Чӑваш Ен Финанс министерстви республикӑри район-хуласенче кӑҫалхи ҫичӗ уйӑхра хысна епле тулнине тишкернӗ. Харпӑр хӑй тупӑшне пухасси 20 муниципалитетра пӗлтӗрхи кӑрлач-утӑ уйӑхӗсенчинчен лайӑхланнӑ. Ҫак енӗпе уйрӑмах лайӑх ӗҫленисем: Етӗрне районӗ (ӳсӗм 16,6%), Пӑрачкав районӗ (14,9%) Ҫӗмӗрле хули (14,5%). 6 муниципалитетра тупӑш шайӗ чакнӑ. Ҫӗнӗ Шупашкарта, сӑмахран, 9,8% пӗчӗкленнӗ, Сӗнтӗрвӑрри районӗнче — 5,7%, Куславкка районӗнче — 4,3%.
Вырӑнти бюджетсене 3281,1 млн тенкӗ налук килнӗ, ку вӑл пӗлтӗрхи танлаштаруллӑ тапхӑртинчен 5,1% нумайрах. Налук мар тупӑшсем — 986,6 млн тенкӗ (2018 ҫулхи танлаштаруллӑ тапхӑртинчен 7,8% ытларах).
Районсемпе хуласем 14171,5 млн тенкӗ тӑкакланӑ. Ҫав шутран 65,6 процентне вӗрентӳ отраслӗ валли уйӑрнӑ, наци экономикине — 8,1%, патшалӑхӑн ыйтӑвӗсем валли — 8,0%.
Ҫемьесене упраса хӑварас тӗллевпе Чӑваш Енре «Сохраним семью» (Чӑв. Ҫемьене упрар) проект пурнӑҫланать. Ӑна республикӑн Юстици тата пурлӑх хутшӑнӑвӗсен министерстви шухӑшласа кӑларнӑ.
Проект тӗллевӗ — ҫемье ҫавӑракан мӑшӑрсене, уйрӑлас патне ҫитнӗ арӑмӗпе упӑшкине психологи пулӑшӑвӗ парасси. Проекта загс органӗсен ӗҫченӗсем, Шупашкарти Ҫул ҫитмен ачасене социаллӑ реабилитаци пулӑшӑвӗ кӳрекен центр психологӗсем, Шупашкарпа Чӑваш Ен епархийӗнче тӑрӑшакансем хутшӑнаҫҫӗ. Вӗсем лекцисем вулаҫҫӗ, семинарсемпе психологи тренингӗсем ирттереҫҫӗ, ҫемьери хутшӑнусемпе ҫыхӑннӑ ыйтусемпе сӗнӳ-канаш параҫҫӗ.
Проекта пурнӑҫланӑ май шкул ачисемпе, студентсемпе тӗл пулаҫҫӗ, вӗсене те ҫемье пӗлтерӗшӗ пирки ӑнлантарасҫӗ.
Сӑмах май каласан, ҫемьесем арканасси пирӗн республикӑра юлашки 5 ҫулта пӗчӗк тесе ӗнентерет ЧР Юстици министерстви. Ҫемье арканнин 1000 ҫын пуҫне илнӗ кӑтартӑвӗпе пӗлтӗр пирӗн тӑрӑхри коэффициент 2,9 пулнӑ. Ку вӑл Федерацин Атӑлҫи регионӗнче чи пӗчӗкки иккен.
Йӑлари хытӑ каяша ятарлӑ полигона турттарса каяссине пирӗн республикӑра унччентерех йӗркелерӗҫ. Апла пулин те ҫак ӗҫ пӑтӑрмахсӑр мар. Тепӗр ҫӗрте машинӑсем вӑхӑтра килменни, ҫӳп-ҫап тулса кайса таврана сапаланни, илемсӗр курӑнса ларни пирки пӑшӑрханса калаҫаҫҫӗ. Контейнерсем вырнаҫтарман урамсем те пур.
Чӑваш Ен Цифра аталанӑвӗн, информаци политикин тата массӑллӑ коммуникацисен министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫӑхавсене «Народный контроль» (чӑв. Халӑх тӗрӗслевӗ) портал урлӑ та евитлеме пулать.
Халӑхӑн пӑшӑрханӑвне йышӑнмалли онлайн-ресурса кӑҫалхи ҫичӗ уйӑхра 300 ытла ҫыру янӑ. Вӗсенчен ҫурри урамра ҫутӑ ҫуккипе, тасатман тротуарсемпе тата нумай хваттерлӗ ҫуртсен картишӗсем япӑххипе ҫыхӑннӑ.
Нумай ачаллӑ ҫемьесене патшалӑх ҫӗр пама тытӑннӑ хыҫҫӑн Чӑваш Енре пурӑнакансем те ҫав пурлӑхлӑ пулса тӑчӗҫ. Саккун вӑя кӗнӗренпе 8 пине яхӑн ҫӗр илнӗ.
Чӑваш Енӗн Юстици тата пурлӑх хутшӑнӑвӗсен министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫемьесен ытларах пайӗ, 64 проценчӗ, е 5162 ҫемье, ҫурт-йӗр хӑпартма лаптӑк илнӗ, пӗрре-виҫҫӗмӗш пайӗ (2685 ҫемье, е 34 проценчӗ) — хушма хуҫалӑх тытма, 151 ҫемье — пахча вырӑнне усӑ курма.
Нумай ачаллӑ ҫемьесене ҫӗр илнӗ хыҫҫӑн малтанхи виҫӗ ҫулта ҫӗр налукӗ хурса памаҫҫӗ. Кӑҫалхи ака уйӑхӗн 15-мӗшӗнче РФ Налук кодексне улшӑну кӗртнӗ. Вӑл налук ҫӑмӑллӑхӗпе ҫыхӑннӑ. Саккунта пӑхса хӑварнӑ тӑрӑх, виҫӗ е ытларах ача (вӗсем 18 ҫула ҫитиччен) ӳстерекен ҫемьесене ҫӗршӗн налук сахалтарах тӳлеттермелле.
| ҪУР | 08 |
Пӗлтӗрхи ҫичӗ уйӑхрипе танлаштарсан кӑҫалхи кӑрлач-утӑ уйӑхӗсенче ҫӑкӑр 7,7 процент хакланнӑ. Пуринчен ытла хура ҫӑкӑр хакӗ ӳснӗ. Кӑҫалхи ҫӗртме уйӑхӗнче унӑн пӗр килограмм хакӗ 50 тенкӗ те 54 пуспа танлашнӑ. Иртнӗ ҫулхи танлаштаруллӑ тапхӑртинчен ку вӑл 9,6 процент пысӑкрах. Шурӑ ҫӑкӑр тата шурӑ ҫӑнӑхран хатӗрленӗ булка таврашӗн пӗр килограмм хакӗ — 75 тенкӗ те 87 пус (8,3% хаклӑрах).
Ыраш ҫӑнӑхӗнчен хатӗрленӗ пӗрремӗш тата иккӗмӗш сортлӑ ҫӑкӑр-булка таврашӗ 7,4 процент хакланнӑ. Сӑрӑ ҫӑкӑрӑн пӗр килограмӗ халӗ вӑтамран 49 тенкӗ те 96 пус тӑрать.
Хаксем ӳснине специалистсем тыр-пул тухӑҫӗ чакнипе тата ҫунтармалли-сӗрмелли материалсем хакланнипе сӑлтавлаҫҫӗ.
Ҫав вӑхӑтрах Чӑваш Енри хаксем федерацин Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи регионсенчипе танлаштарсан пӗчӗкрех тесе пӗлтерет ЧР Ял хуҫалӑх министерстви.
Пӗлтӗрхи юпа уйӑхӗнчен пуҫласа Чӑваш Енре ҫӳп-ҫап илсе тухнӑшӑн пурте укҫа тӳлеме тытӑннӑ. Кашнин патне ятарлӑ квитанци килет. Ҫӳп-ҫапа илсе тухассишӗн «МВК «Экоцентр» яваплӑ.
Регионти оператор пӗлтернӗ тӑрӑх, 2018 ҫулхи юпа уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен пуҫласа кӑҫалхи утӑ уйӑхӗччен квитанци илекенсен 87 проценчӗ ӑна тӳлесе пырать. Тепӗр 13 проценчӗ вара тӳлесшӗн мар.
Палӑртмалла: ҫӗнӗ саккун вӑя кӗнӗ май кашни ялтах ҫӳп-ҫап пухмалли контейнерсем пулмалла. Ку кӑна мар, вӗсем валли ятарлӑ вырӑн хатӗрлемелле: контейнерсем ларакан вырӑна бетон сармалла.
Чӑваш Ене мобильлӗ медицина комплексӗсем килнӗ. Вӗсемпе Пӑрачкав, Йӗпреҫ, Шупашкар, Улатӑр, Елчӗк, Вӑрмар, Красноармейски, Хӗрлӗ Чутай районӗсенчи тухтӑрсем халӑх патне ҫӳрӗҫ. Мобильлӗ комплекссем асӑннӑ районсенчи пӗчӗк ялсене ҫитсе килме кирлӗ. Медицина комплексӗсене туянма федераци хыснинчен 55 миллион тенкӗ уйӑрнӑ. Елчӗкри тӗп район пульницине ҫӗнӗ комплекса панӑ та ӗнтӗ.
«Сывлӑх сыхлавӗ» наци проектне пурнӑҫласа кӑҫал пирӗн республикӑна 18 комплекс кӳрсе килмелле. Вӗсем 100 ҫынтан сахалтарах пурӑнакан ялсенчи 33 пин ҫынна медицина пулӑшӑвӗпе тивӗҫтерме май парӗҫ.
Хальхи вӑхӑтра Чӑваш Енри пӗчӗк ялсенче пурӑнакансем патне куҫса ҫӳрекен медицина центрӗ тата 13 мобильлӗ медицина комплексӗ, 1 маммограф ҫӳрет.
Чӑваш Енри агропромышленность комплексӗнче туса илекен продукци 26 ҫӗршыва ӑсанать. Республикӑн Ял хуҫалӑх министерствинче Раҫҫей таможни хыпарланине тӗпе хурса пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫалхи кӑрлач-ҫу уйӑхӗсенче пирӗн тӑрӑхри апат-ҫимӗҫе чикӗ леш енне 9,37 миллион долларлӑх ӑсатнӑ. Ку вӑл пӗлтӗрхи танлаштаруллӑ ҫав тапхӑртинчен 31,9 процент нумайрах.
Чӑваш Енри АПК продукцийӗ республикӑн экспорчӗн пӗтӗмӗшле калӑпӑшӗнче 11,4 процент йышӑнать.
Чӑваш Енри АПК продукцине ют ҫӗршыва ӑсатасси ҫулсерен ӳссе пырать. Юлашки пилӗк ҫулта агроэкспорт 2,7 хут нумайланнӑ.
Ют ҫӗршыва ӑсанакан апат-ҫимӗҫрен 80 проценчӗ — тарӑннӑн тирпейлени (77% — «АККОНД», 3% — «Девелей» (соус, кетчуп, горчица), «Букет Чувашии» (сӑра), «Чӑвашхӑмлапром» (хӑмла), «Агро-Инвест» (ыраш салачӗ) тата ытти те); 20% — пӗрчӗллӗ йышши, пӑрҫа йышши тата техника культурисем (вика, пӑрҫа, йӗтӗн, горчица, ыраш, урпа).
Юлашки 150 ҫул хушшинче пирӗн ҫӗршывра 14 чӗлхе ҫухалнӑ. Вӗсенчен 5-шӗ Совет Союзӗ арканнӑ хыҫҫӑн пӗтнӗ. «Пӗтес хӑрушлӑхра тата 18 чӗлхе тӑрать, мӗншӗн тесен вӗсемпе халӑхсен представителӗсен 20 проценчӗ ҫеҫ калаҫать», — хӑратмалла хыпар пӗлтернӗ Тутарстанри «Сувар» хаҫат.
Пӗрлештернӗ нацисен организацийӗ 2019 ҫула вырӑнти тӗп халӑхсен чӗлхисен ҫулталӑкӗ тесе ытахальтен палӑртман-тӑр. Хальхи вӑхӑтра тӗнчере 7 пине яхӑн абориген чӗлхи пулсан вӗсемпе этемлӗхӗн 4 проценчӗ ҫеҫ усӑ курать иккен. Ҫӗр ҫинче кашни икӗ эрнере пӗр чӗлхе ҫухалнине пӗлтереҫҫӗ.
Раҫҫейре — 190 наци. Вӗсенчен ҫӗре яхӑн — тӗп халӑхсем. Ҫӗршыври ӑслӑлӑх академийӗн чӗлхе институчӗ Раҫҫейре 150 чӗлхе тесе палӑртнӑ. Диалектсене шута илсен, 300-тен ытларах-мӗн.
Чӗлхесе пӗтнин тӗп сӑлтавӗ унпа килте калаҫманни теҫҫӗ.
Раҫҫейри чи хӑрушсӑр региона палӑртнӑ. Регионсенчи ыйтусенче тӗпчекен институт хӑш тӑрӑхра епле пурӑннине шута илнӗ. Ятарлӑ танлаштарӑм палӑртнӑ тӑрӑх, Чукотка автономи округӗнче криминаллӑ лару-тӑру енчен питех те лӑпкӑ.
Рейтинга йӗркелекенсем ҫапӑҫакан-харкашакансемпе хӗнекен-вӗлерекенсене картса пынипех ҫырлахман. «Российская газета» (чӑв. Раҫҫей хаҫачӗ) пӗлтернӗ тӑрӑх, Росстатӑн, Федерацин налук службин, Тӗп прокуратурӑн, Шалти ӗҫсен министерствин, Федерацин казначействин, Раҫҫей банкӗн кӑтартӑвӗсене шута илнӗ. Тепӗр майлӑ каласан, преступлени тунине кӑна мар, шалу тата ӗҫсӗрлӗх виҫине, чухӑнлӑх индексне тата ыттине те тӗпе хунӑ. Чукотка тӑрӑхӗ пур енчен те хӑтлӑ регион пулса тӑнӑ.
+21.3 °C