Электронлă вулавăш

— Кӳлĕ эпир юрланине илтсе çуталма пуçларĕ! Атьăр юрлатпăр! — кăшкăрчĕ тет вĕсенчен чи кĕçĕнни. Ачасем унчченхинчен те хаваслăрах юрласа яраççĕ. Уçă сасă аякка илтĕнсе каять. Ăна Ялта та илтеççĕ. Часах кӳлĕ хĕррине каллех халăх пухăнать.

— Пăхăр-ха, шыв çуталать! — кăшкăрчĕ тахăшĕ. Ачасем юрлама чарăнмарĕç.

— Атьăр пурте юрлар! — теççĕ çынсем. Юрă янăраса каять. Шыв татах та çуталать. Çапла вара çынсем мĕн тĕттĕм пуличченех çыран хĕрринче юрлаççĕ…

Тепĕр кун ирхине ирех ял халăхĕ кӳлĕ хĕрринче чупать. Ак тамаша! Кӳлĕ çук иккен. Вăл пулнă вырăнта пилĕк çул каялла çиçĕм çапса пулнă çĕр шăтăкĕ тăрса юлнă. Савăннипе çынсем кăшкăрма, пĕр-пĕрне ыталама пуçлаççĕ. Вĕсен сассисене илтсе çумăр айне лексе усалланнă çынсем те кӳлĕ пулнă вырăна пыраççĕ тет. Куçĕсем малтанхи пек сиввĕн пăхмаççĕ, хăйсем калаçма та кăмăллăн калаçаççĕ. Вĕсем каллех ырă пулса тăнă иккен. Вара çав çынсем пĕр-пĕрне сăмах параççĕ — малашне яланах мирлĕ пурăнас, пĕр-пĕрне хисеплес, ырă шухăшсемпе кăна пурăнас. Çавăнтанпа вара çав тĕнчере яланах ырă кăна хуçаланнă, усалли пирки яланлăхах маннă тет. Вăт çапла юмах…

* * *

Çак каç Рома питĕ япăх çывăрнă, çĕрĕпех темĕнле хăрушă тĕлĕк курнă вăл: акă вăл хĕрлĕ кӳлле шырама каять пек, утать, утать, питĕ ывăнса çитет пек. Анчах та шыраса тупатех. Кӳлли питĕ сарлака, çыранĕсем çав тери чăнкă пек. Акă вăл çыран хĕррине ларать те юрă юрласшăн пулать, анчах унăн çăварĕнчен пĕр сасă та тухмасть пек. Хăранипе вăл ура çине сиксе тăрать те кунтан кайма шутлать пек, анчах та вырăнтан та хускалаймасть пек, урисене çĕр çумне çыпăçтарсах лартнă тейĕн. Сасартăк тӳпере хĕрлĕ-сарă пĕлĕтсем пухăнчĕç те юнлă çумăр çума пуçларĕ. Рома пулăшу чĕнесшĕн, анчах вăл пĕр сăмах та калаймасть пек. Акă вăл тăракан çыран çумăрпа йĕпеннĕрен ишĕлсе анчĕ те арçын ача пăр пек сивĕ шыва кĕрсе ӳкрĕ пек… Çак самантра Рома хăйĕн кравачĕ çинче варанса кайрĕ. Юрать-ха ку пĕтĕмпех тĕлĕк пулчĕ…

* * *

Ирхине Рома ирех тăчĕ. Тӳрех аслашшĕ патне утрĕ вăл. Аслашшĕ залра телевизор умĕнче ларатчĕ.

— Асатте, кала-ха, эсĕ ĕнер каласа панă юмах — юмахахчĕ-им вăл?

— Камшăн юмах, камшăн чăн пулни. Эсĕ мĕн интересленетĕн çав?

— Енчен те пирĕн тĕнчере те çавнашкал кӳлĕ пур? Пирĕн патра хĕрлĕ çумăр çăвать-вĕт-ха, çав çумăрпа йĕпеннĕ çынсем те юмахри çынсем пекех калаçаймаççĕ тата начарланса каяççĕ. Нивушлĕ Çеруш та темиçе çултан усалланса каять? Ăна пулăшмаллах. Ăçтарах-ши çав кӳлĕ?

— Ăçтарах тетĕн-и? — тăчĕ вырăнтан аслашшĕ. — Эпĕ сана каласа пама пултаратăп. Чăн та, çав кӳлĕ пур, эпĕ ăна хам куçпа курнă. Çанталăк алхаснине чарас, Çерушпа ытти çумăр айне пулнă çынсене усалланма парас мар тесен çав кӳлĕ хĕрринче ачасен, çылăхсăр чунсен, юрăсем юрламалла, çакă кăна. Анчах та эпĕ çынсене çакăн пирки каласа парас пулсан вĕсем мана ăсран тайăлнă тейĕç. Çавăнпа та…

— Асатте, ăçта çав кӳлĕ, ăçта?! — пӳлчĕ ăна Рома.

— Ĕненетĕн-и е çук, сана каласа парăп. Ас тăватăн-и, эпир санпа пĕчĕк чухне пулă тытма аякри пĕве патне çӳреттĕмĕр? Вăт, çав пĕверен инçех мар вăрман пур. Унта тахçантанпах çынсем ура ярса пусман, темшĕн-çке вăл яланах çынсене шиклентернĕ. Çав вăрман варринче шăпах çав «Вилĕм кӳлли» вырнаçнă та. Ас тăватăп, эпĕ вунă çулта чухне мăйăр татма каяс терĕм. Хамăрăн ял çумĕнчи вăрманта мăйăр сахал пулнăччĕ те, çав аякри вăрмана çул тытрăм. Акă, кĕрсе кайрăм та, шаларах та шаларах кĕрсе пыратăп. Çын çӳремен вăрманта çулĕ те çук та, çухалса кайрăм ĕнтĕ. Тем чухлĕ çухалса çӳрерĕм, пĕлместĕп, анчах та юлашкинчен çитсе тухрăм кӳлĕ хĕррине. Йĕри-тавра пĕр йывăç та, пĕр тĕмĕ те çукчĕ. Вăрман кӳлĕрен аяккарах шуçса ларнă тейĕн. Шывĕ вара — хĕрлĕ тĕслĕ. Питĕ тĕлĕнтĕм, палах. Ывăннăскер, кăштах ларса канас терĕм ĕнтĕ. Тĕксĕм вăрманта хăранине иртерме юрлас терĕм. Юрă хыççăн юрă юрларăм, вăхăт шурĕ те шурĕ. Каç еннелле те сулăнчĕ пулмалла. Ларсан-ларсан çывăрса та кайрăм. Вăранса кайрăм та куратăп: йывăçсен тăррисем хушшинчен хĕвел пайăркисем курăнаççĕ. Ир çитнĕ пулас. Мана килте çухатнă ĕнтĕ. Вăрмантан тухмалли çул шырама каяс тесе тăтăм та кӳлĕ çине пăхса илтĕм. Тĕлĕнтермĕш! Ĕнер кăна хĕрлĕ тĕслĕ шывлă самаях пысăк кӳлĕ таста кайса кĕнĕ! Çук! Кӳлĕ вырăнĕнче курăк çитĕнмен пысăк лаптăк кăна тăрса юлнă. Юрĕ-ха, кун пирки нумай шухăшласа тăрса вăхăта ирттерес темерĕм. Часрах киле каймалли çул шырарăм. Кун çутипе хăвăртах вăрмантан тухрăм. Килелле çил пек вĕçтертĕм. Унта мана шыраса ураран ӳкнĕ иккен. Анне пĕр чарăнми йĕрет. Аттепе пиччесем мана шырама тухса кайнă. Килте аннепе пĕрле кукаçи тата пĕчĕк йăмăк кăна юлнăччĕ. Эпĕ пӳрте кĕрсенех анне ман пата чупса пырса ыталаса илчĕ, хăй татах та хытăрах йĕрет, ăçта çухалса çӳрени пирки тĕпчеме пуçларĕ. Эпĕ вăрмана мăйăр татма тесе кайса çухалса кайни пирки каласа патăм, тĕлĕнтермĕш кӳлĕ пирки вара пĕр сăмах та шарламарăм. Часах пиччесемпе атте те таврăнчĕç. Пурте лăпланса пĕтсе хăйĕн ĕçĕсемпе аппаланма пуçласан кукаçи манран çапла пырса ыйтрĕ:

— Итле-ха, мăнукăм, эсĕ çав вăрманта çухалса çӳренĕ чух нимĕнле тĕлĕнтермĕш япала та курмарăн-и?

— Тĕрĕссипе каласан, эпĕ вăрманта пĕр интереслĕ пулăм куртăм. Анчах та пĕлместĕп, те чăнниех пулчĕ ку, те тĕлĕк çеç… — хуравларăм эпĕ.

— Ара, каласа пар ĕнтĕ, манăн пĕлес килет-çке, — тет манна кукаçи. Вара эпĕ хампа мĕн пулса иртнине пĕтĕмпех каласа патăм. Кукаçи мана ку кӳлĕ мана тĕлĕкре тĕлленменни, чăн пулни пирки каларĕ, ун пирки тĕпĕ-йĕрĕпех каласа кăтартрĕ. Çавăн чухне эпĕ тĕнчене хĕрлĕ çумăртан çăлса хăварнă иккен. Хама паттăр евĕрех туйрăм вара. Кукаçи мана кӳлĕ пирки авалхи юмаха та каласа пачĕ. Тĕрĕссипе, юмах та мар ĕнтĕ вăл, йăлтах чăн пулни. Халĕ акă кӳлĕ каллех тулса çĕр çине хĕрлĕ куççульне тăкать. Кӳлле пĕтермелле те, эпĕ мĕн тума пултарăп ĕнтĕ? Кӳлли те хальхинче таçта ĕнтĕ: тен, çав вăрмантах, тен, урăх çĕршывра…

— Асатте, эпĕ çав вăрмана кайса пăхатăпах, енчен те кӳлĕ çав вырăнтах пулсан ăна пĕтермелли меслет тупатăпах, — терĕ Рома.

— Кайса пăх эппин, анчах та асăрхануллă пул, унта çын çӳремест, çул çук, çухалса ан кай.

— Юрĕ, эпĕ каятăп, — терĕ те Рома часрах килтен тухса чупрĕ.

Пĕчĕк чухне аслашшĕпе пĕрле пулла кайнине вăл питĕ лайăх ас тăвать. Вăрманне те халь пулсан халь куç умне кăларса тăратма пултарать. Ача чухне вăл унран темшĕн питĕ шикленетчĕ, яланах ун çумĕнчен часрах иртсе кайма тăрăшатчĕ. Хальхинче вара унăн шăпах çав вăрмана çул тытма тиврĕ…

* * *

Акă вăл — «Вилĕм кӳлли»… Уçланкăра çиллĕ пулин те, хĕрлĕ шыв пĕрре те хумханмасть. Вăрман усал кӳлĕрен хăраса унран каялла чакнă тейĕн. Рома ун çине пăхса тăчĕ. «Ăна часрах пĕтермелле — шухăшларĕ вăл. — Ачасем кирлĕ». Арçын ача яла таврăнма васкарĕ. Ял хĕрринчи пӳрт умĕнче хăйăр купи çинче пĕчĕк ачасем выляççĕ. Рома тӳрех вĕсен патне чупрĕ.

— Ачасем, эсир мĕн тăватăр çак?

— Эпир хăйăртан кӳлепесем тăватпăр. Пулăш-ха пире, — терĕ вĕсенчен чи кĕçĕнни.

— Эй, ку сирĕн мĕн? Атьăр похода каяр! — терĕ Рома.

— Похода? Атя, атя каятпăр! Эпир пиччепе пĕрле пĕлтĕр похода кайнăччĕ. Ăçта каятпăр? — савăнса кайрĕ лешĕ. Ыттисем те унпа хаваспах килĕшрĕç. Рома киле кайса кăштах апат илчĕ те, пĕчĕк отряд ялтан тухса çухалчĕ. Акă вĕсем вăрмана çитрĕç. Çăра вăрманта аран-аран уçланкă шыраса тупрĕç. Аякран кӳлĕ курăнма пуçласан Рома ачасене чарчĕ:

— Ачасем, халĕ эпир пĕр вăйă выляса илĕпĕр. Эпĕ сирĕн куçсене çыхса хурăп. Унтан эпир пурте пĕрле пĕр-пĕр юрă юрлăпăр. Мĕнле юрă пĕлетĕр-ха эсир?

— Эпир ача сачĕнче «Хĕвел юрри» вĕреннĕччĕ. Атьăр çавна юрлăпăр, — хуравларĕç ачасем.

— Юрĕ, малалла итлĕр. Кайран эпир алăран тытăнăпăр та малалла утăпăр. Унта вара сире пĕр тĕлĕнтермĕш кĕтет. Ăна юрă юрламасăр кураймастăн. Кам пуринчен лайăхрах юрлать, çавна канфет çитерĕп, — терĕ те Рома ачасен куçĕсене килтен илсе тухнă тутăрсемпе çыхрĕ. Унтан ачасем алăран тытăнса малалла юрăпа утрĕç. Рома кӳлĕ çинчен куçне илмерĕ. Пĕчĕк отряд шыв патнелле çитсе пынă май кӳлĕ тăрринче хĕрлĕ-сарă çутăсем ялкăшма пуçларĕç. Çил хытăрах вĕрме пуçларĕ. Рома хĕрлĕ çумăр çăвасран хăрарĕ, анчах ачасене чармарĕ, вĕсем çаплипех малалла утрĕç. Хĕрлĕ çутăсем татах ялкăшрĕç. Кӳлĕри шыв хумханма пуçларĕ, унтан унти шыв чакса та чакса пычĕ.

— Атьăр, ачасем, хаваслăрах юрлар, часах çитĕпĕр ак, — хавхалантарчĕ пĕчĕк отрядне Рома. Юрă хытăрах янрарĕ. Кӳлĕри шыв чаксах пычĕ. Хĕрлĕ çутăсем куçа ыраттармалла ялкăшрĕç. Часах кӳлĕре шыв пĕтрĕ, ун вырăнĕнче пысăк шăтăк тăрса юлчĕ. Рома ачасене чарасшăнччĕ кăна, хĕрлĕ çутăсем пĕр çĕре пуçтарăнса пĕтĕм таврана çутатса ярса ялкăшса илчĕç те çухалчĕç. Рома куçне уçрĕ те курчĕ: уçланкăра нимĕн те пулман тейĕн, кӳлĕ вырăнĕнче пысăк уçланкă кăна! Анчах та аслашшĕ каласа кăтартнă пек мар, ун вырăнĕнче симĕс курăк ешерет иккен. «Чим-ха! Кӳлĕ хăйĕн хыççăн йĕр те хăвармарĕ, апла пулсан вăл яланлăхах пĕтрĕ!» — шухăшларĕ Рома.

— Акă, ачасем, çитрĕмĕр те, тутăрсене салтма пултаратăр, — терĕ вăл савăнса. Ачасем васкаса тутăрсене салтрĕç.

— Мĕн тери илемлĕ вырăн! — терĕç вĕсем. — Атьăр çакăнта кăштах ларар!

Рома кутамккинчен апат-çимĕç туртса кăларчĕ те вĕсем çемçĕ курăк çине вырнаçрĕç. Чылайччен ларчĕç вара вĕсем кунта: юмахсем каларĕç, вылярĕç. Анчах Рома шăллĕ пирки аса илчĕ: тен, вăл сывалнă? Вăл ачасене пуçтарчĕ те вĕсем каллех килелле уттарчĕç. Ял еннелле çитсе пынă çĕре пуç тăрринче çумăр пĕлĕчĕсем пуçтарăнма пуçларĕç. Сасартăк питĕ сивĕ пулса кайрĕ. Ачасем килелле васкарĕç.

Рома киле çитнĕ-çитменех савăнăçлă амăшне курчĕ.

— Анне, эсĕ те кунта килнĕ-им?

— Мана Çеруш сывални пирки шăнкаравласа пĕлтерсенех эпĕ кунта вĕçтерсе килтĕм. Эсĕ ăçта çӳретĕн вара?

— Çеруш? Вăл калаçма пуçларĕ-и? — савăнса кайрĕ Рома.

— Çапла. Апатне те паян лайăхрах çиет. Часах сывалсах çитет ак, — тухрĕ пӳртрен асламăшĕ. Рома часрах пурте чупса кĕрсе кайрĕ…

* * *

Рома каçпа темĕнле сасăпа вăранса кайрĕ. Кушаксем пӳлĕмре выляççĕ иккен. Рома вĕсене хăваласа ячĕ те каллех çывăрма кĕрсе выртрĕ. Анчах та çывăрса кайма ниепле те май килмерĕ. Рома вырăн çинчен тăчĕ те чӳрече каррине пырса уçрĕ. Урамра вара… Лапка-лапка юр çăвать! Халĕ кăна Рома тепĕр эрнерен Çĕнĕ Çул çитни пирки аса илчĕ. Аслисем те çывăрмаççĕ пулас. Залран сасăсем илтĕнеççĕ: