Электронлă вулавăш

— Эх, гусеницăллă трактор пулсан, — ассăн сывларĕ Нина.

Çак вăхăтра тайлăм тăрринче сасартăк темле çутă йăл-йăл курăнчĕ. Мĕн-ши унта? Уйăх хăпарать-ши? Çĕкленекен уйăх çути ун пек пулакан марччĕ-çке. Хĕрлĕрех курăнаканччĕ. Ку вара шурă çутă. Акă вăл вăйланнăсем вăйланчĕ. Ахăртнех, автомашина е трактор çывхарать пулас. Акă сăрт çине хăпарчĕ вăл. «Пирĕн паталлах килет-çке. Чăнах та кунталла, — кĕреçине кустăрма çумне таянтарса хучĕ Иван. — Тем кала та, хамăр бригада çыннисем. Пулăшма тухнă пуль». Фарăсен хăватлă çути Сатлайкинăпа Иван çине ӳкрĕ, куçĕсене йăмăхтарчĕ. «Айăпа кĕнисем акă кунтах. Çавсене пула тем чухлĕ çын каç пуличченех яла таврăнчĕ. Курăр, епле тĕршĕнсе тăраççĕ вĕсем», — тенĕ пекех çутатрĕç вĕсене фарăсем. Гусеницăллă трактор килет иккен. Вăйлă трактор, вăл вĕсен умне кĕрлеттерсе çывхарчĕ. Халех, халех йăлт таптаса, аркатса каяссăн туйăнчĕ. «Тимсĕр, ăнăçсăр этемсен шăрши-марши те ан юлтăр», — тесе каланă евĕрлех хаяррăн çĕмĕрттерсе çитрĕ. Акă чарăнчĕ. Кабинăран Каюковпа Сăрмулат сиксе анчĕç.

— Ну, мĕнле, шăхличсем? Намăс куртăр эппин, — терĕ Павăл.

— Халех майлаштаратпăр, — путса ларнă трактора пăхса çаврăнчĕ Каюков.

— Да... — шухăша кайса паçăрхи пекех шăл витĕр сурчĕ Иван.

Кустăрмаллă тракторсене, пĕрин хыççăн теприне, типĕ вырăна сĕтĕрттерсе кăларчĕç.

— Пирĕншĕн мĕскер ку. Ача вăййи кăна, — мухтанчĕ Сăрмулат.

— Тахçанах сире чĕнмелле пулнă. Çăрăнса тăтăмăр, — айăплăн каласа хучĕ Сатлайкина. Вара тем аса илчĕ те: — Эсир епле килме пĕлтĕр вара? Кам хыпар турĕ? — тесе ыйтрĕ.

— Сăрмулат амăшĕ чупсах шыраса çӳренĕ пире. Вăл хыпар турĕ. Халех кайса пулăшăр терĕ. Çавна тав тумалла сирĕн, — каласа пачĕ Каюков.

— Тавтапуç ăна, — пăшăлтатрĕ Сатлайкина. Часах виçĕ трактор ял еннелле çул тытрĕ.

 

21

Тавралăх тап-таса çĕнĕ юрпа витĕнчĕ. Хĕвел вăйсăррăн пăхать пулин те ытла та çутă, тирпейлĕ пек курăнать. Кашни япалан тĕсĕ хальчченхи пек мар, уйрăмах палăрса тăрать. Вăрман хуп-хура, палан йывăççи çине вĕçсе килнĕ уйăпсен пĕсехисем хĕп-хĕрлĕ, кăвак сăрпа сăрланă хапхасем кăн-кăвак. Таса юр çинчи хурсем хальчченхи пек шап-шурă мар, вараланчăк курăнаççĕ. Шап-шурă тăмпа шуратнă чул çуртсем те çуллахи пек шуррăн палăрса тăмаççĕ, самай тĕксĕмленнĕ. Анчăк çырминчи вак чулсене юр хупланă, пысăккисем лапсăркка шурă çĕлĕк тăхăннă. Шывĕ вара йăлтăртатса çиçмест, тĕксĕм те кичем. Ик хĕрринчен те пăрланнăскер ансăрланса, мĕскĕнленсе юлнă. Çыран хĕрринчи хыт хурасем тăр-тăр чĕтренеççĕ. Йăмрасем çинчи курак йăвисене юр тулнă. Хупса хăварнă кил-çурт пекех кичем вĕсем. Çара туратлă йывăçсем тăлăххăн лараççĕ. Ула курак çеç, йăмра тăррине, чи çӳле, вырнаçнăскер, ним хуйхй-суйхисĕр, мăнаçлăн крнклатса илет. Анчах нумай краклатмасть. Ик-виçĕ хутчен кăна. Хăш-пĕр чухне пĕрре краклатнипех çырлахать.

Нина Сатлайкина, хапха умне тухса тăнăскер, хĕл ларнине, унăн тунсăх илемне чылайччен сăнарĕ. «Çут çанталăк, тĕнче вĕçĕмсĕр улшăнать, — шухăшларĕ вăл. — Тен, тĕнчен пĕтĕм илемĕ, хаваслăхĕ çакăнта мар-ши? Ахăртнех, çакăнта. Ара, яланах çапла-çке: хĕл çитсен çуркуннене кĕтетĕн, çуркунне пулсан — çу кунĕсене, çулла вара — ылтăн кĕркунне çитессе, каярахпа, хура кĕркунне пуçлансан, — хĕл ларасса. Кĕркуннепе хĕлле чун-чĕрере тунсăхлăрах пулин те — пурпĕр аван. Ара, çынна тепĕр чухне тунсăхĕ те, кичемленни те кирлĕ курăнать. Мĕнле калас, ялан хаваслăх, савăнăç кĕрлесе тăни те йăлăхтарать çынна. Кулнипе пĕрлех хутран-ситрен йĕни те пăсмасть ăна».

Каюков бригадинчи механизаторсем çак кунсенче ăçта-ха? Мĕн тăваççĕ? Хĕле кĕтĕмĕр-ха тесе пĕри те ахаль лармаççĕ вĕсем. Пурин валли те ĕç пур. Сатлайкина халь мастерскойне çӳрет. Тракторсене юсаççĕ вĕсем. Юсав ĕçне килĕштерет Нина. Унта тракторăн пĕтĕм «ăш-чикне» тĕплĕнрех те тĕплĕнрех ăнкарса илетĕн. Çапла, ик-виç çул çӳрет Сатлайкина мастерскойне. Кашни çул хăй халиччен курманнине курать, пĕлменнине пĕлет, ăнланманнине ăнланать. Кашни çул хăйшĕн çĕнĕлĕх уçать, тепĕр чухне хăйшĕн кăна мар, юлташĕсемшĕн те. Ара, юсав ĕçĕнче çĕнĕлĕхсем сĕнесси те пулать-çке. Тракторист ăсталăхĕ ниçта та мар, чи малтанах мастерскойра туптанать. Çавăнпа Нина кашни ир вашаватлăн ыткăнать мастерскойне. Чупнă пекех каять вăл унта. Хăвăртрах çитсе каллех мĕнле те пулин çĕнĕлĕх тупас килет унăн.

Паян вырсарни кун. Нина килтех. Ара, библиотекăна каяс тесе тухнăччĕ мар-и вăл? Мĕншĕн çаплах тăрать-ха хапха умĕнче? Манса кайрĕ-ши хăй ăçта кайма шут тытнине? Çук, нимĕн чухлĕ те манман. Кунта акă мĕскер пулчĕ. Хапхаран тухнă-тухманах хăй патне профтехучилищĕре вĕренекен хĕр ачасем янă çырăва аса илчĕ вăл. Виçĕ хĕр ача — Ираида, Оля, Надя — çырнă ăна. «Çитес вырсарни кун эпир яла таврăнатпăр. Тен, сирĕн пата кĕрсе тухăпăр», — тесе пĕлтернĕччĕ çырура. «Апла пулсан килтен тухса каймалла-ши? Çук, каяс мар-ха. Ылмашăнма пултаратпăр», — астуса илчĕ Сатлайкина. Халĕ ав хĕл пуçламăшне сăнаса киленет, хĕр ачасем килессе кĕтет. «Тем тесен те халех çитмелле вĕсем», — пăшăлтатрĕ Нина. Пуç тӳпинчех, хурăн тăрринче, ула курак хыттăн виçĕ хутчен краклатрĕ.

Унччен те пулмарĕ — шăкăл-шăкăл калаçни, кулкалани илтĕнчĕ. Сатлайкина çавăрăнса пăхрĕ те курах кайрĕ: тăкăрлăкран тăваттăн килсе тухрĕç. Тӳрех сиссе илчĕ вăл: кусем урăх никамсем те мар, профтехучилище хĕр ачисем. Пĕр-пĕрне юр чăмаккипе пере-пере выляса килеççĕ. Нина çул сине тухса тăчĕ, хĕр ачасем еннелле хавассăн тинкерчĕ. Лешсем Сатлайкина урамрах кĕтсе тăнине асăрхарĕç те ун патне чупсах пычĕç, хĕпĕртесе, савăнса алă пачĕç. Нина вĕсене кашнинех ытала-ытала çурăмĕнчен лăпкарĕ: «Ой, Ираида, мĕнле чиперленсе кайнă эс», «Ой, Оля, йăмăкăм», «Ой, Надя, миçе çул сана курманни». Вĕсемпе пĕрле Анфис та килнĕ иккен. Сатлайкина ăна та хыттăн ыталарĕ: «Тус-юлташăм. Ăслăскер». Вара пурне те килне ертсе кĕчĕ, хывăнма хушрĕ:

— Пӳрт ăшă пирĕн. Хывăнсах ларăр.

— Капла та аптрамасть, — чĕвĕлтетрĕç хĕр ачасем.

— Çук, çук, — вăйпах хывăнтарчĕ Нина.

Хăнасем чи малтанах Сатлайкинăн сĕтел çинче выртакан хулăн альбомне ярса тытрĕç. Тăваттăшĕ кĕпĕрленсе ăна пăхма тытăнчĕç. Унта мĕнле кăна сăнӳкерчĕк çук-ши? Пĕринче — Нина тракторпа суха тăвать, тепринче — акать, виççĕмĕшĕнче — комбайн штурвалне тытса пырать. Акă Сатлайкинăна хиртех ялав параççĕ. Акă районти канашлура калаçать. Акă ака туйĕнче ташлать... Хĕр ачасем альбом пăхнă, кĕнекесем курнă вăхăтра Нинăпа амăшĕ сăмаварпа чей вĕретрĕç, пĕр турилкке услам çу илсе кĕчĕç. Сĕтел çинче пурте хатĕр. Вара Марук кинемей хĕр ачасем патне пычĕ те:

— Чей ĕçтерем-ха сире. Айтăр сĕтел хушшине, — терĕ. Хĕр ачасем тилмĕртсе тăмарĕç, чей ĕçрĕç. Вĕри чей вĕсен хитре сăн-пичĕсене татах чиперлетрĕ. Акă вĕсем сĕтел хушшинчен тухрĕç. Сарă çӳçлĕ, сӳллĕ, патвар Ираида пичĕ çырла пекех курăнать. Юн тапса тăрать унра. Йăкăнат Иванĕн хĕрĕ вăл. Хура куçлă, яштака Оля каллех альбома пăхкала пуçларĕ. Шкул директорĕн хĕрĕ пулнăран-ши, çак хĕр ача хăйне уйрăмах сăпайлă тытать, ытлашши шавламасть. Надя, тăлăх хĕр ача пулин те, алхасма, кулма юратать. Халĕ те тем пирки Ираидăпа ахăлтатсах кулчĕç вĕсем. Çапла шавлакаласан, пуплешсен хĕр ачасем лăпланчĕç. Нина Сатлайкина сăмахне итлесшĕн пулчĕç. Нина кĕттермерĕ, вĕсем патне пырса ларчĕ.

— Ну, мĕнле вĕренетĕр? — ыйтрĕ вăл.

— Чиперех, — терĕç хĕр ачасем.

— Хăçан пĕтерсе тухатăр-ха?

— Çур акине таврăнатпăр.

— Апла питĕ лайăх. Эсĕ, Анфис, еплерех? Трактористсен ушкăнне куçмаллипех куçрăн-и?

— Куçрăм.

— Ырлатăп сире. Эппин, çитес çул хĕр ачасен трактор бригадине тăватпăрах. Çапла-и?..

Каласăва Марук кинемей те хутшăнчĕ. Хăй тракторпа мĕнле ĕçлени çинчен каласа пачĕ. Нумайччен шăкăлтатса ларчĕç вĕсем. Тĕттĕмленес умĕн кинемей картишне тухрĕ. «Кусен вăрттăн сăмах пулма пултарать. Кансĕрлесе ларас мар. Выльăхсене апат парса хупам-ха», — тесе шухăшларĕ вăл. Хĕр ачасем, чăнах та, кинемей тухса кайсанах каччăсем пирки сăмах хускатрĕç. Хăшне мухтарĕç, хăшне тиркесе тăкрĕç. Вĕтĕ алапах алларĕç вĕсене. Пĕр-пĕрне ытала-ытала кулчĕç. Хăйсен вăрттăнлăхĕсем çинчен те кала-кала пачĕç. Ун хыççăн пурте тумланчĕç те клубалла çул тытрĕç. Нина та вĕсемпе кайрĕ. Марук кинемей хĕр ачасене урама тухсах ăсатрĕ. Вĕсем тăкăрлăкран пăрăничченех пăхса тăчĕ. Килĕшрĕç ăна çак хĕр ачасем. Ара, вĕсем пурте Марук кинемей çулĕпе утма шутлаççĕ-çке. Хуллен пӳрте кĕчĕ вăл. Хывăнчĕ те тĕпелти çемçе пукан çине пырса ларчĕ. «Хальхи çамрăксене хурлас килмест, — пăшăлтатрĕ вăл. — Вĕсемпе пурнăç тума пулатех. Пире вара унтан ытла мĕн кирлĕ-ха. Пурнăç ан сӳнтĕр — çавă чи хакли...»

Нина çĕрле çеç таврăнчĕ. Хаваслă хăй. Йăл-йăл кулса тăрать. Вĕсем çывăрма хатĕрленнĕччĕ ĕнтĕ, хапхана такам шаккарĕ. Марук кинемей картишне тухрĕ.

— Кам унта? — ыйтрĕ вăл.

— Эпĕ-ха, Марук аппа. Уç, — илтĕнчĕ хĕрарăм сасси. Марук кинемей кам сассине тавçăрсах илеймерĕ-ха. Апла пулин те хапхана уçрĕ. Каюков арăмĕ Зоя Виссарова иккен.

— Айта, кĕр, кĕр, — тараватлăн чĕнчĕ кинемей. — Мĕн пăхса тăран тата?

— Килнĕ япала кĕрес пуль ĕнтĕ, — лăпкăн калаçрĕ Виссарова.

Марук кинемей илтнĕччĕ-ха: Зоя ялти магазинран тухнă, халĕ Шупашкарти пĕр пысăк магазина, универсам текенскерне, вырнаçнă тетчĕç ун пирки. Тăрăшакан, ырă çын тесе шутлать Зойăна кинемей. Вăл çеç мар, ялти кашни çынах хисеплет ăна. Çавăнпа кинемей ун умĕнче хăйне епле те пулин йĕркеллĕрех тытма тăрăшрĕ.

Пӳрте Зоя Виссарова кĕрсе тăрсан Нина пичĕ кăвар пек пĕçерсе кайрĕ. Чĕри кăртлатса тапрĕ. Гардероба çакса хума тăнă кĕпине те çакса хураймарĕ, аяккалла ывăтрĕ. «Мĕн тума çĕр хутах килсе кĕчĕ-ха ку? — шухăшларĕ вăл. — Ахăртнех, анне умĕнче тустарма, намăслантарма шут тытнă пулас. Ниушлĕ пурне те пĕлет Виссарова? Шанма çук. Такам сиссе йăлтах каласа пама пултарнă ана. Вара пĕтрĕм. Анне мана хăйĕн хĕрĕ тесе те шутламĕ. Виличченех тарăхĕ, ылханĕ. Мĕн тăвас ĕнтĕ? Тухса тарас-ши? Хăвăртрах утиял пĕркенсе выртас-ши? Хам та ухмахла хăтлантăм çав. Çын çемйин пурнăçне хутшăнма юрать-и вара? Ыранах пĕтĕм ял шавлать ĕнтĕ. Тĕнче пĕтсе килет...»

Нина диван çинче амăшĕпе калаçса ларакан Виссарова çине куç хӳрипе пăхса илчĕ. Чиперех, лăпкăн пуплешет-ха Кĕркури арăмĕ. Ун пек-кун пек нимĕн те сисĕнмест. «Тен, апла-капла харкашма килмен вăл. Кӳршĕ çынни-çке. Пĕр-пĕрин патне кĕрсе тухасси пулать», — хăйне хăй йăпатрĕ Нина.

Акă Виссарова кайма çĕкленчĕ. Марук кинемей ăна ярасшăн мар.

— Пăртак лар-ха. Лар, — тет.

— Васкатăп-çке. Машина кĕтсе тăрать мана, — алăк патнелле утрĕ Виссарова. — Шупашкара çитес пулать.

Алăк хăлăпне ярса тытнă Зоя каялла çаврăнчĕ те:

— Нина, ăсатса яр-ха, — терĕ.

Тĕпелте тăракан Нина шарт сикрĕ. «Тем тесен те вăрçма-ятлаçмах килнĕ, — вĕлтлетсе иртрĕ ун пуçĕнче шухăш. — Турткаланса тăма çук. Ăсатса ямаллах». Нина хăпăл-хапăл тумланчĕ те Виссарова хыççăн тухрĕ. Хапха патне çитсен Зоя чарăнса тăчĕ.

— Нина, ман санпа сăмах пур, — терĕ.

— Пур пулсан кала, чармастăп, — чылай сиввĕн пуплешрĕ Сатлайкина.

— Акă мĕн... Эпĕ ачасене ашшĕ патне илсе килтĕм. Тунсăхласа çитрĕс ашшĕне. «Яла илсе кай», «Яла каятпăр», — теççĕ.

Зоя сасартăк шăпăрт пулчĕ. Пырне темĕскер капланчĕ.

— Ачасем ăçта пурăнасси хăвăртан килет ĕнтĕ. Çемье ĕçĕ, — малтанхи пекех сиввĕн сăмах хушрĕ Сатлайкина.

— Тархасласа ыйтатăп. Мĕн... Лайăх пăхăр ачасене. Нина пичĕ пĕçерсе кайрĕ. Тăнлавĕнчи юн тымарĕсем хыттăн кăлт-кăлт сикрĕç. Мĕскер пуплешет ку хĕрарăм? Мĕн пулнă ăна? Чылайччен шăпăрт тăчĕс вĕсем. Юлашкинчен çапах та «чан сапрĕ» курăнать. Сатлайкина тӳсеймерĕ, хыттăнах:

— Тем пирки эс. Ăнланмастăп, — тесе хучĕ. Виссарова хăйне çаплах лăпкă тытрĕ:

— Эпĕ ăна-кăна чухламан çын мар. Йăлтах пĕлетĕп. Гриша — тĕреклĕ, çирĕп арçын. Çулĕпе те вăхăтлă. Вăл хăраххăн пурăнас сук. Пĕрлешессе вара никампа та мар, санпа çеç пĕрлешме пултарать...

— Мĕскер?! — кăшкăрса пăрахрĕ Нина. — Тен, мана сан упăшку вуçех те кирлĕ мар.

— Çапах та итле...

Сатлайкинăн кăмăлĕ, теме сиссе, кăшт çемçелчĕ.

— Эсĕ, мĕн, уйрăласшăн-и унран? — ыйтрĕ вăл.

— Мана инçете илсе кайма пултараççĕ.

— Мĕнле инçете?

— Кайран пĕлĕн. Чун-чĕререн калатăп: ачасене ан кӳрентерĕр. Вĕсем айăплă мар. Вăт, çавă çеç ман сăмах. Эпĕ васкатăп, — хапхана хăвăрт усрĕ те урамалла вăркăнчĕ Виссарова. Тин çунă çемçе юр тăрăх чупсах кайрĕ.

Нина Сатлайкина çав каç çĕрĕпех çывăраймарĕ. Унăн Зоя Виссаровăна хĕрхенес килчĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн