Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче ӗнер Тӗп Ваттисен канашӗн ларӑвӗ иртнӗ, унта Владимир Путин патне яма хатӗрленӗ Уҫӑ ҫырӑва хӗрӳллӗ пӑхса тухнӑ. Тӗслӗхрен, Тимӗр Тяпкин чӑваш чӗлхи паянхи кун йывӑр лару-тӑрӑва кӗрсе ӳкнин сӑлтавне ашшӗ-амӑшӗ хӑйсен тӑван чӗлхине тимлӗх уйӑрманнинче курать. «Килте чӑвашла калаҫма пуҫланӑ хыҫҫӑн кӑна шкулсемпе ача пахчисенче чӑвашла вӗрентессине ыйтма пулать», — пӗлтернӗ вӑл хӑйӗн шухӑшне. Пётр Федотов пенсионер вара Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче 400 пин ытла хӑйсен юнне тӑкни пирки каланӑ. Анчах, шел те, вӑрҫӑ хыҫҫӑн чӑваш чӗлхине хӗсме пуҫлани пирки пӗлтернӗ. Алексей Бойков тӗрлӗ хутсене икӗ чӗлхепе йышӑнса пыма сӗннӗ, радиопа телекуравра чӑваш чӗлхин вӑхӑтне ӳстерме ыйтнӑ.
Усӑллӑ сӗнӳсемпе ҫавӑн пекех Алексей Иванов-Сӗрмек, Эдуард Ушаков, Владимир Милютин, Альберт Егоров татат ыттисем тухса калаҫнӑ.
Уҫӑ ҫырӑвӑн хатӗр варианчӗпе пирӗн сайтра паллашма пултаратӑр.
Пӗрремӗш ҫавра. Кам эс – Хӗвел ачи е лӑпӑр-лапӑр?..
«Тин вара ҫунса, ялкӑшса чӑвашӑн кӗтнӗ Хӗвелӗ тухӗ те Чӑваш ҫӗрне, нумай асап курнӑ ҫӗре, хӑй ҫуттипе ачашласа, ҫутатса ярӗ!..» (Ҫеҫпӗл Мишши. Пирӗн вӑй, 1918).
Совет Союзӗнче ҫӗн йӗркелӳ (перестройка) пуҫланнӑранпа (1985 ҫултан) чӑвашӑн кӗтнӗ Хӗвелӗ тӳпене хӑпарчӗ. 1987–1993 ҫулсенче Чӑвашӑн кӗтнӗ хӗвелӗ енне эпир, Ҫеҫпӗлӗмӗр калашле, Чӑваша юратса тапакан чӗреллисем, питпе ҫаврӑннӑччӗ, чӑвашлӑх ӑшшине, вӑйне туйнӑччӗ… «Чӑваш!.. / Ҫӗклен те ҫунатлан! / Куҫна тӗлле хӗвел ҫине» (Ҫеҫпӗл Мишши. Чӑваш! Чӑваш!.. 1921). «Вӑхӑт ҫитӗ, вӑхӑт пулӗ…» тенӗ Ҫеҫпӗл. Вӑхӑт иртсен (Мартин Хайдеггерла каласан, пур-ӑн-ӑ(ӗ)ҫ (бытие) пирки мансан – seinsvergessenheit) Чӑвашӑн кӗтнӗ хӗвелне эпир асӑрхами пултӑмӑр. Хӑнӑхрӑмӑр, йӗркеллӗ япала пек йышӑнтӑмӑр…. Чӑвашӑн кӗтнӗ Хӗвелӗ ӗмӗрех тӳпере пулӗ терӗмӗр пулмалла…
«Заставлять человека учить язык, который для него родным не является, так же недопустимо, как и снижать уровень и время преподавания русского в школах национальных республик РФ.
Шупашкар хулин Ленин район судӗнче чӑваш парламенчӗн депутачӗн Сергей Семеновӑн тавӑҫне пӑхса тухнӑ. Ку хыпара «Правда ПФО» интернет-кӑларӑм ӗнер хыпарланӑ.
«Тӗрӗслӗхшӗн Раҫҫей» парти пайташӗ Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗпе судлашни ӑна хӑй вӑхӑтӗнче парламентри тӳлевлӗ вырӑна хӑйӗнчен ыйтмасӑр лартнипе ҫыхӑннӑ. Аса илтерер, пӑтӑрмахӗ асӑннӑ партин парламентри фракцин ертӳҫине Игорь Моляеова ЧР Патшалӑх Канашӗнче ӗҫ вырӑнӗпе тивӗҫтерес теменнипе асӑннӑ партин тепӗр пайташне пукан панӑччӗ. Анчах Сергей Семенов укҫаллӑ вырӑна кӗрсе ларма килӗшмерӗ, ку йышӑну саккуна пӑсни пулать тесе суда ҫитрӗ. Парламентари шухӑшӗпе маларах тӳресем килӗшнӗччӗ.
Халӗ, ав, Сергей Семенов саккунсӑр йышӑнупа хӑйне кӑмӑл-сипет тӗлӗшӗнчен сиен кӳнӗ тесе 200 пин ыйтнӑ. Суд депутатӑн ыйтӑвне тивӗҫтернӗ, анчах укҫа виҫине палӑрмаллах чакарса 10 пин хӑварнӑ.
Суд йышӑнӑвӗ саккунлӑ вӑя кӗменнине кура енсем аппеляци ҫӑхавӗ пама пултараҫҫӗ.
Чӑваш Енӗн патшалӑхӑн телерадиокомпанийӗ республика Элтеперӗпе ирттерекен «Приложение силы» (чӑв. Вӑй парса) кӑларӑма чӳк уйӑхӗн 22-мӗшӗнче «Ютуб» видеохостингра онлайн трансляци ирттерсе куракан патне ҫитерӗҫ.
Трансляци пулассине пӗлтернине комментариленисене, эфир пынӑ вӑхӑтра ҫырнисене те онлайн мелпе кӑтартнӑ чух сӳтсе явма палӑртнӑ.
Элтеперпе онлайн трансляци ирттерессине телерадиокомпани Фейсбукри хӑйӗн страницинче хыпарланӑ.
Эфирта республика ертӳҫин Михаил Игнатьевӑн оппопенчӗсем шырав тата нимеҫӗ (волонтер) юхӑмӗсен хастарӗсем, ҫамрӑк усламҫӑсем тата патшалӑх служащийӗсем пулӗҫ.
«Приложение силы» кӑларӑм «Ютуб» видехостингра онлайн трансляци мелӗпе миҫе сехетре эфира тухассине телеканал каярах хыпарлама шантарнӑ.
| ЧӲК | 15 |
Пӗтӗм тутарсен обществӑлла центрӗ демократиллӗ ҫӗршывсен парламенчӗсемпе правительствисем патне чӗнӳпе тухнӑ, унта вӗсем Раҫҫей Федерацийӗн Патшалӑх Думипе РФ Правительствин патшалӑхри кӑк халӑхсене вӑйпа ассимиляцилес политикине хирӗҫлеме, пӗтӗм тӗнчери кӑк халӑхсен прависене пурнӑҫлантарма ыйтнӑ. Кун пирки «Idel.Реалии» сайт пӗлтерет.
Ҫыру авторӗсен шухӑшӗпе Раҫҫейре наци чӗлхисене вӗренӳ системинчен кӑларас ӗҫ пырать. Тӑван чӗлхесене хӗссе вырӑс чӗлхине ытларах вӗрентес тени чӑннипе халӑхсене вырӑслатас политикӑна пурнӑҫлани тенӗ.
Раҫҫей патшалӑхӗ кӑк халӑхсене вӑйпа ассимиляцилессинчен пӑрӑннине 2007 ҫулхи авӑнӑн 12-мӗшӗнче йышӑннӑ «Кӑк халӑх прависем ҫинчен ПНО декларацине» йышӑнни, РФ Патшалӑх Думи «Вырӑнти чӗлхесемпе, вак чӗлхесен Европа хартине» ратификацилени, патшалӑхӑн пӗтӗмлетӳллӗ экзаменне тӑван чӗлхепе тытма ирӗк ҫукки пирки Хушӑва пӑрахӑҫлани ҫеҫ кӑтартма пултарӗ тенӗ ҫырура.
Мускавра Владимир Ленинӑн тупӑкне мавзолейран илсе тухмалли пирки калаҫусем пынӑ хушӑра инҫетри Венесуэлӑра 1917 ҫулта, 100 ҫул каялла, пулса иртнӗ пӑлхавӑра ертсе пынӑ ҫынна палӑк лартнӑ. Ӑна Каракасра (патшалӑхӑн тӗп хули) Боливар проспектӗнче вырнаҫтарнӑ.
Палӑка уҫнӑ ҫӗре Венесуэлӑн наци историйӗн центрӗн президенчӗ Педро Кальцадилла пынӑ. Ҫӗршыв ертӳҫи Николос Мадура вара церемоние видеотрансляци урлӑ пӑхнӑ.
«Малашне Ленин Фарабунто Мартипе [Сальвадор революционерӗ], Аугусто Сантинопа [Накарагуа политикӗ], Хо Ши Минпа [Вьетнам политикӗ], Эмилиано Сапатопа [Мексикӑри революцин ертӳҫи], Мануэла Саэнспа [Латинла Америкӑри революционерка], Хосе Артигаспа [Лаплати политикӗ] юнашар тӑрӗ», — тенӗ Кальцадилла хӑйӗн сӑмахӗнче.
Иртнӗ эрнере, чӳк уйӑхӗн 10-мӗшӗнче, Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн черетлӗ вун тӑваттӑмӗш сессийӗ ӗҫленине Чӑваш халӑх сайчӗ хыпарланӑччӗ. Ун чухне хыснана улшӑну кӗртнипе пӗрлех пӗлтерӗшлӗ ытти ыйтӑва та пӑхса тухрӗҫ. Ҫавсенчен чи пӗлтерӗшли — «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» партин регионти уйрӑмӗн ертӳҫине, чӑваш парламентӗнчи ҫак партин фракцийӗн ертӳҫине Игорь Молякова тӳлевлӗ должноҫе лартни.
Аса илтерер, парламентри тӳлевлӗ пуканшӑн депутат ЧР Патшалӑх Канашӗн ҫӗнӗ созывне суйланнӑранпах тапаҫланчӗ. Парламентри кирек епле партин пайташӗсене те ӗҫ укҫиллӗ должноҫ памаллине кура пӑтӑрмахлӑ ыйтупа суда та ҫитнӗччӗ. Иртнӗ эрнере тавлашу тинех татӑлчӗ: Игорь Молякова экономика тата агропромышленность комитечӗн ертӳҫин ҫумне лартма йышӑнчӗҫ.
Ҫӗнӗ Шупашкар хулин экс-мэрӗ тӗлӗшпе чӳк уйӑхӗн 13-мӗшӗнче суд пулӗ. Ун чухне малтанхи итлев иртӗ.
Экс-мэр дожноҫӗпе ытлашшипех усӑ курнӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ. Следстви версийӗ тӑрӑх, Олег Бирюков мэр пулнӑ чухне администрацин ҫӗрпе пурлӑх хутшӑнӑвӗсен управленийӗн экс-пуҫлӑхӗ Елена Егорова кӳнӗ тӑкака шыраса илес тесе нимӗн те туман. Ҫӗнӗ Шупашкар хулин сучӗ пӗлтӗрхи нарӑс уйӑхӗнче палӑртнӑ тӑрӑх, Елена Егорова Ҫӗнӗ Шупашкар хулин хыснине 3,1 миллион тенкӗ тӑкак кӳнӗ. Хӗрарӑма айӑплӑ тесе йышӑннӑ, условлӑ майпа 2 ҫуллӑха айӑпланӑ, анчах Аслӑ Ҫӗнтерӳ 70 ҫул тултарнӑ ятпа ирттернӗ амнистие лекнӗ.
Хула администрацийӗ вара кӳнӗ тӑкак шыраса илмен. ФСБн Чӑваш Енри управленийӗ ҫакӑншӑн ун чухне сити-менеджер пулнӑ Олег Бирюков айӑплӑ тесе шутлать.
Нумаях пулмасть ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев хӑйӗн ӗҫ укҫине 10 процент чакарни пирки Чӑваш халӑх сайтӗнче пӗлтернӗччӗ. Вӑл ун чухне ытти тӳре-шарана та шалӑвне пӗчӗклетме сӗннӗччӗ.
Депутатсем Элтепер сӗннине ырласа йышӑннӑ. Кун пирки парламент спикерӗ Валерий Филимонов Патшалӑх Канашӗн президиумӗн ларӑвӗнче каланӑ. Ку улшӑну парламентра ӗҫлесе шалу илекенсене ҫеҫ пырса тивет. Анчах вӗсен ӗҫ укҫи хӑҫан тата мӗн чухлӗ пӗчӗкленесси пирки сӑмах пулман.
Аса илтерер: 2018 ҫултанпа ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев тата ЧР Министрсен Кабинечӗн пайташӗсем ӗҫ укҫине 10 процент сахалрах илӗҫ. Хушӑва кӑҫалхи юпа уйӑхӗн 31-мӗшӗнче алӑ пуснӑ.
Октябрьти революци пулнӑранӑпа 100 ҫул ҫитнине халалласа паян Шупашкарта Раҫҫей Федерацийӗн коммунистсен партийӗн манифестацийӗ иртнӗ.
Массӑллӑ манифестацие тата митинга Шупашкарти Республика лапамӗнче ирттернӗ. Юбилей программинче савӑнӑҫлӑ пуху, концерт пулнӑ. Пулас ӑру валли ҫур ӗмӗр каялла ҫырса хунӑ капсулӑна та унта паян уҫнӑ. Ӑна пир-авӑр комбинатне кӗмелли вырӑнта вырнаҫтарнӑ. Капсулӑна уҫнӑ ҫӗре парти ветеранӗсем, Шупашкарти Калинин район администрацийӗн ӗҫченӗсем тата ыттисем хутшӑннӑ.
Аса илтерер, маларах Чӑваш халӑх сайчӗ Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев Раҫҫей Федерацийӗн Патшалӑх Думин депутачӗпе Валентин Шурчановпа тӗл пулнине, вӗсем пӗрне пӗри уявпа саламланине, Михаил Игнатьев Шурчанова тав тунине пӗлтернӗччӗ.
+13.3 °C