Электронлă вулавăш

5

Питĕ тĕрĕс каланă ваттисем: куç хăрать те алă тăвать. Ӳркенмелле мар этемĕн, йывăрринчен пăрăнмалла мар. Самант та ĕçсĕр лармарĕç Семен Яковлевичпа Татюк хăйсем Филимоновсен çуртне тара илнĕренпе. Телее, икĕ кĕреçе, тутăхнă тимĕр кĕрепле тупăнчĕç кивĕ сарайра. Кушков кĕреçисене хуларан илсе килнĕ рашпильпе хăйраса çивĕчлетрĕ. Çурхи çумăр шӳтернипе çемçелнĕ çереме чавма тытăнчĕç те алă-ура тĕрекленчĕ, сывлăш уçăлчĕ тейĕн. Чавнăçемĕн чавас килет чылайранпа хĕсĕр выртнă çĕре.

Вăрçă пуçланнă çул ашшĕне фронта илсе кайсан амăшĕпе пĕрле Кайри çырма айлăмĕнче çерем çĕтнине аса илчĕ Семен Яковлевич. Самуквар колхозне те Хĕрлĕ Çара валли пахча çимĕç ăсатма çирĕп задани панă, çавăнпа правлени Яка Якку арăмне çĕнĕ бригада пуçне лартнă — хăяр, купăста, кишĕр акса тăвакан бригада пуçне. Сакăр карчăк чаваланма пуçланă тахçантанпах ял кĕтĕвĕ тапăра аннă Кайри çырман çеремлĕ айлăмĕнче. Çумкка та, шкулта вĕренекенскер, амăшĕнчен юлмарĕ, ашшĕ ĕçленĕ юман авăрлă кĕреçене çатăрласа тытрĕ те парлака чавса кăпкалатма тытăнчĕ. Пĕр кун сиктермесĕр ĕçлерĕ вăл пахчаçăсен бригадинче. Йăрансене çырмаран шыв йăтса шăварчĕ, çум курăка ашкăрма памарĕ. Çимĕçĕ те савăнтарнăччĕ, кĕркунне лавĕ-лавĕпе Канаша леçсе пачĕç ăна. Район хаçатĕнче сăн ӳкерчĕк çапсах мухтанăччĕ амăшне, Самуквар бригадирне.

Халĕ çур ĕмĕр иртсен каллех çерем çĕтет Яка Якку ывăлĕ, пахча çимĕç валли йăран чавать. Юнашарах мăшлата-мăшлата тĕрмешет арăмĕ. Алли вăр-вар Татюкăн. Сисместĕн те, тем хушăра кая тăратса хăварать мĕшĕлти мăшăрне.

— Кун пекех юлхавлансан, Яка Çумкка, пĕр йăрана виçĕ кун чавăпăр, — тĕртсе илет хăй. — Çынсем ав, хамăрăн Улька та, çур анкарти хуратма ĕлкĕрнĕ. Эпир кăна тимĕр шапалла тапаланатпăр.

Чăнах та, Улька анкартинче ĕçлеме те, ял ыйтăвĕпе чупкалама та ĕлкĕрет. Пĕррехинче йăпăртлăха тенĕ пек килчĕ те çапла каласа кăтартрĕ вăл:

— Ырлăх кунта, Шурçеремре! Çĕр ирĕк. Ĕçле те ĕçле. Эпир, узбек халăхĕ, сăрт-туллă, хăйăрлă-чуллă çĕрте пайтах нушаланнă. Рахим амăшĕн, ман хуняман, пĕчĕк пахча пур. Эй, унта мĕн чухлĕ тар тăкман-ши эпĕ! Заводран таврăнсан тӳрех алла катмак тытнă, атыкран шыв çĕкленĕ. Упăджа вилчĕ те, кăра карчăк мана пахчана кĕртми пулчĕ. Ара, ют тĕн çынни-çке эпĕ. Савман вăл мана, ырă сунман нихçан та. Рахим вилнĕшĕн те мана усала кăларса пурăнчĕ. Çавăнпа пĕрре те ӳкĕнместĕп Андижанран тухса тарнăшăн. Кунта Шурçеремре хам валли çĕнĕ йăва çавăрса çĕнĕрен çуралнăн туятăп. Унтан-кунтан ыратни те иртсе кайрĕ. Шанатăп, сире те, аппапа йысна, ял пурнăçĕ пулăшĕ-ха, пахчара ĕçлени ахаль пулмĕ.

Ял старостин хăйĕн юрри. Çемçе сарать те — хытă ыйтать. Ку хутĕнче те Улька ахальтен сăмах сăвăрма килмен. Кушковсене кăçалах хăйне евĕр парăм йышăнтарасшăн. Райпопа килĕшӳ туса çĕр улми, купăста миçе центнер сутассине палăртса хумалла вĕсен. Хакĕ япăх мар.

— Ан тĕлĕнтер-ха, Улька! — ихĕрешрĕ Татюк. — Эпир, ватă кăрккасем, çак анкартине ура ярса пусрăмăр çеç, эсĕ вара налук хума вĕткеленсе çитрĕн те! Малтан ĕçлесе пăхар-ха, мехел çитерĕпĕр-и? Кĕркунне курăнĕ унта.

— Мĕнле ĕçлесси — сирĕн ыйту!! — хуçа сассипе татса хучĕ Улька. — Парăмĕ ирĕклĕ терĕм-çке. Эпĕ ак вунă центнер çĕр улми, икĕ центнер кишĕр, пилĕк центнер купăста хатĕрлесе пама килĕшрĕм. Еххим пичче те манран юласшăн мар. Халь карчăкки самайланса килнĕ те, пахчара ай-вай ăшталанаççĕ. Эсир хăвăр майсене шутлакалăр. Çапах та тăванла асăрхаттаратăп: яла ĕçлеме килтĕр пулсан çынран ӳксе ан юлăр, намăс ан кăтартăр.

— Маттур та пирĕн Олыа Ивановна! — лешĕ килсе кĕнĕ пекех хăвăрт вашкăртса тухса кайсанах ырласа илчĕ Семен Яковлевич. — Кур-ха, Татюк, санран миçе хут çӳлерех вĕçсе çĕкленнĕ вăл, Чăрăшлă чăвашĕсен хĕрĕ! Мускавра инженера вĕреннĕ, узбексен заводĕнче чапа тухнă, халь кунта Шурçеремре никама та маххă памасть. Мĕнех, пире те тĕрĕс çул кăтартрĕ. Эйпин, кĕтӳрен хыçа юлнă уксах путек пулмăпăр. Çапла-и, Татюк-чиперук?

— Çапла, çапла, Яка Çумкка! — хăвăрт тӳрккĕсленчĕ мăшăрĕ. — Çитет, старостăпа калаçнă тесе каçăрăлса ан тăр, чав тарăнрах. Малтан çак темĕн вăрăмăш анкартинче ĕçлесе кăтарт-ха, чăнах та уксах путек пулас марччĕ тесен.

Татюк пĕлсех тăнă çакна. Йăмăкĕпе пĕр ялта пурăнас терĕ пулсан, мĕн тăвăн, ун юррине юрламалла, ун хыççăн утмалла. Тач тăвансен кӳлешсе, юншăхса пурăнма юрамасть. Пуçтаххи пур-ха Улькан, инженерта ĕçленĕскер çын куçĕнчен пăхмасть. Тепĕр тесен, чылаях пиçĕхтернĕ ăна Шурçеремре иккĕмĕш çул пурăнни, ял старости тивĕçне хăй çине илни. Яла газ кĕртессинех вăл татса паман-и? Унчченхи староста, Шурçеремри ватă амăшĕ патне инçетри хуларан таврăннăскер, газ пăрăхĕ туянмашкăн тесе халăхран кашни кил пуçне пин тенкĕ пуçтарнă та таçта кайса çухалнă. Шыраса та тупаймăн, хăваласа та çитеймĕн. Сабирова староста милицире ĕç пуçарнă çав вăрра шыраса тупас ыйтупа, çав вăхăтрах хăй перекетленĕ укçа-тенке хывса пăрăхсем кӳрсе килтернĕ, строительсемпе, монтажниксемпе пĕр чĕлхе тупнă, ял халăхне ĕçе явăçтарнă. Икĕ эрнерех каçарнă газ пăрăхне тарăн çырма урлă, кĕркунне, юр çăвиччен, ялта сенкер çулăм ялкăшма пуçланă.

Кашни пысăк ĕçе халăха хутшăнтарать, кашни кăткăс ыйтăва ял-йышпа сӳтсе явать Сабирова староста. Кушковсем Шурçереме килсенех ял пухăвĕ пулчĕ. Тахçанхи йăлапа кивĕ правлени çурчĕ умне пуçтарăнчĕç пурте.

— Кăçал виçĕ çăл чавмалла! — çирĕппĕн татса каларĕ Улька. — Вăтăр çул каяллах хывнă шыв пăрăхĕ кивелсе юрăхсăра тухнă, артезиан скважини те хупланса ларнă. Вĕсене çĕнетме вăй çитерейместпĕр, район та пулăшасса шантармасть. Çавăнпа виçĕ тĕлте çăл чавăпăр. Шыв тарăн мар кунта. Паллах, ĕçлеме тивет пурин те. Ватти-вĕттипех.

Пурне те малтанах виçсе-шутласа хунă-мĕн Шурçерем старости. Пахчари çурхи ĕçсене вĕçлесенех вăрмантан çăл пурилĕх кĕреш юман вуллисене кӳрсе килчĕç. Улькапа Еххим ял хушшинче виçĕ тĕлте çăл чавмашкăн меллĕ вырăн суйларĕç. Виçĕ ушкăн ăмăртмалла чаврĕç виçĕ çăла, юман пурасене антарсах пычĕç. Икĕ чалăш тарăнăш чавсанах тăрă шыв палкаса тухрĕ тăмлă çĕр айĕнчен. Халĕ пурне те савăнтараççĕ таса та тутлă шывпа Шурçерем çăлĕсем.

Икĕ йăрана хăяр калчи куçарса лартас умĕн питĕ кирлĕ сĕнӳ пачĕ Еххим. Черчен калча тăм ӳксе ан шурăхса лартăр тесен, аяла тислĕк сармалла. Хулăн сийпе. Анчах ăçтан тупăн-ха çавăн чухлĕ тислĕке?

— Çавна та тавçăраймастăр-и? — терĕ кӳршĕ, чикĕ хуралçин вичкĕн куçĕсене анкарти хыçнелле çиçтерсе. — Тислĕкĕ юнашарах-çке! Ав ферма витисем пуш-пушах. Чĕр куççи таранах тислĕк унта. Кайăр та, хăвăра кирлĕ чухлĕ сĕтĕрĕр. Ман тимĕр урапа ирĕклех халь. Пырса илĕр.

Ир пуçласа кăнтăрлачченех туртрĕç ферма витинчи çĕнĕ тислĕке Семен Яковлевичпа Татюк. Мамăк тӳшек пек кăпка пулчĕç хăяр йăранĕсем. Чӳрече сакки çинче çитĕнтернĕ парка калчана куçарса лартрĕç, ăшă шывпа шăварчĕç. Мĕнешкел илем!

— Ӳркенмĕпĕр, çĕр улми купаланă чухне те кашни тĕм айĕн тислĕк хурса пырăпăр, — ĕçлĕн калаçрĕ Семен Яковлевич. — Тăпра хытнă унта. Вăхăтра пулăшни кирлĕ.

Пĕр çимĕç хыççăн тепри шăтса тухрĕ, аталанса çеçке сарчĕ пахчара. Сухаламан анара курăк ешерет. Ăна çулса пуçтарма çава янтăланă. Чăрмав пулас çук.

Анкартинче чаваланнă кунсенче Кушковсем патне икĕ хутчен килсе кайрĕ ял администраци пуçлăхĕ, шакла пуçлă самăркка этем, Яндулов хушаматлăскер. Ячĕ-шывĕпе Андрей Степанович. Тара илнĕ килте мĕнле пурăннипе кăсăкланчĕ. Япăх сăмах каламарĕ.

Виççĕмĕш хутĕнче пĕччен мар, хул хушшине вĕр çĕнĕ сăран папка хĕстернĕ çамрăк çынпа килчĕ Яндулов. Тӳрех унпа паллаштарчĕ.

— Ку — Смелов юлташ, хальхи йĕркепе Смелов господин теме те юрать, районти çĕр инспекцийĕн аслă специалисчĕ. Шурçеремре пурăнакансем анкарти лаптăкĕсемпе мĕнле усă курнине тĕрĕслет. Тархасшăн, хăвăр çак кил-çуртра мĕнле йĕркепе хуçаланнине ĕнентерекен хутсене кăтартăр.

— Халех, халех, — вашаватланчĕ Семен Яковлевич куçлăх тăхăнса. Сĕтел сунтăхĕнчен Клим Филимоновпа килĕшсе çырнă хута тупса кăларчĕ. Унта Мăнкас ял администраци пуçлăхĕ пичет лартнă, хăй те алă пуснă.

— Ку хут татки, вырăсла каласан Филька грамоти çеç! — тӳрех тиркесе тăкрĕ Смелов господин. — Мана регистраци палатинче çирĕплетнĕ документ кирлĕ. Унсăрăн çак килте пурăнма та, ĕçлеме те право çук сирĕн, Кушков гражданин.

— Тăхтăр-ха, тăхтăр, — аптăраса ӳкрĕ Кушков. — Шупашкартан килсенех эпир Филимонов ывăлĕпе сăмах татнă, ял старостипе Сабировăпа пĕрле Мăнкасра пулнă. Çурт-йĕре, анкартине тара панă пире Хусанта пурăнакан Клим Захарович Филимонов. Виçĕ çуллăха.

— Вăт-вăт, виçĕ çуллăха, — килĕшенçи пулчĕ район кантурĕн тӳри. — Пĕр çуллăха пулас тăк, регистраци туса чăрманмалла марччĕ. Халĕ вара пĕр тăхтаса тăмасăр тивĕçлĕ органсенче пурне те йĕркелесе çитермелле, саккунран пĕр шит пăрăнмасăр!

— Ăна пĕлмен эпир, — тӳрре тухма пикенчĕ Кушков. — Яндулов хăй те, ял старости Сабирова та каламан пире ун пирки.

— Ăнланатăп! — сассине пушшех хытарчĕ Смелов. — Сабирова сирĕншĕн кам пулнине те чухлатăп. Малтанлăха асăрхаттару хучĕ парса хăваратăп сире. Пĕр эрнере пурне те майлаштарма тăрăшăр. Чупкалама тивет, конешнă. Эп хушнине пурнăçламасан штраф тӳлемелле пулĕ.

— Ан турткалашăр! — хушша кĕмесĕр тӳсеймерĕ Яндулов, çак хутлăхра хăй тĕп хуçа пулнине кăтартса. — Эпĕ те хам енчен асăрхаттаратăп, пурте саккун хушнă пек пултăр. Унсăр пуçне çĕр налукĕ тӳлемелле сирĕн. Паянах Мăнкаса пырса хывма пултаратăр. Вăт так!

Мĕн тумаллаччĕ-ха ӳкессе пĕлнĕ пулсан. Тĕрĕс, улăм сарса хумаллаччĕ. Райцентрти Смелов, Мăнкас администраци пуçлăхĕ Яндулов, ялта "Вăттак" хушамат панăскер, асăрхаттарса-хытарса хăварчĕç те пачах канăç çухалчĕ Кушковсен. Çĕр лаптăкĕшĕн тӳлемелли парăма çийĕнчех татрĕç-ха. Хусанта пурăнакан Клим Филимоновăн кил-çурчĕпе анкартине саккунпа килĕшӳллĕн тара илнине йĕркелес ыйтупа пайтах ăшталанма тиврĕ.

— Пăрахар та тухса шăвăнар ку мур ялĕнчен! — вĕчĕрхенчĕ Татюк.

— Нимĕн те çухатмастпăр. Юрать-ха пĕр купа укçа кăларса паман эпир Хусан çыннине. Пурăнăпăр хуларах, çынсем пурăннă вĕт.

— Ан калаç кирлĕ мара! — юлашки вăхăтра, хăйне Паркинсон чирĕ ытларах та ытларах чĕтретме пуçланăран-ши, çăмарта варринче те хăлчăк шыракан мăшăрне хар! кăшкăрса чарасси йăлана кĕчĕ Семен Яковлевичăн. — Ан ман, пĕрре ура ярса пуснă тăк этемĕн малаллах утмалла. Малаллах, тирĕнсе ӳкичченех. Мантăн-им яла килсе ĕçлессишĕн йăнккаса çӳренине? Халь тӳс пурне те, шăлна çырт та тӳс.