Электронлă вулавăш

— Манра хĕç-пăшал, — терĕ вăл мăнкăмăллăн.

Васкама пуçларĕç пуянсем. Нумай калаçса ларма çук ĕнтĕ. Пуçланчĕ. Алă пуснă çынсемпе ыран вулăса каймалла. Кĕçĕр ăçта май килет, çав ялта пуху ирттермелле, çар валли тата халăх пуçтармалла тесе йышăнчĕç.

Пуху епле ирттермеллине калаçса татăлчĕç тата хут çырчĕç. Ку хута пурте çырса илчĕç те саланчĕç. Апат çиме лармарĕç, курка сăра та сыпмарĕç.

Ĕç питĕ васкавлă.

Тĕрлемес станцинче мĕн пулса иртнине пĕлме Варлам пĕр паллакан çын патне çула май кĕрсе пĕлчĕ. Кĕтмен çĕртен шуррисен отрячĕ Тĕрлемес патне килсе тухнă, хĕрлисене пулăшма каякан бăмбăсемпе снарядсем тиенĕ состава сывлăша сиктернĕ. Чукун çула пăсса хăварнă, хăйсем вăрçă хатĕрĕсене хăварса пач çухалнă.

Савăнăç, инкек пекех, пĕччен çӳремест. Варлама килте тепĕр савăнăç кĕтнĕ: Мĕтри таврăннă. Пуйса таврăннă.

Варлам чунне уçса Мĕтрие пуянсен пухăвĕ пулни çинчен каласа кăтартрĕ.

— Телей! — ик аллине шарт çапрĕ ывăлĕ.

— Ваçкапа Уçкăна срочнă вулăса чĕнчĕç. Иккĕшĕ те ялтан тухса кайрĕç. Сельсовет членĕ Антун çеç. Халăх пуçтарас.

Антун хушнипе çур сехетрен Исай пичче: — Эй! Хурал пӳртне халăх çине! — тесе туйипе шаккаса ялĕпе çаврăнчĕ.

Ку яхăнта халăх кунне икшер те пухăннă, çавăнпа халĕ халăх çине хăвалани никама та тĕлĕнтермерĕ.

— Ытла та вăхăт çук-çке, пусăран сĕлĕ суратне илсе килейместĕп, е лава чупмалла, е чукун çул юсама каймалла... Паян мĕн пирки-ши? — ыйтрĕ Исай пиччерен ватă хресчен, урапа сĕрсе тăраканскер.

— Совет влаçĕ пирки, терĕç.

— Ара, пирĕн председатель вулăса кайрĕ-çке, совет влаçĕ пирки кам калаçтăр?

— Ял Совет членĕ Антун пухать халăха, çавă калать пулĕ.

— Антун мĕн калама пĕлтĕр вăл, — ĕненмерĕ пĕр старик.

— Ăна-кăна пĕлейместĕп, анчах пыманнисене-черетсĕр икшер лава ямалла, терĕ. Халăх çине пыр вара.

— Юрĕ-çке, пырăпăр, — килĕшрĕ ватă çын.

Хурал пӳрчĕ часах тулма пуçларĕ. Сĕтел хушшине Антунпа Варлам ывăлĕ Мĕтри кĕрсе ларчĕç. Мĕтри ун-кун пăхкаларĕ, Антуна тем пăшăлтатса каларĕ. Антун ура çине тăчĕ те хăйăлти сассипе калаçма пуçларĕ:

— Халăх, алăка питĕрĕр!

— Епле питĕрмелле, кĕрес текенсем те пулĕç, тухас текен те пулĕ.

— Питĕрĕр. Пӳрте те ан кĕччĕр, пӳртрен те ан тухчăр, — терĕ Антун.

Мĕн тумалла? Асли хушать. Алăка сăлăп хыврĕç.

— Питĕртĕмĕр, пуçлас! — терĕç алăк патĕнчисем.

— Халăх, — терĕ каллех Антун. — Ман сас начар, эпĕ калаймастăп. Ия, калас пеккине Митрий Варламăча калама сăмах парас терĕм. Эсир хирĕç мар-и?

— Калас текен çынна итлес!

— Итлес, калатăр!

— Митрий Варламăч, халăх ирĕкĕпе сана сăмах паратăп. — Ĕнертенпе вĕренсе ăсĕнче çирĕплетнĕ сăмахсене каласа пĕтерсен Антун ларчĕ.

Хура сукна пиншаклă Мĕтри питĕ ăслă çын пек халăх çине чăр! пăхса илчĕ, хулăн çӳçне пĕчĕк йĕс турапа тураса якатрĕ, аллипе хут тытрĕ те сăмахне калама пуçларĕ.

— Вот, ял-йышсем, эпир халĕ çĕнĕ самана тапхăрĕнче пурăнатпăр. Мĕнле самана? Совет влаçĕ самани. Мĕнле влаç вăл? Совет влаçĕ — чăн-чăн халăх влаçĕ, ăна пирĕн пулăшас пулать, упрас пулать. Вăл халăхшăн питĕ аван влаç, анчах Советсене халăхшăн кирлĕ мар çынсем кĕрсе тулнă та влаçа пăсса пыраççĕ. Пирĕн Совет влаçне пăсса пыракан çынсенчен тасатмалла. Камсем вĕсем, Совет влаçне пăсса пыракансем? Вĕсем коммунистсем. Пирĕн çав коммунистсене çĕмĕрмелле. Коммунистсем пире выçă хăвараççĕ. Тырăсене акма тесе ампара пуçтарчĕç — çав тырра вĕсем сире каялла параççĕ тесе шутлатăр-и? Памаççĕ! Ăна вĕсем нимĕçелле ăсатаççĕ, тырри ампарта çĕрме пуçланă, кушаккайăк та касать е тата пушар тухсан? Тырра Совет влаçĕ пуçтарттарман, коммунистсем пуçтарттарнă. Эсир пĕлетĕр, Хусана шуррисем илнĕ. Вăл çар коммунистсене аркатса пырать. Ялсенче пирĕн ăна пулăшас пулать.

— Долой комунсене! — çухăрса ячĕ алăк патĕнче тăракан вăрăм Муçук.

— Чим-ха эс, çынна йĕркеллĕ каласа пĕтерме пар! — терĕç ăна темиçен.

— Ан çĕмĕрлĕр-ха! — чарчĕ вĕсене Антун. Халăх шăплансан, Мĕтри халăха хут кăтартрĕ.

— Пăхăр, эпир çыру илтĕмĕр. Итлĕр:

«Эй, савнă тусăмсем, сире Вăтапуç ялĕнче Совет влаçне çирĕплетни çинчен пĕлтеретпĕр. Эпир халĕ турă ирĕкĕпе хамăр ялта коммунистсене вĕлерсе пĕтертĕмĕр, сирĕн те хăвăр ялта коммунистсене персе вĕлермелле. Тата турă ирĕкĕпех сирĕн ял çыннисене ыран ирхине вулăс çине тапăнма хушатăп, унта пынă туссене пулăшăр. Çак çырăва вуласан, пĕр минут та ирттермесĕр кӳршĕри яла ăсатăр».

Хурал пӳртĕнче шăп пулчĕ. Никам та ним чĕнме пĕлеймерĕ. Мĕтри кăшт тăхтарĕ те хĕрӳллĕн калаçма пуçларĕ.

— Мĕнле? Ял-ялĕнче коммунистсене вĕлернĕ, вăл пирĕн чăваш хушшинче анчах мар, Тамбов кĕпĕрнинче кăçалхи çул утă çулнă вăхăтрах коммунистсене хирĕç вăрçă пуçланă халăх. Отрет-отретпе ялсем тăрăх çӳреççĕ. Ĕпхӳ хулинче те коммунистсене вĕлернĕ. А эпĕ халĕ Украинăра пултăм — унта та коммунистсене вĕлерсе пĕтернĕ. Ытти çĕрте те çавах. Пирĕн чи малтан çак çырăва Çăкалăха леçмелле. Кама ярас?

Çын суйласа уйăрсан, ăна Мĕтри васкама каларĕ.

— Ну, — терĕ вăл, Çăкалăха каякан çын хурал пӳртĕнчен тухса кайнă хыççăн алăка каллех сăлăп ярсан. — Кайăпăр-и?

— Ăçта? — ыйтрĕ пĕр хăюсăр сасă кăмака хыçĕнчен.

— Вулăса, — унти коммунистсене çапса çĕмĕрме, — терĕ Мĕтри.

Халăх каллех шарламасть, шыв сыпнă пек тăрать. Унта камăн каймалла вара? — аран-аран тупăнчĕ сас пама тепĕр çын.

— Пурин те каймалла! — татăклăн ăнлантарчĕ Мĕтри. Пӳртре каллех шăп. Пурте харпăр хăй ăсĕнче шутлаççĕ.

— Эпĕ калам-ха! — терĕ Муçук.

— Кала! — сăмах пачĕ ăна Антун.

— Каяс пулсан, — тăсарах пуçларĕ Муçук. — Хатĕрленсе каймалла. Пăшал пуррисем пăшал илмелле, çуккисем — пуртă та сенĕк те илсен юрать. Вулăса кĕрес умĕн хамăрăн врассыпную выртмалла, пĕрерĕшне пĕлме яла ямалла, унта, тен, отряд пулма пултарать. Ман сăмахăм пĕтрĕ халлĕхе.

— Каяс тесе тухса калакансем пулчĕç, халĕ ĕнтĕ каякансен списокне тăвас.

Ку сăмахсем вара авăра чул путнă пек пулчĕ: Мĕтрине хирĕç чĕнекен пачах пулмарĕ. Хурал пӳртĕнче çын та çук тейĕн. Тăрсан-тăрсан Мĕтри кашнинчен ыйтса çыртарас терĕ. Сĕтел çумĕнчех ларакан пĕчĕк старик çине шăтарас пек пăхрĕ те:

— Ман сăмаха ăнлантăн-и, каятăн-и, Миккуль? — терĕ.

— Эс калани тĕрĕс те-ха, Митри Варламăч, эпĕ каяймастăп çав, ман çурăм ыратать.

— Эсĕ тата, Трапвин? — пĕр уксах çын çине янаххипе тĕллерĕ Мĕтри.

— Кайма пултараймастăп, манăн арăм чирлĕ выртать, ачи-пăчине хамăн пăхмалла.

Мĕтри хăй ăшĕнче çилленчĕ, çынсене ятпа чĕнмесĕрех, пӳрнипе тĕллесе ыйтма пуçларĕ:

— Эсĕ?

— Эпĕ те пултараймастăп: манăн вăрмана каймалла, ача-пăчасем сивĕ пӳртре лараççĕ.

— Эсĕ?

— Каясси кайăпăр та-ха, мĕн тума пултарăпăр эпир унта? Вĕсем пулеметпа пулĕç, эпир тимĕр сенĕкпе...

Хурал пӳрчĕ ку сăмахсене илтсен вăрансах кайрĕ. Шăппăн лараканскерсем пурте харăс калаçма пуçларĕç:

— Ним пĕлмесĕр мĕн тума каймалла унта?

— Хамăр пĕр комуние те вĕлереймĕпĕр, хамăра шаккаса пĕтерĕç.

— Пĕлмесĕр кайма хăрушă çав...

— Чăнах та, тем тумалла унта?

— Чарăнăр-ха! — терĕ Мĕтри. — Унта эсир çынсем мĕн тунине куратăр. Çынсем мен тăваççĕ, эсир те çавнах тумалла.

— Çын хыççăн шыва сикме хушман ваттисем!

— Юрамасть апла, çын хыççăн кайма...

— Тĕнчере тĕрлĕрен çын пур, тахшин хыççăн каймалла.

— Çавă çав...

— Каймалла пулсан каймаллах. Ялĕпе каяс пулать! — çухăрчĕ Антун. Ăна хирĕç лапка сухаллă çын çĕкленчĕ.

— Атьсемĕр, шухăшласа пăхас пулать, тĕплĕрех шухăшлас пулать. Антун ялĕпе каймалла, терĕ. Тен, унта çапăçу та пулĕ, ялĕпех çынсене пĕтерсе хурас мар, каяс текенсем кайччăр, чармăпăр.

— Эсир волкомтруд мĕн иккенне аван пĕлетĕр, — терĕ Мĕтри, ял халăхне суйма мел тупса. — Гужповинноçшучĕпе кайăпăр. Юрĕ, ялĕпех ямăпăр, çур ял кайтăр, çурри юлтăр. Вулăса ыран каякансен вунă хут лава кайса килнĕ пек шутланса тăрĕ, вулăса пыманнисем тата чукун çул çинче черет шăписĕр вун пилĕк кун ĕçлемелле. Кам вулăса кайма çырăнать? Ну?

Хурал пӳртĕнче шăп.

Тăрсан-тăрсан, пĕри лачакана пуснă пек:

— Шăпа ярас! — терĕ.

— Мĕн шăпи? — кĕрлерĕç темиçен.

— Шăпа... кама чукун çул патне ĕçлеме, кама комунсене вĕлерме. Кама мĕн тухать.

Халăх кĕрлесе кайрĕ.

Тавлашан-тавлашсан, Мĕтрипе Антун питĕ тăрăшнипе, çырăнманнисене чукун çул çине черетсĕр вун пилĕк куна ĕçлеме яратпăр тесе хăратрĕç.

— Итлĕр-ха! — сассине хăпартрĕ Мĕтри. — Эпĕ сире калас теменччĕ... Каласах пулать ĕнтĕ: халĕ влаç пирĕн. Кама çĕр парас тенĕ — çавна паратпăр. Пирĕн çара хутшăнман çынсенчен çĕре туртса илетпĕр, 50 пин контрибуци хуратпăр! — Мĕтри каласа пĕтерчĕ те, «сирĕнпе пуплеме питĕ кирлĕ пуль мана» тенĕ пек, тутине пăркаларĕ.

Тепĕр хут кĕрлесе кайрĕ халăх. Калаçсан-калаçсан, хĕрĕх икĕ çын вулăса коммунистсене вĕлерме пыратпăр тесе алă пусрĕç.

 

25

Вулăса коммунистсене вĕлерме кайма алă пуснисенчен тепĕр кун ирхине çурри çеç пуçтарăннă. Хăшĕ çĕр хута ялтан тухса тарнă, хăшĕ чукун çул çине лав шучĕпе ĕçлеме кайнă, тепри чире пенĕ.

Йĕлмекассинчен вулăса каякан çул çинче вăтăра яхăн лав пырать. Вĕлерме каякансем тимĕр сенĕксем, пуртăсем илнĕ, чĕрĕ юлас пулсан хырăм выçса касăлĕ тесе, хутаçпа çимелли чикнĕ. Хура ĕçе кайни кашнишĕн паллă, çавăнпа вĕсем хушшинче сăмах та çук, юрă та илтĕнмест. Пурте кĕрхи тĕнчене пăхса шухăша путнă. Кăçалхи çул кĕр пуян килмерĕ, çурпилĕкре аран-аран виçшер çĕмел ларкаланă, икшер çĕмел ларни ытларах.

Кураксем ăшă енне ирех кайрĕç, халĕ питĕ çӳлте, кăвак тӳпере, ку çĕршывпа сывпуллашса, тăрна карти вĕçсе иртсе кайрĕ. Тăрнасен юрри питĕ хурлăхлă. Корней Хрисанфович арманĕ тавра кашласа ларакан вăрман тĕрлĕ тĕслĕ тум тăхăннă: вĕрене ларать хĕп-хĕрлĕ, вут хыпнă пек, шурă хурăнсем симĕс калпак вырăнне сарă тăхăннă, симĕс юман та урăхла тум тăхăннă — хура кĕрен. Пусă шап-шурă. Тырра вырса пĕтерсен, кĕтӳ иртсе кайса юлашки курăксене пуçтарса çинĕ. Тăлăха юлнă çĕмел ларкаланă, икшер çĕмел ларни ытларах.

Пырсан-пырсан, вулăс ялĕ курăнчĕ.

— Мĕскер вăл ял тавра хурал пек, çынсем тем? — ыйтрĕ Люшша, ял еннелле кăтартса.

Вулăс ялĕ йĕри-тавра çын. Пурте е ларнă, е выртнă: команда кĕтеççĕ. Вулăс ялĕнче ним пулман пек лăпкă.

Йĕлмекассисем çитсе чарăнчĕç, лавсем çинчен анчĕç, ушкăн-ушкăн ларнă çынсем патнелле утрĕç, ытти çынсем пекех, пурттисемпе сенĕкĕсене хăйсенчен хăвармарĕç.

— Çынсем мĕн тăваççĕ — çавна тăвăр, каларăм вĕт сире. Ним хăрушши те çук, — терĕ юнашар утакан сенĕклĕ çынсене Мĕтри.

Сасартăк пушар чанĕ янраса кайрĕ. Унтан-кунтан, йĕри-тавра, çынсем çĕкленчĕç, волисполком çуртне хура пĕлĕт пек хупăрласа илме пуçларĕç.

Волисполком председателĕ кабинетне чупнипе сывлайми пулнă волисполком секретарĕ, вун тăхăр çулхи Сергей Малайкин комсомолец, чупса кĕчĕ.

— Юлташ Вавилов, волисполкома пур енчен те хупăрласа илеççĕ, ырă ĕç мар пулмалла! — терĕ вăл.

— Камсем? — ыйтрĕ Вавилов, çырнă çĕртен пуçне çĕклесе. Малайкин каласа яма ĕлкĕреймерĕ, кабинета Изотовпа Улангин чупса кĕчĕç.

— Юлташ Вавилов, тыт револьвер, ме! Кантăк витĕр... унта сана Шерхулла кĕтсе тăрать, ун лашипе тар! — терĕ васкавлăн Изотов.

— Ăçта? — ыйтрĕ Николай.

— Кирек ăçта, инçерех, Çăкалăх çулĕ уçă, — терĕ Улангин.

— Эпĕ тарăп, эсир ăçта? — ура çине сиксе тăчĕ Вавилов.

— Эпир те таратпăр! — терĕ Улангин.

— Пире тарма юрамасть! — питĕ çирĕппĕн, ним васкамасăр каларĕ Вавилов, волисполком патнелле çар пек чупакан çынсене кантăкран курсан. — Эпир коммунистсем, эпир халăха тĕрĕс çул кăтартса паракан çынсем. Пирĕн халăхран хăрамалла мар. Эсир хăвăр вырăнта пулăр, эпĕ халăх умне тухатăп, халăха кĕтсе илетĕп. Револьвер кирлĕ пулĕ. — Вавилов сăран пиншакне тăхăнчĕ, çӳçне аллипе якатрĕ, вара револьверне илсе кĕсйине чикрĕ, аллисене ирĕккĕн сулкаласа кабинетĕнчен тухса зал урлă сцена патнелле утрĕ.

Сцена çине хăпарса тăма ĕлкĕреймерĕ вăл — стенана хыттăн перĕнсе сасартăк уçăлнă алăкран сенĕклĕ, пуртăллă çынсем чупса кĕме пуçларĕç. Кĕреççĕ-кĕреççĕ — вĕçĕ-хĕрри те çук. Ăçтан унта вĕçĕ пултăр! Урам мĕн курăннă таран çынсем çар пек чупса килеççĕ. Николай сцена çине хăпармалли пусма патне утса çитнĕ çĕре зал тулса çитме пуçларĕ.

— Эсир-и-ха вăл, пирĕн тырра нимĕçе ăсатаканнисем! — çухăрчĕ çĕтĕк сăхманлă çын, сенĕкне мала тытса Нииколай çине вирхĕнсе.

Николай пусмасăрах сцена çине сиксе хăпарма ĕлкĕрчĕ те сенĕклĕ çын патнелле çаврăнса тăчĕ:

— Мучи, миçе пăт тырă хутăн вара эсĕ мăкаçей кĕлетне? — ыйтрĕ вăл, хресчене тӳрех куçĕнчен пăхса. Хресчен хăй çине тӳрех пăхакан çынна сенĕкпе чикме иккĕленчĕ, пĕр самант вырăнтан хускалмасăр хытса тăчĕ.

— Мĕскер çăвар уçма паратăр çав комуниса! Малтисем, чиксе вĕлерĕр! — çухăрчĕç алăк патĕнчен темиçе сасă. Мала пырса тăнă çынсем сцена çине сиксе хăпарма тăчĕç, пĕри тимĕр сенĕк çине тĕрĕнсе сиксе хăпарчĕ.

— Вĕлереп сана... — тесе ВИК председательне хырăмĕнчен сенĕкпе чиксе витĕр кăларма вирхĕнчĕ. Тепĕр икĕ утăм ярса пусасси юлсан, Николай хăйне вĕлерме пыракан çынна револьверпа тĕллерĕ. Сенĕклĕ çын куçне чарса пăрахрĕ, аллинчи сенĕкĕ урайне кĕптĕртетсе ӳкрĕ.

— Вăл пире пăшалпа хăратать-и-ха! Пăшалпа-и?!.. Парăр темиçен харăс! — тесе çĕмĕрлеççĕ мала иртейменнисем. Хресчен ӳкернĕ сенĕке каллех çĕклерĕ, куçĕсенче каллех хаярлăх йăлтăртатрĕ, ун кăмăлне çĕклеме сцена çине çиччĕн-саккăрăн сиксе хăпарчĕç.

— Перетĕп! — терĕ татăклăн Николай. — Пиллĕкĕшне е улттăшне вĕлерĕп, юлашкинчен хам перĕнетĕп. Кама мĕн усси пулĕ?

Пĕр çын сцена çинчен сиксе анчĕ, аллине сулларĕ:

— Мана тем кирлĕ! — терĕ.

— Мĕншĕн чакатăр! Мĕншĕн чакатăр? — çĕмĕрлеççĕ хыçалтисем.

— Эсир, пуянсем, мана вĕлерме хăвăр кунта килĕр, мĕскер тискер ĕçĕрсене ăнланман çынсен аллисемпе тăвасшăн? Хăвăр тасана юласшăн? Хăвăр кунталла иртĕр! — Çирĕп сасăпа хушрĕ Вавилов. — Çак чухăна мĕншĕн мана вĕлерме ăçлатрăр. Сан тырру нумай-им? — ыйтрĕ вăл сенĕклинчен.

— Макаçейре пĕр пĕрчĕ тыррăм та çук манăн! — терĕ те сенĕкли сцена çинчен сиксе анчĕ.

— Кам хушнипе килтĕр эсир кунта? — ыйтрĕ Николай, сцена çинче тăрса юлнă çынсем патнелле икĕ утăм туса. — Е хăвăр кăмăлупах хăвăра пулăшакан Совет влаçне пĕтерес тетĕр-и?

— Совет влаçне эпир пĕтерес теместпĕр! — илтĕнчĕ залран пĕр сасă.

— Апла пулсан, эсир капла хатĕрсемпе мĕн тума килтĕр? — ыйтрĕ Николай, залри халăх патнелле туртăнарах тăрса.

— Совет влаçне кĕрсе кайнă комунсем кирлĕ мар пире! — çухăрчĕç ăна хирĕç темиçен.

— Совет влаçĕ коммунистсемсĕр пулмасть, вăл вара пуянсен влаçĕ пулать, — терĕ Николай.

Сцена çинчи çынсем ун-кун пăхкалама пуçларĕç. Николай, аллисене çурăм хыçне тытса, хăйне вĕлерме хăпарнă çынсем еннелле çаврăнса, çирĕппĕн çапла каларĕ:

— Эсир чылай калаçрăр, — анăр-ха кунтан, эпĕ халăха Совет влаçĕ çинчен тĕппипе каласа парам.

Сцена çинчи çынсем ураран урана пускаларĕç.

— Анăр унтан! Председатель мĕн каланине итлер-ха! — çухăрчĕ пĕри, çĕтĕк калпаклă çын.

— Мĕн команда парса тăратăн! — терĕ унпа юнашар тăракан сукна хыçли, çĕтĕк калпаклă пуçа чышкăпа çапса.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн