Ҫулталӑк вӗҫленсе пырать. Кивви хыҫа юлать те ҫӗнни умра тӑрать. Ҫак чикӗ урлӑ каҫас умӗн пӗтӗмлетӳсем тумасӑр май ҫук.

2019 ҫулталӑк питӗ хӑйне евӗрлӗ иртрӗ тесен пӗрре те йӑнӑш пулмӗ. Йывӑрлӑхсем сахал мар пулчӗҫ, ҫав вӑхӑтрах — ыттисем те. «Чӑваш халӑх сайчӗн» йывӑрлӑхӗсем ытларах енӗпе тӗп редакторӑн пурнӑҫӗнчи йывӑр саманчӗпе ҫыхӑнчӗҫ. Тем тесен те «Чӑваш халӑх сайчӗн» шӑпи унпа ытла тачӑ ҫыхӑннӑ (шел пулин те). Ытти енчен пӗрлӗх те пирӗн регистрациленнӗ МИХ та пысӑк шар курмарӗҫ. Унӑн кун-ҫулӗнче ҫак ҫулталӑкра йывӑр самантсем пулчӗҫ пулин те ҫулталӑк вӗҫнелле пурте сирӗлчӗҫ.

Кӑҫалхи чи пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулӑм вӑл — пирӗн пӗрлӗх ҫумӗнче «Чӑваш чӗлхи лабораторине» йӗркелени. Лаборатори тӑвакан ӗҫсене эпир унччен те туса пынӑччӗ-ха, анчах та кӑҫал чӑваш чӗлхипе ҫыхӑннӑ ӗҫсене уйрӑм ушкӑна уйӑрса кӑларас терӗмӗр. Ку вӑл Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫине пухасси, чӑваш чӗлхиллӗ текстсенче орфографие тӗрӗслемелли хатӗре йӗркелесе пырасси, чӑвашла терминсем хатӗрлесси, словарьсен сайтне пуянлатасси тата ытти те.

Шӑп та Чӑваш чӗлхи лабораторийӗн ӗҫӗнче пысӑк ҫитӗнӳсем пулчӗҫ те. Вӗсенчен чи пӗлтерӗшлисем:

• эпир чӑваш чӗлхи корпусне самай пуянлатма пултартӑмӑр. Хальхи вӑхӑтра унти пуянлӑх 3,3 миллион сӑмахпа тан. Ку, паллах, ытлашшиех нумаях мар, ҫавах та сахал та мар. Ӑна пухас тесе эпир 30 ытла кӗнеке сканерласа электронлӑ варианта куҫартӑмӑр!
• чӑвашла-вырӑсла мӑшӑрсен йышне 238 пине ҫитертӗмӗр. Ку ӗҫе пуҫланӑ чухне пирӗн 35 пине яхӑн мӑшӑрччӗ. Ҫулталӑка вара 238 пинпе вӗҫлетпӗр. Тепӗр май каласан, ака уйӑхӗнчен пуҫласа эпир 200 пин мӑшӑр тума пултартӑмӑр. Каласа хӑварас пулать — алӑпа тӗрӗслесе пынӑ май пирӗн ӗҫ пахалӑхлисен шутне кӗрет. Ытти чӗлхесен мӑшӑрӗсене ытларах чухне программӑпа хатӗрлеҫҫӗ, ҫавна май вӗсенче йӑнӑш нумай пулма пултарать.
• эпир чӑвашларан вырӑсла тата вырӑсларан чӑвашла хӑй тӗллӗн куҫаракан тӑлмача хута ятӑмӑр. Паллах, мӑшӑрсем сахалрах пулнӑ май вӑл тивӗҫлӗ куҫару памасть, ҫавах та чылай чухне вӑл куҫарнине ӑнланма та пулин пулать.
• электронлӑ сӑмахсарсен сайчӗ кӑҫал Н.И. Ашмаринӑн пӗтӗм томӗсемпе тулса ҫитрӗ, тата — В.Г. Егоровӑн Чӑваш чӗлхин этимологи словарӗпе. Иккӗмӗшӗ вара — туллискер, электронлӑ варианта куҫарнӑскер. Унӑн текстне алӑпа тӗрӗслесе тухнӑран унпа халь туллин усӑ курма май пур. Тӗнче тетелӗнче ҫапла май пӗр тулли этимологи словарӗ пур!
• унсӑр пуҫне орфографи тӗрӗслемелли хатӗрне пуянлатрӑмӑр, терминсем хатӗрлемелли сайт майӗпен пуянланса пычӗ тата ытти те. Hunspell словарӗнче, сӑмахран, паянхи кун 31,3 пин сӑмах шутланать. Тепӗр май каласан, ҫулталӑк хушшинче пин ытла сӑмах унта кӗртрӗмӗр. Ку ӗҫ, паллах, ытларах пайӗпе Чӑваш чӗлхин корпусне пуянлатнӑ май пулса пычӗ.

«Чӑваш халӑх сайчӗ» кӑҫал мероприятисене те хутшӑнчӗ. Вӑл шутра, сӑмахран, «Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш» видеосӑвӑсен ӑмӑртӑвӗ. Яланхилле эпир ҫак конкурсӑн спонсорӗ пултӑмӑр, ҫӗнтерӳҫӗне тухнӑ ачасене картинӑсемпе тивӗҫтертӗмӗр.

«Чӑваш халӑх сайчӗ» республикӑра пулса иртекен, чӑваш халӑхне пырса тивекен пур пулӑмсене те ҫутатма, ҫав шутрах тивӗҫлӗ хак пама тӑрӑшрӗ. Вӗсен йышне, калӑпӑр, Силпи ялӗнчи сысна комплексне ҫӗклес шухӑша, Альберт Разинӑн утӑмне, ҫамрӑксен театрӗн ятне ҫырнине тата ытти пулӑмсене кӗртме пулать. Сайтра эпир хамӑр шухӑшсене те пичетлерӗмӗр, ытти авторсенне те сахал мар вырнаҫтартӑмӑр. Ҫапла май «Чӑваш халӑх сайчӗ» ирӗклӗ площадка пулнине ҫирӗплетсе пама пултартӑмӑр тесе шутлатпӑр.

Ҫитес ҫула пӑхас пулсан пирӗн ӗмӗтсем ҫавах пысӑк-ха. Пӗрисене пурнӑҫа кӗртме ҫӑмӑл, теприсене — йывӑртарах. Ҫавах та май ҫитнӗ таран вӗсене пурнӑҫлама тӑрӑшӑпӑр. 2020 ҫула республика чӑн та савӑнӑҫлӑн кӗтсе илме шутлать — ҫавра ҫуллӑ пулӑмсем килес ҫул чылай пулмалла. Калӑпӑр, Чӑваш Республикине йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитет. Пирӗншӗн те ку — эпир халӑхӑмӑрӑн патшалӑхлӑхӗ чӑвашӑн кун-ҫулӗнче пысӑк вырӑн йышӑннине туйнӑ май — питӗ пӗлтерӗшлӗ. Унсӑр пуҫне «Чӑваш халӑх сайтне» никӗсленӗренпе те 15 ҫул ҫитет. Ку вара пирӗнтен ҫак датӑна тивӗҫлӗ шайра палӑртма хистет. Ҫак вӑхӑт хушшинче Чӑваш халӑх сайчӗ йӑнӑшсем сахал мар турӗ пуль, анчах та пӗрлӗх 15 ҫула ҫитнӗ фактах, пирӗн шутпа, ку ҫавра ҫула пысӑк шая хума ыйтать. Ҫавна май плансем пирӗн пысӑк — вӗсене пурнӑҫлама Чӑваш Турри пире хал патӑр кӑначчӗ!

Чӑваш халӑх сайчӗ кашни пулӑшакана пӗтӗм чӗререн тав тӑвать. Сирӗн ырӑ ӗҫ хӑвӑр пата ҫӗр хут ытларах таврӑнасса шанса тарать! Тав сире!

Пирӗн пӗрлӗх, пирӗн МИХ, пирӗн Чӑваш чӗлхи лабораторийӗ пурне те Ҫӗнӗ ҫулпа саламлать, чӑваш халӑхӗн культурине, ӑслӑлӑхне, экономикине тата пурнӑҫӗн ытти енӗсене аталантарма ӑнӑҫу тата вӑй-хӑват сунать! Ҫапла пултӑрччӗ!

Хальлӗхе текста якатман-ха.

#Ҫӗнӗ Ҫул, #сайтсем, #пулӑшу, #чӑваш чӗлхи, #чӑвашсем, #пӗтӗмлетӳсем