Электронлă вулавăш

Çуркунне Атăл пăр тыткăнĕнчен хăтăлса çитсенех туристсен теплохочĕ Шупашкартан Аçтăрханалла çул тытрĕ. Тахçанах тăван Атăл тăрăхне курса çӳрес шут пурччĕ Семен Яковлевичăн. Çавăнпа профком пуçлăхĕ путевка сĕнсен хĕпĕртесех килĕшрĕ. Вунă кун хушшинче туриста кирлĕ пулакан япаласене пĕчĕк чăматана пуçтарса чикрĕ те пристане васкарĕ. Иртерех аннă иккен, çăра тĕтре сирĕлмен Атăл хĕррипе. Туристсем пуçтарăнма ĕлкĕреймен-ха. Хăмăр плащ тăхăннă, чечеклĕ тутăр çыхнă хĕре, пĕччен тăраканскере, асăрхарĕ те, ун çумнерех пырса тăчĕ Семен Яковлевич.

— Каçарăр та, эсир Аçтăрхана каймастăр-и?

— Мĕн, çамка çине çырнă-и? — йĕплерĕ лешĕ.

— Тĕрĕс! Сирĕн çамка çине шăпах çапла çырса хунă: Шупашкар — Аçтăрхан — Шупашкар çулпа çӳрекен турист тенĕ, — шӳтлеме тăрăшрĕ Семен Яковлевич.

— Ара, сирĕн ăслă çамка çинче те çавăн пекех çырса хунă-çке! — парăмра юлмарĕ çивĕч чĕлхеллĕ хĕр.

— Эппин, ăнлантăмăр. Паллашрăмăр темелле, — вашаватланчĕ çул юлташĕ тупăннишĕн савăннă арçын. — Пĕрле кайăпăр, пĕрле курса çӳрĕпĕр Атăл хĕрринчи хуласене. Паллах, хушша кĕрекен пулмасан.

— Эпĕ пĕчченех, — пат татса хучĕ, ăнсăртран тĕл пулнă этеме шанчăксăррăн тĕсесе. — Ирĕклĕ хĕрарăм эп. Мана никам та чăрмантармасть.

— Эпĕ те ирĕклĕ арçын, — харсăрланчĕ Семен Яковлевич. — Виçĕ çул ĕнтĕ йĕвенсĕр ăйăр пек çӳретĕп.

— Йĕвен тăхăнтартаканни, çăварлăх хыптараканни ăçта вара? — тĕм хура куçĕсене чăрсăррăн çиçтерчĕ самаях çулланнă хĕр. — Е килтен тухнă-тухманах ют арăмсемпе ермешме юрататăр?

— Тархасшăн, каçарăр мана, тӳрккес çынна, — аванмарланчĕ Семен Яковлевич. — Пĕлессĕр килсен, Дон Жуан йышшискер мар эпĕ, Альфонс таврашĕ те мар. Агрегат заводĕнче ĕçлетĕп. Пĕччен арçын эп савнă мăшăрăма масар шăтăкне кайса пытарнăранпа.

— Пĕлмен, пĕлмен. Хăвăр та курнă-курманах шăл йĕрме пуçларăр та, — сассине пусарчĕ хĕр. — Ятăр-шывăр мĕнлерех?

— Çемен ятлă. Семен Яковлевич Кушков. Канаш чăвашĕ Шупашкарта çамрăкранпах, салтакран килнĕренпех. Эсир вара?

— Эпĕ те чăваш ялĕнчен, "Энергозапчасть" заводра ĕçлетĕп. ОТК контролерĕ. Татюк теççĕ. Татьяна Ивановна.

— Тавтапуç, хăвăрпа паллаштарнăшăн, — хĕрĕн килĕшӳллĕ, ачаш аллисене чăмăртарĕ Семен Яковлевич. — Юнашар заводранах апла. Теплоход çинче курнăçăпăр-ха. Калаçăпăрах ăш каниччен. Юрать-и?

— Юрамасăр! — тикĕс шăлĕсене çиçтерчĕ Татюк,

Кăкшăм енчен хĕмленсе хăпарнă хĕвел пайăркисем Атăл хумĕсене ылтăн тĕспе капăрлатнăçемĕн кĕпĕрленсех тулчĕç дебаркадер çине Аçтăрхана кайма пухăннă туристсем. Часах, ирхи уçă сывлăша хавас кĕвĕпе янратса, шап-шурă теплоход çитсе чарăнчĕ. Туристсем хăйсен каютисене шырама пикенчĕç.

Юмахри пек иртсе кайрĕ Атăл тăрăх курса çӳренĕ вунă кун. Юрату сăпки çинче ярăнчĕ Семен Яковлевич. Татюкран уйрăлма пĕлмерĕ. Каютисем те юнашар тенĕ пекех, пĕр палубăра пулчĕç вĕсен. Хусанта виçĕ сехетлĕхе чарăнсан хулана васкарĕç. Çеменĕн çарти юлташĕ Ильдар Мухаметов патне кĕрсе тухрĕç. Хăйĕн çĕнĕ машинипе юхан шыв портнех ăсатрĕ çамки çаралнă Ильдар. Чĕмпĕрте, Самарта, Саратовра, Волгоградра пулчĕç чăваш турисчĕсем. Герой-хулара Мамай сăрчĕ çине улăхсан Татюк ыйтнипе унăн Атăл çыранĕнчи хаяр çапăçура пуç хунă куккăшĕн, Степан Алексеев лейтенантăн хушаматне шыраса тупрĕç, тавăру хĕçĕ çĕкленĕ Паттăр хĕрарăм палăкĕ умĕнче асăнмалăх сăн ӳкерттерчĕç.

Мăшăрланма сăмах татса таврăнчĕç Аçтăрхантан Семен Яковлевичпа Татюк. Шупашкара килсенех, кану вăхăчĕ иртиччен, Самуквара Çемен амăшĕ патне, унтан Чăрăшлăха çитрĕç, аслисенчен пил илчĕç. Питĕ килĕштерчĕ Татюка Çемен амăшĕ, Татюкăн ашшĕпе амăшĕ те тиркемерĕç хура çӳçĕ тĕл-тĕл чăпарланнă Кушкова. Ăнланчĕ Семен Яковлевич, аслă хĕрĕ тинех чун туртнă çын тĕлне пулни хĕпĕртеттерчĕ вĕсене, хĕрĕхе çитекен Татюк çемье çавăрма мехел çитерни савăнтарчĕ. Никама систермесĕрех кайса çырăнчĕç Шупашкар ЗАГСĕнче. Татюкăн çĕнĕ микрорайонти хваттерĕнче пĕрле пурăнма тытăнчĕç. Çирĕм икĕ çул ĕнтĕ çак ăшă йăвара.

Иккĕшĕ пĕрлешрĕç те чун-чĕре çамрăкланчĕ вĕсен. Хăйсен завочĕсенче смĕна йĕркипе ĕçленĕрен канмалли кунсенче кăна пĕрле пулаççĕ те савăшса тăранаймаççĕ. Хĕрĕхе çывхарсан та хĕр-упраç чысне çухатман Татюк тинех ăнланса илчĕ пулас юратăвăн чĕрене çулăм хыптаракан туйăмне. Семен Яковлевич, хăйĕн арлăх вăрлăхне акса икĕ ывăл çитĕнтернĕ, самаях çулланнă арçын, çĕнĕ мăшăрĕ çемьеллĕ пурнăç тути-масине лайăх ăнлантăрччĕ тесе мекеçленсех тăрăшрĕ. Пĕрле ирттерекен кашни кун, кашни каç тахçан-тахçан кăчăк туртса илĕртнĕ, тинех алла çакланнă асамлă телей пулчĕ вĕсемшĕн.

Çавăн пек пулмалла та. Анчах иккĕмĕш хут мăшăрланнă хыççăнах пĕр канăçсăр шухăш чĕрмелерĕ Семен Яковлевич чĕрине. Тĕрĕс турĕ-ши вăл, Татюкăн саккунлă упăшки пулса тăнăскер, ун хваттерне пурăнма куçса? Тупра таврашĕ тиесе килмерĕ. Çири тумтирĕпе, хĕлле тăхăнмаллисен çыххипе çеç килсе кĕчĕ çакăнта, тăхăр хутлă панель çурта, арăмĕн пĕр пӳлĕмлĕ хваттерне. Хăйĕн хваттерне, мĕн пур пурлăхне Станиславпа кинне парса хăварчĕ.

Çавна пĕлсен Самукварти амăшĕ, хытах чирлекенскер, аслă ывăлне вирлĕн ятларĕ.

— Хăв ĕçлесе илнĕ хваттере çав çаракут майрана парса хăвартăн-и? Ухмахран ухмах эс, Çумкка, — ӳпкелерĕ амăшĕ, йывăррăн сывласа. — Юрĕ, эп нумай пурăнаймăп çак çутă тĕнчере. Сирĕн вара ыранхи çинчен шутламалла, ял тымарне татмалла мар. Пĕлетĕн-и, ачам, эсĕ хулара пысăк хваттер илсен мĕнешкел хĕпĕртенĕччĕ эп. Тен, хĕллехи уйăхсенче, çак пӳрте пĕччен çын валли вутă хутса ăшăтиччен сан пата пырса пурăнăп тенĕччĕ. Халь, ав, хăв та пăрахса кайрăн унтан. Асту, пыра киле мана-и, сана хăвна та алăк урати урлă каçармĕç. Тата çакна калам-ха, — сывлăш пӳлĕннипе тăкăссăн ӳсĕркелерĕ амăшĕ. — Киле кĕнĕ арçын пулса тăтăн-и-ха, ывăлăм? Чăвашсем киле кĕрекене нихçан та хисепе хуман. Юлхав, хăйне шанман чыссăр этем çеç ют килте йăва çавăрать. Сан хăвăн нимĕн те çук унта...

Тек çав йывăр ыйтупа сăмах-юмах пулманччĕ амăшĕпе ывăлĕ хушшинче. Аслă ывăлĕ ялти кил тĕрекĕ пуласса ĕненмерĕ ĕнтĕ ватта çитнĕ карчăк. Михала салтакран таврăнчĕ. Ят тухиччен ял хуçалăх техникумĕ пĕтернĕскер, темшĕн-çке килте тĕпленес темерĕ, Çĕрпĕве кайса вырнаçрĕ. Чăн та, Самуквара манмарĕ-ха, амăшĕ патне кайсах тăчĕ.

Анкартинче çĕр улми кăларнă çĕртех лаплатса ӳкнĕ амăшне район сиплевĕшне вырттарни çинчен хыпарласанах Семен Яковлевич виçĕ талăк чирлĕ амăшĕн палатинче ларчĕ. Ура çине тăркаланă карчăка киле ярсан Самуквара Татюк кайрĕ, хунямăшне эрне пăхса пурăнчĕ. Сываласси пулмарĕ Яка Якку карчăккин, ял-йыш ăна юлашки çула ăсатрĕ...

Çирĕм çул ытла пурăнать хăйшĕн ют хваттерте Семен Яковлевич. Ăна-кăна куркаланисем ăс панипе хăйĕн хваттерне хут уйăрса пăрахмарĕ. Ун çинчех шутланать виçĕ пӳлĕмлĕ хваттер, укçине те, вĕçĕмсĕр пысăкланакан хваттер укçине, хăй тӳлесе тăрать. Ăçта кайăн тепĕр тесен? Хăйĕн хваттерне приватизацилерĕ те пĕрмаях çак шухăшпа çĕтĕлме пикенчĕ Татюк: кама халал хучĕпе парса хăвармалла хăйĕн саккунлă харпăрлăхĕ шутланакан хваттере? Тивĕçлĕ хутсене кам ячĕпе майлаштармалла?

— Уншăнах пуçна ан ыраттар-ха, — вăрçкалать тепĕр чухне Семен Яковлевич. — Эпĕ те вилес теместĕп-ха. Эсĕ вара манран нумай çамрăкрах. Хĕрарăм тени арçынран 10-12 çул нумайрах пурăнать. Çавăнпа ĕлкĕрĕн-ха хваттере пĕр-пĕр кахала парнелесе хăварма.

Мĕн каласси, хваттер хуçи те, çемье пуçĕ те Татюк. Пĕрлешнĕ хыççăнах çырлахрĕ çак йĕркепе Семен Яковлевич. Заводра чухне ĕç укçине, премие пĕр пус хăварми мăшăрне парса пычĕ. Халь пенси укçи те йăлтах Татюк аллинче. Капла шанчăклăрах. Арăмĕ укçа-тенке перекетлеме пĕлет. Арçын енчĕкĕнче укçа пулсан, Турă сыхлатăр та, лавкка-пасар таврашĕнче кĕртлешсе çӳрекен тăрпалтайсемпе çыхланса каясси те инçе мар. Укçа арăмĕн шанчăклă аллинче те, капла пурăнни питĕ юравлă Семен Яковлевичшăн. Хăçантанпа ĕнтĕ никампа та пĕр-пĕр лăпкă кĕтесре сăра-эрех ĕçсе курман вăл.

Татюк пенсие тухрĕ те хайхи тивĕçлĕ кану тенин ырлăхĕпе пĕр-ик уйăх реххетленсенех Семен Яковлевича вĕçĕм тапăнма пикенчĕ. Яла каяс килет ун. Хăналăха мар, çĕр çинче ĕçлеме. Хула çывăхĕнче пĕчĕк пахча илнĕччĕ-ха, унта çу каçипех чаваланаççĕ. Çук, пач та çырлахтармасть Кушков арăмне тăватă соткăллă пахчара аппаланни.

— Пăрахмалла çак мĕскĕн пахчана! — çине-çинех янрашрĕ Татюк. — Ĕçлесе тар юхтарнин усси ăçта? Пур-çук çимĕçе те çаратса каяççĕ, çуртне юсама ĕлкĕрейместĕн, ватса-çĕмĕрсе тăраççĕ. Утас та килмест ман çав пахчана!

Хулара çур ĕмĕр пурăнсан та ялтан уйрăлас шухăш пулман Семен Яковлевичăн. Самукварта, амăшĕн килĕнче, виçĕ çул çĕр улми, пахча çимĕç лартса ӳстерчĕç. Михалапа арăмĕ, Галина Федоровна, унта кил хуçи пулса тăриччен. Унта çӳремелли çул хупăнсан Чăрăшлăхра, Татюк çуралса ӳснĕ килте, самай чаваланчĕç анкарти ĕçĕпе. Халĕ унта та Кушковпа арăмĕн кĕреçе-кĕрепле çĕклесе тухмалли çĕр лаптăкĕ çук.

Пĕр хушă манăçнăччĕ ялта ĕçлесе пурăнас шухăш. Улька Андижанран куçса килсе Сăр енчи Шурçеремре ял хĕрарăмĕ пулса тăчĕ те, каллех çĕнĕрен аса илчĕ тахçанхи юррине Татюк.

Çук, яла каяс, унта ĕçлесе пулăшкалас тесен пĕрре те хирĕç мар Семен Яковлевич. Мĕн пĕчĕкрен çыпçăнчĕ ун çумне хресчен терчĕн куршанакĕ. Халĕ те куç умĕнчех вăрçă çулĕсенче Самуквар колхозĕн уй-хирĕнче суха тунă, тырă вырнă тантăшĕсем — Петĕр, Ванюк, Çтаппан... Шел, паян Яка Çумккапа пĕрле нуша икерчи çисе ӳснĕ вăрçă ачисенчен пĕри те юлман çут тĕнчере. Тăпри çăмăл пултăр вĕсен...

Улька Сăр хĕрринчи ялта çурт туянсан Кушковсем темиçе хут кайса курчĕç Шурçереме. Пĕлмен вырăн мар Семен Яковлевичшăн. Шурçеремрен виçĕ çухрăмри Лучково поселокне, Чулхула çулĕ хĕрринче вырнаçнăскере, сахал мар килсе çӳренĕ. Хăйсен цехĕнчи Самуил çав енче çуралнăскер. Лучково вăрманĕнчи мăйăрлă, çырлаллă, кăмпаллă вырăнсене лайăх пĕлет. Çавăнта пĕр енне кайсан завод автобусĕпе кая-кая килнĕ Сăр хĕрринчи сĕм вăрмана. Мĕн каласси, шавласа тăратчĕ ун чухне Лучково поселокĕ. Вăрман касса тирпейлекен йышлăччĕ унта. Икшер хваттерлĕ тăн-тăн çуртсем йĕркерен ларатчĕç çул хĕрринче. Халĕ, ак, Татюк йăмăкĕ çав енчи çын пулса тăчĕ. Ун патне малтанхи хут кайсан Етĕрне автобусĕнчен Лучково чарăнăвĕнче анса юлчĕç те, Семен Яковлевич тахçан Самуил ертсе пынипе мăйăр татма килсен çĕр выртнă кил хуçине шыраса тупасшăнччĕ. Лапсака хырсен айĕнчи çурта тӳрех палласа илчĕ. Унăн пĕр вĕçĕнче пурăнатчĕ ĕмĕрĕпех вăрман хуралçинче ĕçленĕ Фрол Кузьмич. Вăрманта çӳресе ĕшеннĕ, тепĕр чукне çумăр айне лексе лачкам йĕпеннĕ хăнасене шеллетчĕ пĕчченех пурăнакан ватă вырăс. Мунча хутса хуратчĕ, хурлăхан çеçки ярса техĕмлĕ чей вĕрететчĕ. Мĕн чухлĕ калаçса ларман-ши унпа Семен Яковлевич. Сăлтавĕ пурччĕ. Вăрçă вăхăтĕнче Фрол Пиголкин автоматчик, Фокино салинчи вырăс каччи, Кенигсберг крепоçне туртса илме хутшăннă. Унта йывăр суранланнă 43-мĕш гварди полкăн салтакĕ. Шăпах çав 43-мĕш полкра хĕсметре тăнă аллăмĕш çулсенче чăваш ачи Семен Кушков. Ăçтан туслашмĕç ĕнтĕ пĕр полк салтакĕсем!