Шупашкар районӗнче пурӑнакан ҫамрӑк арҫын ҫине-ҫинех ашшӗ пулса тӑнӑ. Унӑн пӗр ачи 2013 ҫулта ҫут тӗнчене килнӗ, тепри — 2014-мӗшӗнче. Ҫав пепкесен амӑшне ача ҫине ача ҫуратма тархасласах ыйтнине пӗлместпӗр-ха. Тен, ашшӗ пулас шухӑшӗ ҫирӗпленсех те ҫитеймен-ши унӑн?..

28 ҫулти арҫыннӑн тупӑшӑн пӗрре-виҫҫӗмӗш пайне алимента ямалла пулнӑ. Кун пирки шӑп та лӑп ҫулталӑк каялла суд йышӑну тунӑ. Анчах ҫамрӑк ашшӗ хӑнк та туман темелле. Ик ачашӑн парӑм унӑн 120 пин тенкӗ пуҫтарӑнса та кайнӑ. Суд приставӗсем ӑна РФ Пуҫиле кодексӗн 157-мӗш статйин 1-мӗш пайӗпе айӑпласси пирки асӑрхаттарсан та икӗ ача ашшӗ ӗҫе вырнаҫма шутламан. Шупашкар район прокуратури пӗлтернӗ тӑрӑх, нумаях пулмасть суд арҫынна айӑплама йышӑннӑ. Унӑн юсанмалла 5 уйӑх ӗҫлеме тивӗ, тупӑшӑн 5 процентне патшалӑх тытса юлӗ.

Кун пирки пӗлекенни, тен, пӗлет те пулӗ, анчах илтменнисем те пур-тӑр. Пӗчӗк тата вӑтам усламҫӑлӑхпа аппаланакансен Республикӑри бизнес-инкубатор бизнес-плансене тӳлевсӗрех хатӗрлесе парать. Ӑна укҫасӑрах ҫыртарас тесен район администрацийӗсене каймалла та тӗртев илмелле.

Бизнес-план валли кирлӗ ҫак хута вырӑнти тӳре-шара Чӑваш Енӗн Экономика аталанӑвӗн, промышленноҫӑн тата суту-илӗвӗн министерстви ячӗпе ҫырса парӗҫ. Ун пек хут пуррисен бизнес-план тутарма хӑтланса укҫа тӑкаклама тивмӗ. Ку хут патшалӑх пулӑшӑвӗ илес тата ытти валли те кирлӗ.

Сӑмах май каласан, Республикӑн бизнес-инкубаторӗ усламҫӑсене ытти енпе те пулӑшу кӳни пирки ӗнентерет. Унта ҫак енӗпе ӗҫлеме пуҫлакансене те тӗрев кӳрессине пӗлтереҫҫӗ.

«Чи тӗрӗс те суйма май килмен кӑтарту — 100 гектар пуҫне ял хуҫалӑх продукцийӗ туса илни», — теме юрататчӗ Шупашкар районӗнчи Свердлов ячӗллӗ колхоза, ас тӑвасса виҫӗ теҫеткене яхӑн ҫул, ертсе пынӑ Александр Пушкин. Ҫак цифра тӑрӑх хакласан, ял хуҫалӑх продукцине туса илекенсем Шупашкар районӗнче пуринчен тухӑҫлӑрах ӗҫленӗ. Кӑҫалхи пӗрремӗш кварталта Чӑвашстат кӑтартӑва ку енпе тишкернине сӑнанӑ май ҫапла пӗтӗмлетме май килет.

100 гектар ял хуҫалӑх ҫӗрӗ пуҫне ял хуҫалӑх продукцине республикӑра вӑтамран 430 пин тенкӗлӗх туса илнӗ. Шупашкар районӗнче ку цифра 2137 пин тенкӗпе танлашать, Патӑрьел районӗнче — 515 пин, Шӑмӑршӑ районӗнче — 501 пин, Муркаш районӗнче — 450 пин, Ҫӗрпӳ районӗнче — 451 пин.

Ытти района илсен, 105 пин тенкӗрен пуҫласа (Улатӑр районӗнче) 427 пин тенкӗ таран (Вӑрнар районӗ).

Шупашкарта пурӑнакан 35 ҫулти арҫын Мӑкшӑ Республикин тӗп хулинче, Саранскра, финанс пирамиди йӗркеленӗ. Ҫынсене улталаса пуйма шут тытнӑ арҫыннӑн шӑпине Шупашкарти Ленин районӗнчи суд татса парӗ. Прокуратура айӑплав хутне ҫирӗплетнӗ ӗнтӗ.

Арҫын Шупашкарта «Народный сейф» (чӑв. Халӑх сейфӗ) ятпа тулли мар яваплӑ общество йӗркеленӗ. Унта вӑл ҫынсен укҫа-тенкине пуҫтарнӑ. 2014 ҫулхи пуш уйӑхӗн 24-мӗшӗнчен пуҫласа 2015 ҫулхи кӑрлачӑн 20-мӗшӗччен арҫын Шупашкарта тата Саранскра пурӑнакансенчен 8,1 миллион тенкӗ ытла пухнӑ. Малтанхи уйӑхсенче арҫын процентсене паркаланӑ, кайран тупра ҫынсене кӗми пулнӑ. Укҫана ултавҫӑ арҫын темиҫе уйӑхран пуҫласа темиҫе ҫуллӑх тесе пуҫтарнӑ. Процентне пысӑк кӑтартнӑ вӑл.

Нумаях пулмасть ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев Чӑваш Енре коррупципе кӗрешекен мерӑсен комплексӗ ӗҫленине, корруцие тӑрӑ шыв ҫине кӑларма пулӑшакан мехнизмсене пурнӑҫа кӗртсе пынине палӑртнӑ. Чӑваш Ен коррупципе кӗрешмелли мероприятисене хатӗрлес енӗпе пилотлӑ регион шутланать. Ку енӗпе саккуна та ҫӗнетеҫҫӗ, этика кодексне те йышӑннӑ. Республикӑра коррупци тӗслӗхӗ пирки «хӗрӳ линипе» те шӑнкӑравласа пӗлтерме пулать.

Пӗлтӗр ШӖМ органӗсене должноҫри ҫынсем тӗлӗшпе 513 ҫӑхав килнӗ. Ку хисеп 2014 ҫулхинчен пысӑкрах. Вӗсене тӗплӗн пӑхса тухнӑ, кашни 3-мӗш тӗслӗхре чӑнах та коррупци йӗрӗ пулнине палӑртнӑ.

Коррупципе кӗрешеҫҫӗ-ха, анчах хальлӗхе, шел те, вӗсен хисепӗ чакни курӑнмасть. Ахаль халӑх налук тӳлет, «ҫӳлте» ларакансем вара укҫа-тенке пите хӗретмесӗрех вӑрлаҫҫӗ. Акӑ нумаях пулмасть Ҫӗрпӳри стадион пирки калаҫрӗҫ. Унта 1 миллион тенкӗ таҫта ҫухалнӑ. Тӗрӗсрех каласан, такамӑн кӗсйине кӗнӗ. Район администрацийӗ тата «Глобус» строительство компанийӗ» тулли мар яваплӑ общество стадион тумашкӑн контракт алӑ пуснӑ.

Малалла...

Ака уйӑхӗн 28-мӗшӗнче патшалӑх корпорацийӗн правленийӗ Чӑваш Республикин заявкине ырланӑ. Унпа килӗшӳллӗн, республикӑри авариллӗ ҫуртсенчен ҫынсене куҫармашкӑн укҫа-тенкӗ уйӑрӗҫ.

Ҫапла майпа Чӑваш Республики ҫынсене авариллӗ ҫуртсенчен куҫармашкӑн авариллӗ ҫурт-йӗр фондӗнчен 797,72 миллион тенкӗ илӗ. Регионтан вара тепӗр 616,84 миллион тенкӗ хушӗҫ.

Ку укҫа-тенкӗпе 181 кивӗ ҫуртра пурӑнакан 3582 ҫынна ҫӗнӗ хваттере куҫарӗҫ. Сӑмах май, 2008-2015 ҫулсенче Чӑваш Ен валли нумай хваттерлӗ ҫуртсене юсамашкӑн тата авариллӗ ҫуртсенчен ҫынсене куҫармашкӑн 5,53 миллиард тенкӗ уйӑрнӑ. Регион ку сумма ҫумне 3,69 миллиард тенкӗ хушнӑ.

Мускавра пирӗн тӑрӑхри ҫынсем тар тӑкнипе пӗрлех харсӑрланнипе те (хальхинче те ку сӑмаха паттӑрлӑх сӗмӗпе усӑ курма май килмест) палӑраҫҫӗ. Маларах Чӑвашри арҫын Мускаври хӗрарӑма вӑрланине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ-ха. Халӗ тата тепри усал шухӑшпа палӑрнӑ.

Ӗнер каҫхи тӑхӑр сехет тӗлӗсенче Сокольник районӗнчи шалти ӗҫсен пайне бензин ҫаратни пирки пӗлтернӗ. Ют ҫӗршывра кӑларнӑ урапапа заправкӑна каҫхи ултӑ сехетре пынӑ арҫын бака бензин янӑ та укҫа тӳлемесӗрех вӗҫтернӗ. Ӑна ҫӗркаҫах, тепрер сехетрен, тытса чарнӑ.

Безнин заправкинчен укҫа тӳлемесӗр тарнӑ этем Чӑваш Енри 35 ҫулти арҫын пулнӑ. Ун тӗлӗшпе йӗрке хуралҫисем пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ, таҫта тухса кайма юрамасси пирки асӑрхаттарса хут ҫырнӑ.

Канашри пӗр шкул директорӗ 15 ҫул янтӑ укҫа илсе пурӑннӑ. Шкулта ӗҫлемен ҫынсемшӗн унӑн кӗсйи хулӑнланнӑ. «Вилӗ чунсемшӗн» вӑл самай тупӑш тунӑ.

Официаллӑ документсенче палӑртнӑ тӑрӑх, шкул директорӗ 2001 ҫулта тирпейлӳҫе ӗҫе илнӗ. 2008 ҫулта вара урам шӑлакана тупнӑ. Чӑннипе вара ҫак ҫынсем хӑйсен ӗҫне пурнӑҫламан.

Ҫапла майпа ҫак тапхӑрта Канаш хыснинчен тирпейлӳҫӗпе урам шӑлакана 650 пин тенке яхӑн тӳленӗ. Ку укҫана, ЧР прокуратурин пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх, директор кӗсйине чикнӗ. Пуҫиле ӗҫе тӗпченине районсен хушшинчи прокуратура сӑнать.

Аслӑ Ҫӗнтерӳ умӗн Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫине хутшӑннӑ ҫынсене тата ветеранпа танлаштарнисене парнесемпе савӑнтарӗҫ. Пӗлтӗр вӗсене кӑштах укҫан хавхалантарнӑ. Кӑҫал та ырӑ ҫак йӑлана пӑхӑнӗҫ-ши?

Шупашкар хула администрацийӗн социаллӑ ыйтусемпе ӗҫлекен пайӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, Ҫӗнтерӳ умӗн хула хыснинчен ветерансем валли укҫа уйӑрӗҫ. Ҫу уйӑхӗнче республикӑра пурӑнакан ветерансене тата ҫак статуса панӑ ҫынсене 500 тенкӗпе хавхалантарӗҫ.

Шупашкарта кунашкал хавхаланӑва 4669 ҫын тивӗҫме пултарать. Укҫана почта уйрӑмӗ урлӑ илме май пур. Пенсие киле илсе килеҫҫӗ пулсан 500 тенке те ҫитерӗҫ.

Шупашкарти 29-мӗш вӑтам шкулта туалета ашшӗ-амӑш укҫипе юсанӑ. Материалне туянма та, ӗҫне пурнӑҫлама та вӗренӳ учрежденийӗ 1-мӗш «м», 2-мӗш «а», 3-мӗш «п» классенче вӗренекенсен ашшӗ-амӑшӗн куҫӗнчен пӑхнӑ.

Прокуратура тӗрӗслев ирттернӗ вӑхӑтра ашшӗ-амӑшӗпе те калаҫнӑ, анчах вӗсем укҫана хӑйсенчен ирӗксӗртен пухнине йышӑнман.

Апла-и, капла-и, саккунпа килӗшӳллӗн вара шкула муниципалитетӑн тытса тӑмалла. Енчен те ыркӑмӑллӑх укҫи тесе кӗмӗл пухас-тӑвас пулсан ӑна вӗренӳ учрежденийӗн счечӗ ҫине куҫармалла, ашшӗ-амӑшӗпе ыркӑмӑллӑх укҫи пухни пирки килӗшӳ ҫырмалла.

Тӗрӗслев вӑхӑтӗнче прокуратура ачасене шкула йышӑннӑ чух документсене ашшӗ-амӑшӗнчен кӑна мар, асламӑшӗ-кукамӑшӗнчен йышӑннине те тупса палӑртнӑ. Кӑлтӑксем пирки шкул директорне представлени ҫырса панӑ. Унта ҫитменлӗхе пӗтерме, айӑплине явап тыттарма хушнӑ.