Электронлă вулавăш

I

Пăрлă Çурçĕрти Баренц тинĕсĕнчен пуçласа вĕри Кăнтăрти Хура тинĕс патне çити, Атăл хĕрринчен Берли-на çити сарăлса выртакан çĕр талккишĕнче тăватă çул хушши хаяр та юнлă çапăçу пычĕ. Кун пек вăрçа этем-лĕх хăйĕн вăрăм кунçулĕнче нихăçан та курман.

Вăрçă хирĕнче икĕ пысăк вăй хире-хирĕç тăчĕ. Пĕри вăл — тискерле çăткăн нимĕç империализмĕ. Тепри — аслă Совет Союзĕ.

Авалхи йытă-рыцарьсен ирсĕр йăхĕсем, эсрель свастикин клемине çапнă чугун çамкаллă нимĕç фашисчĕсем, çав юнлă вăрçа пуçласа ярса, пирĕн тăван çĕршывăн вăй-хăватне 5–6 эрне хушшинче аркатса пăрахма, унăн вĕçĕ-хĕррисĕр пурлăхĕсене, пирĕн халăх ĕмĕрсем хушши тар юхтарса пухнă пуянлăхĕсене хурах пусса çаратма, совет çыннисенчен пĕр пайне вĕлерсе пĕтерме, тепĕр пайне нимĕç баронĕсемпе княçĕсен чурисем туса хума сĕмсĕр ĕмĕт тытнă пулнă. Нимĕç империалисчĕсем, ирĕклĕхе юратакан халăхсене, пĕрин хыççăн тепĕрне, ултавлăн тапăнса, вĕсене пĕрерĕн-пĕрерĕн юнлă атăпа таптаса пăрахса, пĕтĕм тĕнчере пуç пулса тăма хапсăннă. Фашистла Германи çарĕ, Хĕвеланăç Европăри халăхсен юнне кӳпсе тултарса, пирĕн аслă çĕршыв çине килсе сикрĕ. Анчах кунта вăл хурçă хӳме çине пырса тăрăнчĕ.

Паттăр Совет Çарĕ фашистла нимĕç çарне пуçĕпех çапса аркатрĕ, Берлин çине Çĕнтерӳ ялавне çĕклерĕ.

Вырăс çĕрĕн авалхи йăлипе пирĕн аслă тĕп хула — Мускав тăван хуласемпе ялсене тăшман пусмăрĕнчен ирĕке кăларакан çарсене çĕршер тупăпа харăслатса персе саламларĕ.

Тăван çĕрĕн Хĕвеланăçĕнчи районĕсене ирсĕр фашистсенчен тасатса пĕтерессишĕн пирĕн воинсем хăйсен вăйĕпе юнне хĕрхенмесĕр çапăçрĕç, тылри ĕççыннисем, фабрикăсемпе заводсенче, колхоз уй-хирĕсенче ывăнма пĕлмесĕр ĕçлесе, Çĕнтерӳ хĕçпăшалне туптарĕç, фронта мĕн кирлипе пурне те парса тăчĕç. Çак хĕрӳллĕ кĕрешӳпе ĕçре пирĕн чăваш халăхĕ те, ытти тăванла халăхсем пекех, пысăк паттăрлăхпа пултарулăх кăтартрĕ. Мĕншĕн тесен пирĕи халăх çав вăрçăра хăйĕн юратнă çĕршывне, хăйĕн хулисемпе ялĕсене, хăйĕн пуян уй-хирĕсемпе çаранĕсене, хăйĕн пуянлăхĕсене, хăйĕн культурипе искусствине, хăйĕн ирĕклĕхĕпе чыслăхне хӳтĕлесе хăварассишĕн кĕрешрĕ.

II

Пирĕн халăх, ку чухнехи кĕрешӳре патриотизм туйăмне кунран-кун вăйлатса пырса, çĕнĕрен те çĕнĕ паттăрла ĕçсем тăвать, хăйĕн çĕнĕ историне çырать. Эпир хамăрăн аваллăха та манмастпăр, ăна аса илни пире паянхи ĕçпе кĕрешӳре пулăшать. Çак Аслă вăрçăра пире ĕлĕкхи тăвансен паттăр сăнарĕсем те хавхалантарса пычĕç.

Чăваш халăхĕпе ун çĕршывĕн кунçулĕ яланах аслă Российăн, аслă вырăс халăхĕн кунçулĕпе тачă çыхăнса тăнă. Çавăнпа та Россия пирĕн асаттесемпе аттесемшĕн те, пирĕншĕн те яланах Тăван çĕршыв пулнă. Çавăнпа, вырăс çĕрне тăшман тапăнсан, çав тăшмана хирĕç пирĕн чăваш халăхĕ те яланах ытти халăхсемпе пĕрле çĕкленнĕ.

Вунçиччĕмĕш ĕмĕрĕн пуçламăшĕнче Мускава поляк интервенчĕсем килсе тапăнсан, чăваш халăхĕ Кузьма Минин чĕннипе Чулхула ополчепине хутшăннă. Чăваш сĕм вăрманĕсем вăйлă тăвăл чухнехи пек хускалса вăраннă. Димитрий Пожарский çарне паттăр воинсем панипе пĕрлех, чăваш халăхĕ çар валли тумтирсемпе пахилсем хатĕрлеме тир-сăран, пир-авăр пухнă, йышлă çар çыннисене тăрантарма тырпул, аш-какай турттарнă. Чăвашсен çăка пылĕ йывăр çапăçура халран каякан воинсемшĕн уйрăмах паха та сиплĕ пулнă. Çав пыл вĕсене çĕнĕ вăй кӳнĕ. Пирĕн çĕршыв историйĕи аслă кĕнекине çав пархатарлă ĕçсем ĕмĕрлĕхех çырăнса юлнă.

Горький хулинчи писатель В. Костылев «Кузьма Минин» романĕнче Тăван çĕршыва пĕтĕм чун-чĕрипе парăннă Пăртас ятлă паттăр чăваш çыннине сăнласа кăтартать. Пăртас, халăхăн чысне çӳлте тытса, Минин ыйтнипе, ополченецсем умĕнче икĕ питлĕ çынсене, Тăван çĕршыва сутма хăтланакансене тăрă шыв çине кăларса питлет. Кузьма Минин Пăртаса çавăн пек тӳрĕ кăмăллă пулнăшăн, çапăçура хастар пулнăшăн, мĕн хушнине пурне те туса пынăшăн юратать те ĕнтĕ. Акă çарсем Мускавалла кайма Атăл урлă каçаççĕ. Минин вĕсене сăнаса тăрать. «Шупашкар юланутçисем умĕнче, — тесе çырать В. И. Костылев,— лутра çăмламас лаша çинче ларса пыракан Пăртаса Минин хаваслăн саламлать, Пăртас хастар та ăслă воин. Юлашки кунсенче земски пӳртре Пăртассăр пĕр пуху та иртмен. Тĕрлĕрен тумланнă чăвашсен тарпа перекен хĕçпăшал пурин те пулман. Нумайăшĕн ухă кăна пулнă». Анчах çав ухăсемпе вĕсем тăшман чĕрине, чăн-чăн сунарçăсем пек, вĕлерекен çĕмренсем янă.

Ĕмĕрсем иртсе пынă, Тăван çĕршывшăн пĕрмаях çирĕп тăмалла пулнă. Пĕрремĕш Петĕр патша саманинче те Русь çĕрне тапăнакансем, пирĕн çĕршывăн иксĕлми пуянлăхĕсене хапсăнакансем сахал мар тупăннă. Чăвашсем, ытти халăхсемпе пĕрлех, Питĕр хулин — хальхи Ленин хулин — никĕсне хывнă çĕрте нумай ĕçленĕ. Ĕç йывăр пирки халăх ахлатнă та пулĕ, анчах çав крепость пирĕн Тăван çĕршывшăн ĕмĕрлĕхех чи çирĕп те чи кирлĕ крепость пулса юлчĕ. Питĕр хулин никĕсне хывакансен ывăлĕн ывăлĕсем хальхи Аслă вăрçăра Ленин хулине фашистла вăрă-хурахсенчен хӳтĕлерĕç.

Пĕрремĕш Петĕр Балти тинĕсĕ çине тухса вырăс флотне тума тытăнсан, чăваш халăхĕ те, сĕм вăрмансенчи авалхи юмансене касса, карапсем тума турттарнă. Чăваш юманĕ çавăнтанпа ĕмĕрлĕхех чапа тухнă. Карапсем валли кĕреш юмансем турттаракансен — лашмансен — ячĕ халăх ăсĕнче паян кунчченех пурăнать. Çирĕп юмансенчен тунă карапсемпе тинĕсе тухса, Петĕр патша нумай тĕрлĕ тăшмансене çĕнтернĕ, Русь çĕрĕн чиккисене çирĕплетнĕ. Ахальтен мар Тăван çĕршывăн Аслă вăрçи вăхăтĕнче чăваш халăхĕ хăйĕн фронтри ывăлĕсем патне янă çырура çапла каланă:

«Хамăр ывăлсене вăрçă хирне, хамăр çĕрĕн таса чиккисене сыхлама ăсатнă чухне эпир — Чăваш вăрманĕсенчи юман кĕрешсем пек çирĕп пулăр! — тесе пехиллетпĕр», тенĕ.

Пирĕн çĕршывăн летопиçĕнче чăваш халăхĕ, 1812 çулхи вăрçа хутшăнса, Наполеон çарĕсене хирĕç çапăçни çинчен, унтан каярахри вăхăтсенче те тăшмана хирĕç яланах вырăс халăхĕпе пĕрле çĕкленни çинчен ырă асаилӳсем çырăнса юлнă. Кĕрешӳре яланах пĕрле пуласси, çĕнтерӳ уявĕсене пĕрле уявласси ĕмĕртен ĕмĕре куçса пынă, çакă вăл историлле традици пулса тăнă.

Чăн та, пирĕн чăваш литературинче иртнĕ вăхăтри паттăр ĕçсем çинчен çырнă произведенисем питех те сахал. Ку енĕпе чăваш писателĕсем халăх умĕнче пысăк парăмра. Çапах та халăх хăйĕн историллĕ ĕçĕсене нихăçан та манмасть, пархатарлă асаилӳсем ăруран ăрăва куçса пыраççĕ. Халăх пултарулăхĕ паха легендăсем, былинăсем çуратать. Вĕсем паянхи çамрăксене паттăр та хастар, çирĕп те хăюллă, халăх ĕçĕшĕн яланах таса чĕреллĕ те тӳрĕ кăмăллă пулма вĕрентеççĕ.

Ирĕклĕхшĕн, этеме этем пусмăрланине хирĕç, харам пырсене хирĕç Разинпа, Пугачевпа пĕрле сенĕксемпе пуртăсем йăтнă Атăл пăлхавçисен йăхĕсем 1917 çулта, вырăс халăхĕпе пĕрле пулса, чуралăх сăнчăрне татса ывăтнă, граждан вăрçи уй-хирĕсенче ют çĕршыв интервенчĕсемпе шурă çарсене хирĕç çапăçнă.

Юнпа çуса тасатнă, тарпа шăварса çемçетнĕ пирĕн аслă çĕр çинче çĕнĕ пурнăç — социализмăн чечеклĕ сачĕ ӳссе çитĕнчĕ.

Хăйĕн паттăрлăхĕпе хастарлăхне иртнĕ вăрăм кунçулра сахал мар кăтартнă чăваш халăхĕ ирĕклĕ Совет çĕрĕ çинче улăпла хулпуççине сарчĕ. Вăл çĕнĕрен çуралнă пек ура çине тăчĕ. Авалхи чи лайăх традицисене сыхласа пырса, пирĕн халĕ çĕнĕ, социализмла патриотизмпа интернационализм хăватлăн ӳссе вăй илчĕ. Çĕнĕ ĕмĕрти чăваш халăхĕ, поэт каларăшле, чăннипех те «хулпуççипе кăвак пĕлĕте перĕниччен» ӳсрĕ.

Пирĕн çĕршывра Совет влаçĕ çĕнтернине пула кăна чăваш халăхĕ, ытти мĕнпур халăхсем пекех, ирĕке тухса, хăйĕн пурнăçĕпе телейне тупрĕ, социализм строительствинче пысак пултарулăхне кăтартрĕ, хуçалăхпа культура тĕлĕшĕнчен чаплă çитĕнӳсем турĕ.

Чăваш халăхĕн халь ĕнтĕ çав аслă çĕнтерӳсене палăртакан Конституцийĕ пур.

Чăваш халăхĕн хăйĕн аслă шкулĕсем, театрĕсем, литературипе искусстви, музыки, живопиçĕ — хăйĕн нациллĕ совет культури ӳссе çитĕнчĕ. Унăн хăйĕн инженерĕсемпе техникĕсем, ученăйĕсемпе врачĕсем, учителĕсемпе агрономĕсем, писателĕсемпе композиторĕсем, артисчĕсемпе художникĕсем — хăйĕн иителлигенцййĕ пур.

Çапла вара, пирĕн халăхăн иртнĕ вăрçăра тăшманран хӳтĕлемелли нумай пулчĕ. Çавăнпа та ĕнтĕ чăваш халăхĕн ывăлĕсем Аслă вăрçă фрончĕсенче, пирĕн Тăван çĕршыври мĕнпур халăхсен ывăлĕсемпе алла-аллăн тăрса, фашистла вăрă-хурахсене хирĕç паттăррăн çапăçрĕç.

Чăваш халăхĕн мухтавлă ывăлĕ, Совет Союзĕн Геройĕ Федот Орлов «Юрататăп эпĕ Тăван çĕршыва» ятлă кĕнекинче çапла çырать:

«Пуçран пĕр шухăш нихăçан та тухма пĕлмест. Çав шухăш вăл боевой заданисене пурнăçа кĕртсе килнĕ хыççăн кăшт сывлăш çавăрнă чухне те, сывлăшра тăватă моторлă хăватлă караппа вĕçсе пынă чухне те, — ку çеç те мар, чи йывăр самантсем килсе тухнă чухне те хĕлхем пек çиçсе илет: — Кам пулнă пулăттăм-ши эпĕ, революци, Совет влаçĕ пулман пулсан? Мана Совет влаçĕ кăна ăмăрткайăкăннинчен те хăватлăрах çунат пачĕ-çке-ха».

Çапла, Аслă Октябрь, Совет влаçĕ чăваш халăхĕн ывăлĕсене хăватлă çунат, иксĕлми паттăрлăх пачĕ. Çавăнпа вĕсем Тăван çĕршыва хăйсен чĕрине хӳтĕленĕ пек хӳтĕлеççĕ, Чăваш республикин чысне çӳлте тытаççĕ, вĕсем çак телейлĕ пурнăçа нихăçан та никама та парас çук.

Чăваш республикинчи ĕççыннисем фронтри паттăр ывăлĕсене тивĕçлĕ пулассишĕн кĕрешрĕç, вĕсем фабрикăсемпе заводсенче, колхозсенче пирĕн аслă Çĕнтерĕве туптарĕç.

«Хĕç умĕнче пуçна ан тай, ĕç умĕнче пилĕк таран авăн. Пирĕн ĕç — тăшман пуçне хĕç», — çапла каларĕ чăваш халăхĕ. Колхозник ĕçлесе çĕнетнĕ çĕр Тăван çĕршыва тулăх çимĕçсем парать. Вăйлă тырпулшăн пыракан Пĕтĕм Союзри социализмла ăмăртура Чăваш республики çултан-çул паха çитĕнӳсем тăвать. Колхоз фермисем Совет Çарĕн воинĕсене апат-çимĕç парса тăчĕç.

Тăван çĕршывшăн йывăр кунсем килсе тухнă чухне пирĕн халăх яланах хăйĕн аслă патриотизмне кăтартнă. Аслă вăрçăн чи йывăр кунĕсенче Саратов облаçĕнчи Ферапонт Головатый колхозник пуçарса янă ĕç тата ун хыççăн сарăлса кайнă юхăм пире, совет çыннисене, Кузьма Мининпа Димитрий Пожарский вăхăчĕсене, пирĕн асаттесен паттăр кунĕсене татах та тепĕр хут аса илтерчĕç. Ют çĕрсене тытса илме хапсăнса, пирĕн çĕршыв çине вăрçăпа килекенсене хирĕç пирĕн халăх яланах пĕтĕм çĕршывпа пухăнса çĕкленнĕ.

«Пĕтĕм халăха çĕклемелле! Хамăрăн пĕр хулашăн кăна мар, Чулхулашăн кăна мар, пĕтĕм вырăс çĕршывĕшĕн çĕклемелле, укçа-тенкĕ пухмалла — тупăсем шăратма, тăхланпа тар хатĕрлеме... Нимĕн те хĕрхенсе тăрар мар! Кирлĕ пулсан, хамăрăн кил-çуртсене сутăпăр, тăван çĕре ылханлă ташмансенчен хӳтĕлеме хамăрăн мĕнпур пуянлăхсене парăпăр». Çапла чĕннĕ Кузьма Минин, пĕтĕм халăха хавхалантарса.