăр пĕччен вăрманта çĕр каçма çук ĕнтĕ. Хуть мĕнле пулсан та уй хĕррине тухмалла, унта аслă çул вара. Фарăсене çутататăп та ерипен малалла шутаратăп. Çулпа пыратăп-ши, çулпа мар-и, çавах чуххăмăн тĕшмĕртсе малалла куçатăп. Тем вăхăт кайрăм, ывăнса та çитрĕм, ман машин пĕр ланкашкана, тарăн кĕрт ăшне лăштăр-р! путса анса кайрĕ. Мĕн пулчĕ? Тухса пăхас терĕм, кабина алăкĕ уçăлмасть... Урăх малалла кайма çуккине пĕлтĕм эпĕ. Анчах ыранччен мĕн пулĕ-ши? Çĕр каçиччен кабинăра ларса шăнса хытас марччĕ. Мотор та сӳнсе ларчĕ ĕнтĕ, мĕн тумалла? Бензин шăрши çапнă кĕрĕкпе пӳç çинчен витĕнтĕм те руль çине тайăнтам. Мĕн пулсан та пулать ĕнтĕ, тул çутăласса кĕтмелли кăна юлчĕ. Шăнса хытмасан чăтма пулĕ, манăн хырăм тутă, çула тухас умĕн çеç вăрманти баракра апатланса чей ĕçрĕм... Тем вăхăт пулнă çав, эпĕ, ĕшеннĕскер, хытах çывăрса кайнă. Сасартăк шарт сиксе вăрантăм. Хăлхара темĕн шатăртатать. Куçа вутçути ӳксе йăмăхтарчĕ. «Тĕлĕкпе аташатăп-и?» — терĕм хама хам. Тĕлĕк мар иккен, чăн-чăн трактор сасси. Акă вăл ман паталлах çывхарса çитрĕ. Эпĕ савăннипе ниçта кайса кĕрейместĕп: «Кунта! Кунта!» — тесе, пĕр-икĕ çаврăм хурахлатса кăшкăрнине кăна астăватăп. Унччен те пулмарĕ, ман кабина алăкне уçса ячĕç. «Ну, мĕнле, вилсе каймарăн-и эсĕ кун-та?» — ыйтрĕ пĕри. Ехрем сасси. Хваттерте хампа пĕрле пурăнакан Ехрем. «Ăçта шуйттан çырмине килсе лекнĕ эсĕ кунта? — терĕ вăл, ман пата кĕрсе. — Ара, час таврăнмарăн та, мĕн пулчĕ-ши тесе, юри тракторпа шырама тухрăмăр. Юрать-ха, телее, йĕр питĕрĕнеймен...» Ехрем мана хулран тытрĕ, анчах эпĕ вырăнтан та хускалаймарăм, сăмах та чĕнеймерĕм...

Акă мĕнле «Шуйттан варне» асăмчĕ Ехрем.

Мĕн тумалла-ха ĕнтĕ манăн? Ехрем пичче — пĕрле ĕçлекен çын. Ĕçре тем те килсе тухма пултарĕ. Юлташсенчен сивĕнни лайăх-ши? Çук çав, юлташсенчен пăрăнса юлма аван мар пек туйăнчĕ мана. Тытса ĕçрĕм.

— Вăт капла лайăх. Çын теме пулать — Ехрем мана çурăмран лăпкарĕ. — Ăслă пулсан, юлташусенчен ан сивĕн. Ĕçлекен çынна юлташ кашни утăмра кирлĕ. Тепре тултарса пар-ха ăна, Альфред!

Эпĕ тепре кăна мар, виçĕ черкке пушатрăм.

Эрех тени эрехех, хăй ĕçнех тăвать. Эпĕ, хăнăхманскер, туххăмра çăмăлланса кайрăм. Ну, ĕнтĕ манăн мĕн питпе парăма юлас-ха? Çăкăр-тăвар ялан хире-хирĕç пулмалла. Сана хăналаççĕ, апла пулсан, санăн та вĕсене хăналамалла. Пайташсене ырă тумалăх укçам çук-и? Укçи патне кивçене кайман, хамăн тар-шурăмпа тупнă. Камăн мĕн ĕç пур?

Çапла шутларăм эпĕ, вара пурте пĕрле магазина кĕпĕртетсе тухса кайрăмăр.

Кунта урăх ытлашши калама кирлех те мар. Хам укçапа икĕ çур литр эрех илнине астăватăп-ха. Хам алăпа хам илтĕм. Анчах хваттере мĕнле çитнĕ-ши? Епле выртса çывăрнă-ши? Туршăн та, çапса ярсан та астумастăп. Ăш-чик пăтранса килнипе вăранса кайрăм. Фуфайкăна та, атта та хывайман иккен эпĕ. Мăлахай та пуç вĕçĕнчех выртать. Тăватă уран упаленсе аран пуканран ярса тытрăм. Йăралана-йăралана ура çине тăтăм. Пăхап йĕри-тавралла: кашни япала иккĕллĕ-виççĕллĕ курăнать. Тьху, анкă-минкĕ! Пуç хăвăлне хура тăхлан шăратсă тултарнă темелле, ытла йывăр, йăр та яр-р! çаврăнса каять.

Тепĕр кана çывăрас тесе выртнăччĕ çеç, çатăртатса хырăм выçса килчĕ. Пăртак урăлнă пек те пултăм-ха, çăмăл пек сисрĕм.

— Тăрас, столовăя каяс, — терĕм, сехет çине пăхса. Хваттерте эпĕ пĕчченех иккен. Ехрем çук. Ăçта вăл, мĕншĕн килмен? Çан-çурăм сӳ-ӳ! сӳлетсе кайрĕ. Темшĕн мана хама такамсем тивнĕ пек туйăнчĕ. Аппалана-аппалана çумри япаласене тĕрĕслесе пăхрăм. Укçа чылаях пĕтнĕ те, çапах манăн çумри япаласем пурте пур. Нимĕн те çухатман. Ку мана самаях савăнтарчĕ.

— Çимелле. Нимрен ытла апат çимелле, — хушрăм хама татăклăн.

6

Каç пулнă пулсан та, рабочисен столовăйĕ ĕçлет-ха. Ноябрь каçĕ пăч тĕттĕм, пĕлĕтлĕ, уйăх та курăнмасть. Çтоловăйра çынсем сахал, çукпа пĕрех, пилĕк-ултă çынран ытла мар.

Вăл вăхăтра лайăх мар йăла пурччĕ: столовăйра эрех те, сăра та сутатчĕç, вĕсене унта ĕçме те чармастчĕç. Ăш хыпнăран эпĕ те нимрен малтан икĕ курка сăра илсе ĕçрĕм.

Вара лапша яшкипе гуляш илме талон çыртартăм, укçа тӳленĕ хыççăн кухня чӳречи патне пытăм (столовăйра апата харпăр хăйĕн пырса илмеллеччĕ).

Кухньăра ĕçлекенсем мана часах лапша яшки антарса пачĕç. Эпĕ ăна пĕр пушă сĕтел çине пырса лартрăм, хам гуляш илме каллех кухня чӳречи патне кайрăм.

Ку хутра кухньăра апат антарса параканни тула тухнă-мĕн, мана пăртак кĕтсе тăма тиврĕ. Эпĕ унта кĕтсе тăнă вăхăтра столовăя татах çынсем шавласа пырса кĕчеç, тахăшĕ пĕри такама намăс сăмах каларĕ. Анчах эпĕ вĕсен еннелле çаврăнса пăхмарăм. Манăн хамăн хырăма хăвăртрах тăрантас килет. Сăра ĕçни мана тепĕр хут ӳсĕртсе ячĕ.

Акă мана гуляш та ăнтарса пачĕç. Турилккене йăтсă хăм йышăннă сĕтел патне пытăм. Мĕн куратăп-ха? Паçăр сĕтел пушахчĕ, халь ун тавра виççĕн пырса ларнă. Ӳсĕрскерсем курăнать, пĕр-пĕрне кăт та кăт тĕккелеççĕ, шапăлтатса калаçаççĕ, темĕн кулкалаççĕ.

Пăхатăп та — сĕтел çинче манан лапша яшки çук. Эпĕ лапша яшки лартса хăварнă тĕлте çăмламас пысăк çĕлĕк çеç ларать. Ун-кун пăхкаларăм, чĕнме аптрарăм. Урăх сĕтел çине куçарса лартман-ши терĕм, сĕтелсем пурте пушах.