Сайта кӗр | Регистраци | Сайта кӗрсен унпа туллин усӑ курма пулӗ
 +0.3 °C
Качакан сухалӗ вӑрӑм та ӑсӗ кӗске.
[ваттисен сӑмахӗ]
 

Аçтахар Плотников: Хӗвел тӗрри

Аçтахар Плотников26.09.2015 13:343931 хут пӑхнӑ

Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр. Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).

 

Кашни халӑх чӗлхинчех пурнӑҫра пулакан кирек мӗнле пулӑма та ӑнлантаракан, ҫӗрте те шывра ӳсекен йывӑҫ-курӑка та палӑртакан сӑмах пулмаллах. Хӑшпӗр чухне вара ҫаран-улӑха тухатӑн та унти курӑксем ҫине пӑхса, вӗсен ячӗсене аса илме тӑрӑшатӑн. Ҫӗр те пӗр тӗрлӗ курӑк ӳсет ҫаран-улӑхра: ачӑлташпа мӑчӑлташ, улӑхуки, улмалути пӗлеттӗм... Тата ыттисен ячӗсем пирки шухӑшлатӑп, ҫук, аса илейместӗп. Сахал пӗлетӗп иккен. Шӑнкӑрав курӑкӗ, сысна курӑкӗ, ӑншӑрт курӑкӗ. Ҫук, кусем ят мар, кусем — ӑнлантарса пани. Пирӗн чӗлхе кӗскен каланине юратать, чӑн-чӑн ят (термин) пӗр сӑмахран пулмалла. Курӑкӗ е йывӑҫӗ сӑмах хушӑнать пулсан — чӑн-чӑн ят мар, ӑнлантарса пани ҫеҫ. Кӑмпа ячӗсем те ҫапла ҫухалаҫҫӗ... Пуласса пулнӑ вӗсем... Ҫак ӑнлантарӑва ҫирӗплетнӗ евӗр Ашмарин словарӗнче кайри хурӑнташ сӑмах пур. Хӗрарӑмӑн хӑй ҫуралнӑ ҫӗре юлнӑ ҫывӑх ҫыннисем, тесе ӑнлантарнӑ ӑна. Пулӑ ячӗсене пӗлекенсем те сахал халь. Антӑ, ӑркай тенисене кам ӑнланать халь? Уксӑма халь хир суханӗ тетпӗр.

Мӗншӗн ку хайлав ятне хӗвел тӗрри терӗм-ха? Ачасен пичӗ ҫине хӗрлӗ-сарӑ-хӑмӑр пӑнчӑсем тухса тулаҫҫӗ. Вырӑссем ӑна «веснушки» теҫҫӗ. Шухӑшлар-ха, чӑн чӑвашла мӗнне ҫав сӑмах? Хӑшпӗрисем ӑна турпалли теҫҫӗ. Тепӗр ҫӗрте ку — илемсӗр пӑнчӑ, куҫ ӳкнӗ пӑнчӑ тата ытти те. Ашмарин словарӗнче унӑн чӑн ячӗ пур — кунтӗр, вирьялсен — контӗр. Мӗне пӗлтерет-ха ку? Кун, кон — маларах ӑнлантарнӑ ӗнтӗ, хӗвел, тӗр — тӗрри. Апла пулсан, кунтӗр — хӗвел тӗрри. Питӗ хитре каланӑ! Нимле илемсӗр пӑнчӑ та мар — хӗвел тӗрри! Эх, ҫухатас марччӗ те ҫакӑн пек хитре сӑмахсене! Ҫыракансен ҫеҫ мар, тӗпчевҫӗсен кӑна мар, пурин те чӗлхе вӗҫӗнчех упрасчӗ вӗсене...

 
Редакцирен: Статьяна вырнаҫтарни редакци автор шухӑшӗпе килӗшнине пӗлтермест.

Комментариле

Сирӗн ятӑp:
Анлӑлатса ҫырни:
B T U T Ячӗ1 Ячӗ2 Ячӗ3 # X2 X2 Ӳкерчӗк http://
WWW:
ӐӑӖӗҪҫӲӳ
Пурӗ кӗртнӗ: 0 симв. Чи пысӑк виҫе: 1200 симв.
Сирӗн чӑвашла ҫырма май паракан сарӑм (раскладка) ҫук пулсан ӑна КУНТАН илме пултаратӑр.
 

Эсир усӑ курма пултаракан Wiki тэгсем:

__...__ - сӑмаха каҫӑ евӗр тӑвасси.

__aaa|...__ - сӑмахӑн каҫине тепӗр сӑмахпа хатӗрлесси («...» вырӑнне «ааа» пулӗ).

__https://chuvash.org|...__ - сӑмах ҫине тулаш каҫӑ лартасси.

**...** - хулӑм шрифтпа палӑртасси.

~~...~~ - тайлӑк шрифтпа палӑртасси.

___...___ - аялтан чӗрнӗ йӗрпе палӑртасси.

Orphus

Ытти чӗлхесем

Баннерсем

Шутлавҫӑсем