Электронлă вулавăш

Ылттăн хĕвел туперен

Сăрт хыçне анса ларсан,

Тĕнче хăйне кичемрен

Тĕтрине карса ярсан,

 

Сывлăш, çынсем майĕпе,

Тӳлекленсе лăплансан,

Вăрман çемçе çулçипе

Шавламашкăн чарăнсан,

 

Ырлăх çинчен юрлакан

Кайăк йăвине кĕрсен,

Хĕвел хыççăн кусакан

Уйăх самай çĕкленсен,

 

Тухать вĕçме вери çĕлен -

Этем йăхĕн тăшманĕ,

Авалтанпа ĕмĕртен

Çутă тĕнчен ылханĕ,

 

Этем ĕмĕтне татса

Куççулĕпе йĕр Текен,

Типшĕмлетсе шуратса

Чĕре çуне ĕмекен.

 

Пĕрре тытнă çулĕнчен

Акăш-макăш пăрмасăр,

Тĕнче тăрах вĕри çĕлен

Вĕçет, юхать çунатсăр,

 

Хăй çыпăçнă çимĕçĕн

Чунĕ çинчен шухăшлать;

Хăйĕн чарусăр çилли

Сăнĕ çинче палăрать:

 

Çăварĕпе хĕм такать,

Куçĕпе çиçĕм çиçтерет,

Картлăн-картлăн карăнать,

Çунатсăрах вĕçтерет.

 

Пĕрре тытна шухăшне

Пĕрмай пуçĕнче усрать;

Хайне мăшкăл тунине

Тамăк хуранне сунать.

 

Лакăр-лакăр патранса

Вĕрет тамăк хуранĕ;

Хăй вайĕпе мухтанса

Веçет тамăк таванĕ.

 

Пĕр çуреме тытăннă

Çимĕç патне вĕстерет.

Катаранах хавшаннă

Çимĕçĕшĕн хĕпĕртет.

 

Вĕçет, каçать шыв урлă

Хĕрлĕ хĕмне ӳкерсе -

Шыв пин те пĕр ункăллă

Пулать, каять вĕресе.

 

Варман сийĕн вĕстерет

Сăварĕпе хĕм тăкса —

Симĕс вăрман типшĕрет

Унан хĕмĕпе хăрса.

 

Вĕçсе иртет сăрт çийĕн

Вутăн-хĕмĕн явăнса -

Ванать, шăнать чул тăпри

Шăрт та шăртах çурăлса.

 

Улăх тăрăх чашкăрать

Кăварла çил каларса -

Ешĕл курăк кукăрлать

Вăл хăртнипе хуралса.

 

Ялсем çинчен ярăнать

Усал тĕлĕк тĕлленсе —

Сасартăк çын вăранать

Хăй ыйхинче шикленсе.

* * *

Çав вăхăтра Лапсарта

Ларать Пике пуртĕнче,

Кĕтет ялти Тимккана

Чи çурçĕрĕн тĕлĕнче.

 

Сарă вăрăм çивĕтне

Ик еннелле салатнă,

Çӳçĕн кăтра хĕррине

Хăлха çийĕн устарнă.

 

Мачча çурăкĕ тĕлне

Тӳшек çине хăй лартнă,

Пĕчĕк çинçе урине

Минтер çине пустарнă.

 

Уйах çутти хушăкран

Алли çийĕнче вылять;

Тутлă сехет çывăхран

Хайĕн тутийĕ кулать.

Тĕнче çинчен пĕлмесĕр

Пĕр шухăшпа пурăнать;

Кун ырлăхне сисмесĕр

Каçа ытларах савать.

 

Тĕлĕкпеле пурнăçа

Уйăрма пĕлмен пирки,

Сур ĕмĕрне уйласа

Ирттересшĕн ун чĕри.

 

Тимккана качча кайсан,

Епле пурăнассине

Пĕтĕм чĕререн-вартан

Шухăшлать вăл каçхине.

* * *

Систермесĕр ак Тимкка

Кĕчĕ-тăчё ун умне,

Тартрĕ инçе, аякка

Малаллахи кунсене:

 

Пĕрре куçĕнчен пăхса

Ăна мухтаса илчĕ,

Унтан аллинчен тытса

Пĕрле сак çине ларчĕ.

 

Ăша, пăчăх тĕттĕмре

Ялтăртатать ун куçĕ;

Ун çумĕнчи вĕрире

Çунать Пикен сăн-пуçĕ.

 

Пĕрле пулсан пурăнмалли,

Ашше-амăш çинче мар,

Тăранмашкăн тумалли

Йывар еç çинчен те мар, -

 

Пĕрне-пĕри юратнă

Ырăлăхлă каç çинчен

Вĕсем халап шăратнă

Çапла пĕрле каçсерен.

 

Кĕçĕр Тимкка Пикене

Ăша кĕмеллех пăхать,

Унăн çемçе аллине

Ăсран ярсах чăмăртать.

 

Йăваш чунне тивретсе

Вăл Пикепе каласать,

Акă çак сăмахсене

Çăварĕнчен кăларать:

 

- «Савни, итле савнине!

Эсе мана ман пекех

Хăвăн çамрăк чĕрӳпе

Юрататăн-и, Пике?»

 

Пике:

- Тимкка, эсĕ ухмах-тăр:

Кĕçĕр капла сăмахлан.

Манăн пуçăм çухалтăр

Эпе сана .суйсассăн.

 

Кунĕпеле сан çинчен

Шухăш каймасть пуçăмра,

Ĕнер чуптуни çинчен

Астумастăн-им эсĕ вара?

 

Тимкка:

- Эх, Пике, чуптуни вăл

Мĕне питех пĕлтерет?

Манан вĕçĕмсĕр кăмăл

Ăçтан унпах çемçелет?

 

Мана чăн чунтан-вартан

Эсĕ юратан пулсан,

Хăвăн иртнĕ кунсемпе,

Тĕттĕм çĕрĕн ырлăхпе,

 

Пуринчен те ытларах

Тӳшек таса çиттипе

Тупа ту-ха ман умра

Çемçе чĕлхӳ вĕçĕпе.

Пике (тупа тусан):

- Турăм. Мĕншĕн-ха капла?

 

Тимкка:

- Хăвăн ĕмĕрӳшĕн çапла!

Турăн: çитет ман чуна,

Кĕçĕр эпир санпала

Епле иккĕн ларатпăр,

 

Ĕмĕр çапла пурăнмалла

Сăмах татса хуртапăр. -

Тимкка çапла каласан,

Хăйĕн вĕри тутипе

 

Çӳхе хĕрлĕ тутаран

Чуптурĕ-илчĕ Пикене,

Пике ăшĕ вĕркесе

Юнĕ вĕрет чĕринче,

 

Юратнине итлесе

Тăнĕ çĕтет пуçĕнче...

* * *

Ир пулать те каç пулать,

Кунсем çаплах иртеççĕ.

Вуник уйăх çул тăвать:

Аликĕ эрне иртет.

 

Иртрĕç хĕлпе çуркунне,

Килчĕ каллех ăшă çу;

Каллех сăртсен питĕнче

Пиçет çырла: пыл та çу.

 

Анчах Лапсар ялĕнче

Сăнран ӳкет Пике хĕр,

Хура тĕтĕм ăшĕнче

Тĕксĕмленет чипер хĕр.

 

Пике шухăш хăртнине,

Юнлă куççуль тутлăхне

Пĕр çулталăк хушшинче

Пĕлсе çитрĕ ăшĕнче.

 

Анчах Тимкка мĕлкине

Халь те пулин пĕлеймен.

Ак кĕçĕр те ун патне

Вĕçсе килчĕ вăл çелен.

 

Пике суя Тимккаран

Пĕлесшĕн туй вăхăтне,

Çавăнпала пăртакран

Калать хайĕн шухăшне.

 

Пике:

- Тимкка, Тимкка, итле-ха:

Хăçан пулать пирĕн туй?

Пĕлтĕрхи пекех акă

Иртсе кайĕ пирĕн çу,

 

Хăçан эпир иксĕмĕр

Пурăнăпăр пĕр пӳртре?

Хăçанччен ку яш ĕмĕр

Тăсăлĕ-ши венчетсĕр?

 

Тимкка:

- Итле эппин: кĕçĕрччен!

Кĕçĕр пирен туй пулать.

Кĕçĕр сана вĕри çĕлен

Чăнне уçма шухăшлать.

 

Итле, итле, Пикеçĕм,

Ăнсăр пулса ан хăрат.

Пăх, тухатмăш, чĕлхеçĕм,

Анчах хама ан тухат! -

 

Тимкка çапла каласан,

Тăсрĕ кăларчĕ чĕлхине.

Çавна курсан, хăраса

Пике ӳкрĕ урайне.

 

- Тăр, тăр, Пике! Тăр, Пике!

Тепĕр тĕслĕ - Ăраман!

Эпĕ çын мар, эп мĕлке,

Кĕçĕр çавна пĕл, ăнлан!

 

Пике тăрать, пăхкалать,

Пуçне тытса макăрать,

-Хах, хах, хах, хех, хех, хах, хах!

Мĕнле пуçне ывăтать,

 

Пулас арăм аташать.

Йĕтем çинче пулнă ĕç

Кĕçĕр асна калчи-мĕн?

Иртнĕ кунсем чĕрĕлмĕç,

 

Вĕçĕ çитет ĕмĕрун!

Хĕрлĕ çыран хĕрринче

Мĕнле пулчĕ асамат;

Таса хирĕн варринче

 

Мĕнле шăршлă хăямат;

Хĕрарăмсем хушшинче

Мĕнле сăмах çунатлă;

Çылăх тăвас тĕлшĕнче

 

Епле укçа хăватлă -

Манăн вăй та çавсем пек

Ĕмĕр вăйлă ирĕклĕ,

Эпĕ хамăн ӳтĕмре

Тамăк вучĕ евĕрлĕ! -

 

Çапла Тимкканăн мелки

Сăмахсене каласан,

Тамăкри пек ахăрни

Кайрĕ çĕрле янратса.

 

Пĕтĕм Лапсарти çынсем

Ыйхисенчен вăранчĕç,

«Ку мĕн сасси-ши?» - тесе

Вырăнсем çинчен тăчĕç.

 

Анчах Пике хăрамасть,

Кĕлт те пулин тапранмасть.

Ун çилĕллĕ чĕринче

Вĕрет, сикет чĕрĕ юн.

 

- «Эпĕ ĕлĕк вăйлăччĕ,

Анчах пĕтрĕ манăн кун

Асаматăн кĕперринчен

Хĕрлĕ çыран хĕрринче», -

Тесе тăрать халĕ вал.

 

- «Юлашки хут тутупа

Калаçатăн манпала,

Юлашки хут тăнупа

Кĕçĕрхи каç шухăшлă!

Асамат мар - усал вăй,

Аскăн ĕçсен амăшĕ,

 

Йывăр çылăх пуçĕ хăй,

Тамăксенĕн таврашĕ,

Кунĕн-çĕрĕн çынсене

Хирĕçтерсе тăракан,

 

Вĕсен ăнсăр пуçсене

Выçă куçлă тăвакан,

Санпа халĕ пуплекен

Сана вăйсăр хĕр турĕ.

 

Сана çакă тĕнчене

Ыра тума çуратнă,

Анчах мана тĕттĕме

Мĕншĕн тата тунă тен?

 

Кĕтлĕх тăна кĕр каллех!»

Мăшкăл туса йĕлпĕрме

Вĕри çĕлен вăйĕпе

Юри пирĕн Пикене

 

Хăйĕн телейсĕр кунне

Кĕçĕр асне килтерчĕ,

Хăйпе хирĕç тавлашма

Ĕлĕкхи пек тăн пачĕ.

 

Анчах Пике тавлашмасть,

Çапла сăмахсем калать;

- «Ман пуçăма хуплакан,

Мĕн тăвас тен, ту часрах,

 

Ĕмĕтĕме татакан,

Çухал куçран хăвăртрах!»

 

Тимкка:

- Эпир çынсем ыйтнипе

Çухалмашкăн çуралман,

Кама йывăр, çавсемпе

Пĕрлешмешкĕн пĕлместĕп.

 

Çьшсен вилĕмĕ пекки

Саншăн ытла сахал вăл,

Эсĕ епле пĕтесси

Ман ирĕкрен килет халь.

 

Сик те ташла ман умра!

Юрла, çухăр сассупа!

Унтан вара аташса

Кайса тирĕн çырмана! —

 

Пике хăй те сисмесĕр

Ташламашкăн тапратать,

Ниçта кайма пĕлмесĕр

Стена сине улăхать.

 

Пурçăн çуçне салатса,

Тытăнчăксăр пĕлĕт пек,

Вĕçтерет вăл ташласа

Ăçта кирлĕ унталла.

 

Качака пек макăрса

Сер варĕнче çухăрать:

«Пĕтеп, пĕтеп пуçăмпа», -

Тесе пĕрмай кăшкăрать.

 

- «Ха-ха-ха та ха-ха-ха,

Епле ташлать, пăхăр-ха!» -

Тесе шуйттан ахăрать.

Çав вăхăтра сарă хĕр

Тухрĕ шурĕ пӳртĕнчен,

Тĕттĕм пирки сисмесĕр,

Укрĕ çыра сăрт çинчен.

* * *

Халĕ ĕнтĕ Лапсарта

Ăрамана манаççĕ.

Анчах пӳрчĕ патĕнчен

Иртсе кайма хăраççĕ.

 

Пурчĕ аннă ишĕлсе;

Пуçĕсене çĕклесе,

Тараса пек çакăнса,

Пĕренесем тăраççĕ.

 

Унăн çийĕ айĕнче

Тăманасем пурнаççĕ,

Кĕркуннехи çĕрсенче

Пит тискеррен улаççĕ.

 

Хĕрлĕ çырта хĕлле те

Пĕр лакăмра шыв тăрать.

Тухатмăшăн куççульне

Çынна аса килтерет.

 

«Çулталăкра пĕрер хут

Пĕр хитре хĕр çав шывра

Шыва кĕрет каçпала», -

Тесе çурет пĕр халап.