Электронлă вулавăш

Çакнашкал шухăшласа тăраканскер, Виталий сасартăк аялта, пристань патĕнче, хăйне Рена кăшкăрса чĕннине илтрĕ:

— ...Часрах! Сирĕнпе Быков калаçса илесшĕн!

Ак тата тепĕр кĕтмен шăнкăрав! Инженер-капитанпа кăнтăрла çеç сывпуллашнăччĕ-çке, мĕн тума кирлĕ пулнă-ши Макар Даниловича вăл каçалапа?

— Радиорубкăна кĕрĕр, радист кĕтет сире, — терĕ ăна трап вĕçĕнче кĕтсе тăракан лаборантка.

— Пароходство радиорубкинчен калаçатăп эпĕ, — илтĕнчĕ Быковăн хумхануллăрах сасси. — Ыран эсир Одессăран тухса каятпăр терĕр те, çавăнпа кĕçĕрех пĕлтерес терĕм. Акă мĕн, Виталий Сергеевич, пĕр кун эпĕ каланăччĕ сире, çав çынран тинех çыру илтĕм...

— Ан васкăр-ха, тем, япăхрах илтĕнет, — асăрхаттарчĕ биофилолог.

— Ăнлантăр-и, Виталий Сергеевич, эпĕ çыру илтĕм. Ун авторĕ, ман ĕлĕкхи юлташ, хăй палланă пĕр çынпа курса калаçнă. Лешĕ Готлиб Синичкин механик çинчен вăрçă çулĕсенче сахал мар илтнĕ-мĕн, анчах унпа хăйпе тĕл пулса калаçма ăна тӳр килмен. Вăл каланă тăрăх, Синичкина лайăх пĕлекен, фашистсене хирĕç унпа пĕрле кĕрешнĕ тепĕр çын халĕ те Одесса çывăхĕнчи пĕр пĕчĕк хулара пурăнать имĕш. Вăл ун патне ятарласа çыру çырса янă, Одессăна пырсан сирĕн пата кĕрсе тухма сĕннĕ...

— Ой, мĕн тери тав сире, Макар Данилович!

— Мĕншĕн? — терĕ лерен инженер-капитан. — Хăвăра тав сире пирĕн экспедицие пулăшнăшăн. Итлĕр-ха, Виталий Сергеевич, каялла кайма эсир пĕр-ик кунлăха тăхтатăр пулĕ. Çынни пирĕн пароходствăна килнĕ-килменех ăна сирĕн пата лартса пыратăп эпĕ... Кĕме кирлех вăл кунта!

Быков хыпарĕ Виталие питĕ савăнтарчĕ. Тинех ашшĕн йĕрĕ çине ӳкме тӳр килет-ши ĕнтĕ унăн? Еплескер-ши вăл Готлиб Синичкина пĕлекен çын? Чăнах та, Виталий ашшех пулнă-ши нимĕçсене хирĕç вăрттăн кĕрешнĕ механик? Ăçтан чăтăн-ха кун пек чухне хумханмасăр?

Биофилолог çĕнĕ хыпара Ренăна та каласа парас тесе радиорубкăран васкасах тухрĕ.

— Рена, эпĕ Быковпа калаçрăм...

— Эпĕ те алăк хыçĕнче веçех илтрĕм, Виталий. Калаттăм вĕт шанчăка çухатма кирлĕ мар тесе...

— Çапла-а...

— Халĕ асаннӳ патне те çырса яран ĕнтĕ...

— Тĕл пулса калаçнă-калаçманах. Кĕтсе ывăнчĕ пулĕ, кашни çырурах ыйтать...

— Ыран апла тăк каймастпăр-ха кунтан. Çапла-и?

— Тăхтасса тăхтăпăр-ха пĕр-ик кунлăха. Анчах килĕ-ши вăл?

— Сывă тăк мĕншĕн ан килтĕр? Атьăр лайăх кĕтсе илме хатĕрленер ăна, — терĕ хĕр çамрăк ученăя чунтан ырă сунса.

 

10

Те хытă кĕтнĕрен, те сасартăк ыйхă çухалнăран Виталие вăхăт ытла та вăрах иртсе пынăн, çавăнпа кĕçĕрхи каç уншăн нихçанхинчен те вăрăмраххăн туйăнчĕ. Хĕвел тухса хăйĕн шевлисене вĕтĕ хумсемпе лăпкăн чӳхенсе выртакан тинĕс çийĕн сапаласан çамрăк ученăй биофот витĕр дельфинсене малтанхи пансионата кайма ик-виçĕ кунлăха тăхтасси çинчен пĕлтерчĕ. Гермеса ку хыпар савăнтарчĕ çеç пулас, çавăнпа вăл шывран тухса çӳлелле ялтах сиксе кăтартрĕ, вăл ӳхĕрнинче те çĕкленӳллĕ кăмăл палăрчĕ. Биофилолог ăна лайăх ăнланать: çĕр çинче пурăнакан çынсене хăй мĕнпе те пулин пулăшма пултарнишĕн çав дельфин яланах кăмăллă. Тинĕс тĕпне карап çинчи капитан хушнă пек тĕрĕслесе ишсе çӳреме килĕшет ĕнтĕ Гермеса, ахальтен мар Сатломовпа Быков экспедицине çирĕммĕш ĕмĕр пуçламăшĕнче путнă пĕчĕкрех пăрахутсене те тупса пачĕ. Паян та вăл çамрăкрах дельфинсене ертсе çынсемшĕн усăллă япаласем татах тупса палăртмашкăн тухса каять акă. Кĕтсех тăр — каялла пушăлла таврăнмĕ.

Тăхăр сехет çитрĕ. Анчах Одессăран никам килни те курăнмарĕ, Херсонран Болгарие кайма тухнă нумай палубăллă теплоход та аякран кăна васкаса иртрĕ. Çывăхри пулă комбиначĕн суднисем те тинĕс кукринчен тухса майĕпенех кăнтăралла куçса пырса курăнми пулчĕç.

Вуннă та çывхарса çите пуçларĕ. Çапах та «Дельфин» пристанĕнче лăпкă та шăп. Радиорубкăн уçă кантăкĕнчен радист матроссен юратнă кĕввине ĕнĕрлени илтĕнет. Акă унăн сасси сасартăк çĕтрĕ, унтан радиорубка хуçи такампа калаçса илчĕ те пуçне çаврака кантăкран кăларчĕ.

— Виталий Сергее-ич! — чĕнчĕ вăл уçă сассипе катерăн хыçалти площадкинче каллĕ-маллĕ утса çӳрекен биофилолога.

— Мĕ-ĕн, кичем-им?

— Çук-çке...

— Хăвна кичем мар тăк хăть эс çынсене шелле. Тытса пар-ха вăн эфиртан Рена валли пĕр-пĕр савăк кĕвĕ!

— Тăхтăр-ха эсир шӳтлеме, Виталий Сергеевич, — терĕ радист, — сире Быков юлташ микрофон патне чĕнет...

— Тинех!

Малтан Быков ăна сывлăх сунчĕ.

— Калăр-ха хăвăртрах, мĕн пулчĕ?

— Ан хумханăр, Виталий Сергеевич, пурте йĕркеллĕ, — лăплантарма васкарĕ инженер-капитан.

— Пычĕ-и?

— Килчĕ!

— Халĕ те унтах-и?

— Çук.

— Кунта килет-и? — савăнчĕ Виталий.

— Çук-ха.

— Ăнланмастăп сире, Макар Данилович...

— Вăл ман патăмра та вунă минутран ытла лармарĕ. «Пĕр çĕре васкавлă çитмелле-ха», — терĕ те хыпалансах тухса кайрĕ.

— Тен, эпир кĕтнĕ çын та мар пулĕ вăл?

— Шăп та шай пире кирлĕ çын, Виталий Сергеевич. Аçăра та асăнчĕ вăл, сирĕн çинчен те ыйтса пĕлчĕ. Паянах тепĕр хут тĕл пулма калаçса татăлтăмăр. Ун чухне пĕр чарăнса тăмасăр сирĕн пата тухса пыратпăр.

— Хăш сехетре?

— Пĕлместĕп, мĕншĕн тесен кунтан тухса кайнă чух вăл хăçанччен чарăнса тăрасси хăйĕнчен килменни çинчен те асăрхаттарса хăварчĕ.

— Тен, чăнах та, кунталлах çула тухнă вăл?

— Темĕн, вăл хăйĕнпе пĕрле сирĕн пата пымашкăн мана та чĕннĕччĕ. Кĕтме хушрĕ.

— Макар Данилыч, — терĕ Виталий, — эпĕ хам сирĕн пата пырас пулсан... Пĕлетĕр-и, кĕтсе ывăнтăм эп ĕнертенпе.

— Эпĕ те сире кунта чĕнесшĕнччĕ. Килĕр, пĕрле кĕтĕпĕр ăна... Кайран ăна хăвăр патăра илсе кайма пултаратăр...

— Халех çитетĕп эппин...

Биофотлă катер çинче Рена Хорькова юлчĕ. Виталий ашшĕне пĕлекен çын сасартăк килсе тухас-мĕн пулсан Рена çийĕнчех Быков патне шăнкăравласа пĕлтерме пулчĕ. Виталий Синичкин инженер-капитан ярса панă катер çине ларса çур сехетренех порта çитрĕ те пароходствăн çӳллĕ çуртĕнчи Быков пӳлĕмне çăмăллăнах шыраса тупрĕ. Инженер-капитан хăйĕн чаплă чĕлĕмне ĕме-ĕме пĕчĕк хуларан килнĕ çынна сăнласа пама тытăнчĕ. Виталий куçĕ умне таçта курнă çын сăн-сăпачĕ тухса тăчĕ. Анчах ăçта? Хăçан?

— Макар Данилович, унăн хăрах куçĕ айĕнче тур палли çукчĕ-и? — ыйтрĕ Виталий Быков кам çинчен каласа панине сасартăк ăнкарса илсе. — Астăвăр-ха, пурччĕ вĕт?

— Чăнах та, тур паллине аса илтерекен хура пăнчă пурччĕ пулас унăн пичĕ çинче... — терĕ инженер-капитан тĕлĕнсе.

— Çамки çинче вара суран йĕрĕ...

— Çапла-а... Ăçта аманни çинчен те ыйтас тенĕччĕ эпĕ, анчах васкать те, пĕрре курсах ун пирки сăмах хускатни килĕшмест терĕм. Анчах... ăçтан пĕлетĕр эсир ăна?

— Калаçнă чух сылтăм аллине çĕклерех тытса тăрать, тепри вара — чĕтрет... Тĕрĕс-и?

— Ара, чăнласах курнă-çке эсир Павел Ефимовича!

— Эрне каялла вăл хăй пырса кайрĕ...

Ун чух ют çын хăйне хăй епле тыткалани çинчен Макар Даниловича тĕпĕ-йĕрĕпех каласа пачĕ Синичкин.

— Апла Павел Ефимовичах пулнă вăл. Анчах мĕншĕн паллашмасăрах, мĕншĕн нимĕн шарламасăрах каялла таврăннă вăл?

— Тен, кунта та килмĕ вăл урăх? — Виталие каллех иккĕленӳ туйăмĕ çавăрса илме тытăнчĕ.

— Хальхинче Павел Ефимович питĕ кăмăллăн калаçрĕ. Килес мар тăк хăйĕн ятне-шывне те пĕлтерес çукчĕ ĕнтĕ вăл, — Быков сӳннĕ чĕлĕмне шаккаса тасатрĕ. Биофилолог Хура тинĕсре хăш-хăш вăхăтра тата хăш тĕлте карапсем путнине кăтартакан карттăна пăха пуçларĕ.

Акă Быков сĕтелĕ çинчи телефон вăрăммăн чăнкăртатрĕ.

— Итлетĕп, — терĕ инженер-капитан трубкăна çĕклесе. — Кам тетĕр? А-а, здрасте, здрасте, Александр Александрович... Пĕлетĕп, питĕ лайăх пĕлетĕп. Çапла, наукăра çĕнĕ сăмах каланă ученăй вăл. Çамрăк... Ну, вăтăртан иртнĕ ĕнтĕ... Çапла, вăрçă вăхăтĕнче илткеленĕ вăл хушамата. Çук, хăйне курман. Çыру?.. Çырнă, темиçе çын патне те янă...

Инженер-капитан калаçăвĕнчен Виталий сăмах хăй çинчен пынине ăнланса илчĕ. Тата кама кирлĕ пулнă-ши вăл?

— Хурав?.. Виçĕм кун килчĕ, — терĕ малалла Быков. — Тĕрĕс. Паян тухса каясшăнччĕ, анчах эпĕ тепĕр кунлăха юлма сĕнтĕм. Ăна-и?.. Çук, йывăр мар. Вăл шăпах ман пӳлĕмре ларать. Юнашар... Юрĕ, тархасшăн... — Макар Данилович биофилолога кăчăк туртса чĕнчĕ те телефон трубки тыттарчĕ.

Трубкăри сасă биофилолога кăмăллăн сывлăх сунчĕ. Темĕнле Дубенко майор калаçать-мĕн.

— Каçарăр чăрмантарнăшăн, эсир халĕ Малиновкăри тăххăрмĕш çурта кĕрсе тухма пултараймăр-ши? Пушă вăхăт пур тăк...

— Паян эпĕ ирĕклĕ çын, халех пыратăп, — терĕ Виталий хăйне хăш учреждение пыма чĕннине ыйтмасăрах килĕшсе.

— Каçарăр ыйтнăшăн, эсир, Виталий Сергеевич, Готлиб Синичкинăн портсигарне халĕ те упратăр-и?

— Маншăн вăл аттерен асăнмалăх юлнă пĕртен-пĕр япала...

— Тепĕр ыйтушăн та каçарăр, Виталий Сергеевич, эсир... вăл портсигар аçăрăнах тесе шутлатăр-и?

— Малтан эпĕ ĕненсех кайманччĕ, анчах...

— Итлетĕп сире, — терĕ майор.

— Анчах, — терĕ Виталий, — портсигар ăшĕнчен эпир ылтăн çĕрĕ тупрăмăр. Çĕрĕ çаврашкин шал енне атте мĕн çырнине асанне халĕ те астăвать.

— Виталий Сергеевич, — терĕ Дубенко майор, — эсир хăвăрпа пĕрле çав çĕрре те илсе килеймĕр-ши?

— Юрĕ, анчах та...

— Ан пăшăрханăр, вăл сирĕнтех юлĕ. Эпир ăна тытса çеç пăхасшăн... Ну, кĕтетпĕр эппин.

Трубкăна аппарат çине хурсан Быковпа биофилолог пĕр-пĕрин çине тĕлĕнсе пăхса илчĕç.

— Пĕлетĕр-и эсир ăçта чĕнеççĕ сире? — ыйтрĕ инженер-капитан. — Малиновкăри тăххăрмĕш çуртра халĕ «Фаттерлянд» архивĕпе паллашаççĕ... Дубенко майор шăпах фашистсен докуменчĕсене тĕпчекен ушкăна ертсе пырать.

— Çĕрĕ çинчен епле пĕлме пултарнă-ха вĕсем?

— Ăна та ыйтрĕç-и?

— Чиксе пыма хушаççĕ.

— Тен, аçăр йĕрĕ çине ӳкнĕ вĕсем? Питĕ пултаракан çынсем ĕçлеççĕ Малиновкăри çуртра, ятсăр паттăрсене тупса палăртса вĕсем çинчен пĕтĕм халăх пĕлтĕр тесе тăрăшаççĕ.

Виталий чĕннĕ çĕре çитсен пурте паллă пулĕ тесе урăх пуçа ватса ларас мар терĕ, каярахпа каллех Быков патне кĕрсе тухмашкăн сăмах парса Малиновка урамĕнчи çурта васкарĕ.

Ăна унта ятарласах кĕтнĕ-мĕн. Дубенко майор, хĕрĕхрен иртнĕ вашават кăмăллă арçын, Синичкина дельфинсемпе пĕр чĕлхе тупнă ятпа чунтан саламларĕ, малашнехи ĕмĕтсем çинчен ыйтса пĕлчĕ.

— Каçарăр, Виталий Сергеевич, хăвăра кунта чĕнсе чăрмантарнăшăн. Анчах пирĕн сотрудниксем сире «Дельфин» пристанĕнче тĕл пулаймарĕç: эсир пĕрмай тинĕсре... — терĕ майор биофилолог кĕсйинчен сĕтел çине кăларса хунă портсигара çавăркаласа пăхса. — Хам та пĕрре мар пыма хатĕрленнĕччĕ, анчах кашни хутĕнчех мĕн те пулин чăрмантарать — служба... Питĕ курса калаçас килетчĕ сирĕнпе, анчах паянхи кунччен çынсем каласа панипе çеç çырлахма тиврĕ. Сирĕн аçăр, Сергей Петрович, Хура тинĕс флочĕн офицерĕ чухнех дельфинсемпе интересленни çинчен те илтме тӳр килчĕ мана, çавăнпа унăн ывăлĕ тинĕсри туссен чĕлхине тĕпчесе пĕлес енĕпе çĕршыври паллă ученăй пулса тăни чĕререн савăнтарчĕ.

— Апла эсир манăн атте çинчен те пĕлетĕр? — хумханчăклăн чĕтренсе тухрĕ Виталий сасси. — Каласа парăр-ха тĕплĕнрех!

— Юрĕ, анчах кăшт тăхтăр-ха, Виталий Сергеевич, — терĕ те вашават майор портсигарăн хупăлчи çине нимĕçле мĕн çырса хунине вуларĕ. — Унччен эпĕ пĕр пĕчĕк сейфа çеç уçса пăхасшăн...

Майор портсигарти пленка чăмăрккине асăрханса сӳтрĕ те унăн ăшĕнчен ылтăн çĕрĕ туртса кăларчĕ, шал енне мĕн çырнине вуларĕ, унтан хĕскăчĕн шĕвĕр вĕçĕпе хаклă чула хĕстерсе тăракан пластинкăна хирсе кукăртрĕ те, хитре чул катăкĕ майор алли çине тухса ӳкрĕ. Çакăн хыççăн Дубенко куçĕ умне лупа илсе пырса илемлĕ чул айĕнче мĕн пуррине пăха пуçларĕ, унта хăй мĕн шыранине асăрхасан кăмăллăн кулса илчĕ. Тепĕр самантран вăл паçăрхи хĕскĕчпе çӳхе хут татăкĕ туртса кăларчĕ.

— Куртăр-и ĕнтĕ, епле сейф йăтса çӳренĕ эсир хăвăрпа пĕрле, — терĕ майор хут татăкне сĕтел çине майĕпен сарса хурса. — Халех ак ун çине мĕн çырнине вулăпăр...

Дубенко мĕн тунине Виталий куç сиктермесĕр сăнаса ларчĕ. Лешĕ лупа тытса хут татăкне малтан хăй вуласа тухрĕ, унтан пуçне çĕклерĕ те:

— Виталий Сергеевич, итлĕр, мĕн çырса хăварнă Сергей Петрович 1943 çулта...

«Совет çыннисене. Эпир ик çĕр çитмĕл фашиста пĕтертĕмĕр. Виçĕ катер Хура тинĕсе путартăмăр. Николай Удяковпа Павел Тарасов «Фаттерлянда» рейсра сирпĕтсе путарчĕç. Мана фашистсем йĕрлеççĕ, çавăнпа порта таврăниччен «Шнеллер» катера сирпĕнтерсе яратăп. Сывă пултăр юратнă Тăван çĕршыв!

С.Синичкин.

20.IV.1943 ç. Одесса».

 

Виталий ура çине яштах сиксе тăрса майор сĕтелĕ патне утса пычĕ те Дубенко тыттарнă лупа витĕр хаклă çырăва йĕркипе темиçе хутчен вуларĕ, унтан çӳхе хут татăкне асăрханса тытса тути патне илсе пычĕ...

— Атте!.. — пăшăлтатрĕ биофилолог çырăва вĕри сывлăшпа варкăштарса. — Атте... — Виталий карланкине темĕн чăмакки ларнă тейĕн — чутах чыхăнса каятчĕ, куçĕсем шывланчĕç... — Тавтапуç сире, Александр Александрович, атте çинчен тĕрĕссине пĕлме пулăшнăшăн...

— Сирĕн аçăр, Сергей Петрович Синичкин, иртнĕ вăрçăра фашистсене хирĕç кĕрешекен питĕ вăрттăн ушкăн йĕркелеме пултарнă. Ну, унашкал ушкăнсем Одессăра темиçе те пулнă-ха. Вĕсем çинчен эпир лайăх пĕлетпĕр, анчах сирĕн аçăр ертсе пынă ушкăн çинчен ав халĕ тин тĕпчесе çитеретпĕр. Готлиб Синичкина пĕлекенсене сахал мар тупрăмăр-ха эпир малтан, анчах вăлах Сергей Петрович пулнине тата вăлах вăрттăн ушкăна ертсе пынине пĕлекенсемпе часах тĕл пулаймарăмăр. Халĕ паллă ĕнтĕ: Сергей Петровичăн чи çывăх юлташĕсене каярахпа фашистсем асаплантарса вĕлернĕ, шăпах çак çывăх тусĕсем урлă çыхăну тытнă пулнă вăл. Конспираци йĕркине питĕ лайăх чухлани çеç çав тери ăнăçлăн ĕçлеме май панă ăна. Кĕскен каласан, эпир вăрттăн ушкăнăн паттăрла ĕçĕсем çинчен пĕтĕмпе тенĕ пекех пĕлсе çитрĕмĕр. Малтан ăна кам ертсе пынине пĕлейместĕмĕр-ха. Çавăн пекех «Фаттерлянд» епле майпа ăнсăртран тинĕс тĕпне анса кайни те паллă марччĕ... Сасартăк эпир Батуми çывăхĕнчи больницăран çыру илтĕмĕр, ун авторĕ Вургун Эксузьян совет салтакĕсене нимĕç катерĕн механикĕ Готлиб Синичкин епле хăтарни çинчен çырса пĕлтерчĕ. Пирĕншĕн çĕнĕ ят! Тен... Шел, Вургун Эксузьянпа тĕл пулма пултараймарăмăр эпир... Сыпăнма пуçланă çип каллех татăлчĕ. Унтан, пачах кĕтмен çĕртен, пирĕн пата хамăр облаçри пĕчĕк хуларан çав тери интереслĕ çыру килсе çитрĕ. Каярахпа ун авторĕпе, Тарасовпа, хамăр та курса калаçрăмăр. Вăл шăпах «Фаттерлянда» путаракан партизансенчен пĕри пулчĕ. Çав çын пулăшнипе эпир Готлиб Синичкинăн чăн ятне пĕлтĕмĕр. Сергей Петрович нимĕçсем патне ĕçлеме кĕриччен хăйĕн ятне улăштарнине вăрттăн отрядра виççĕн-тăваттăн çеç пĕлнĕ-мĕн. Кĕмĕл портсигара юлташĕсем Синичкина çуралнă кун ячĕпе парнелени çинчен те каласа пачĕ пире Тарасов. Аçăр йăтса çӳренĕ çĕрĕри вăрттăн сейф çинчен те пире вăлах пĕлтерчĕ.

— Калăр-ха, кам вăл?

— Павел Ефимович Тарасов. Çавăн ятне асăнать те ĕнтĕ Сергей Петрович хăйĕн хутĕнче. Удяков текенни вара «Фаттерляндпа» пĕрле тинĕсе путнă...

— Павел Ефимович?..

— Çавă, пĕррехинче «Дельфин» пристанне сире курма ятарласа пынă вăл, анчах хăй çинчен калама хăяйман. Атьăр паллаштарам сире унпа, вăл хăй те сире питĕ кĕтетчĕ...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн