Электронлă вулавăш

Комитет членĕсем кăмăлсăррăн мăкăртатса илчĕç:

— Ку пире куçăнах кӳрентерни пулать!

— Культурăллă çыннăн чĕлхене тытма пĕлмелле!..

— Тăхтăр, — ансăр та тăсмака ал тупанĕпе сĕтеле лапп! çапса илчĕ Кариньков. — Ман тепĕр ыйту пур... Итле-ха, Шангин юлташ, эс, акă, Нина Ювашевăшăн хыпăнса çӳретĕн, анчах Ювашева хăй мĕншĕн шăпăрт та шарламасть? Ма хӳтĕлемест хăйне? Э?..

Шангиншăн ку йывар ыйту пулчĕ. Пĕр хушă вăл нимĕн те чĕнмерĕ. Унтан каларĕ:

— Хунав йывăçа таптаса хуçсан, — терĕ Микулай вăраххăн, — йывăç хăвăртах тӳрленеймест, ӳссен те, кукăр-макăр ӳсет е пуçĕпех хăрса ларать.

Никам та хирĕç калакан пулмарĕ. Пурте шăпланчĕç — сăмах пине çитрĕ тейĕн.

Пĕр кĕтмен çĕртен Ванька Черкалов сăмах ыйтрĕ.

«Ку ман майлă пулас çук-ха, — шухăшларĕ Микулай. — Юрĕ, мана никам хӳтĕлени те кирлĕ мар. Уруков Шупашкарта ĕмĕр пурăнас çук. Кĕçех таврăнĕ... Вăл ăнланать».

— Ман шутпа, — терĕ Черкалов, çăварне уçмасăрах мăнаçлăн мумлесе, — кунта эпир чылай япалана тĕрĕслесе çитерейменни курăнать. Фактсем Шангин юлташ каланă пекех пулсан, ăна айăплама пирĕн нимĕнле сăлтав та çук. Капла пире хамăра лекме пултарать. Тĕплĕрех шухăшласа пăхар-ха, юлташсем, йăнăшмастпăр-и эпир?

— Ха! Хамăр хушăрах Шангин адвокачĕ тупăнчĕ, — Кариньков сĕтел хушшинчен тухрĕ те, аллисене хыçалалла тытса, каллĕ-маллĕ уткала пуçларĕ. — Пĕтĕм ответлăха туйса, тӳрех калатăп: Шангина нимĕнле адвокат та кирлĕ мар. Эпир ăна суд туса тимĕр читлĕхе ăсатма шутламастпăр. Пире унашкал право та паман. Пачах урăхла, — Кариньковăн сасси сасартăк çепĕçленчĕ: — Николай Степанович Шангин — çамрăк специалист. Вăл тин çеç ĕçе пуçăнать-ха. Пысăк ĕçе, чыслă ĕçе!.. Малтанхи утăмсĕнчех хăть камăн та йăнăшсем пулма пултараççĕ. Шангин юлташăн шăпах çавнашкал килсе тухрĕ. Ĕçе пуçăннă-пуçăнманах вăл пысăк йăнăшсем турĕ. Пытарма кирлĕ мар: серьезнăй йăнăшсем! Пирĕн ăна çав йăнăшсене çийĕнчех тӳрлетме пулăшмалла. Юлташла, тусла, тăванла...

— Хадаровсем пирки епле-ха вара?

— Нина Ювашева пирки? — унтан та кунтан илтĕнчĕç сасăсем.

Тавлашу çĕнĕрен хĕрсе кайрĕ.

Комитет ларăвĕ хăçанччен тăсăлассине калама та йывăрччĕ. Пурте ура çине сиксе тăрса пĕрне-пĕри кӳрентермелли сăмахсем вăркăтма тытăнсан, райкомол инструкторĕ сăмах ыйтрĕ. Микулай ăна паçăртанпах куç хӳрипе сăнатчĕ-ха: мĕн шухăшлать-ши районтан килнĕ çын? Микулай ăна лайăххăн пĕлмест. Колхоза килнĕ кун райкомолта пурĕ те пĕрре çеç курнă ăна. Çап-çамрăк йĕкĕт. Унăн ачалла ачаш, таса та шурă пичĕ вăхăчĕ-вăхăчĕпе хăй тĕллĕнех хĕреле-хĕреле каять. Питĕ вăтанчăк пулас вăл. Кам та пулин ăнсăртран персе янă кăшт тӳрккесрех сăмах тă ăна хытă иментерет. Ялта унашкал каччă-терĕшне хĕр пулма пӳрнĕскер теççĕ. Ахăртнех, вăл тин çеç вăтам шкултан е ялхуçалăх техникумĕнчен вĕренсе тухнă. Паллах, ăсĕ çук мар унăн.

Вĕреннĕ чухнехи активлăхĕпе хастарлăхне кура, ăна тӳрех комсомол ĕçне илнĕ. Пăхсах курăнать: хăнăху çукрах-ха унăн. Çавăнпа питĕ именет, час-часах хĕрелет. Вăтанать.

— Юлташсем, — пуçларĕ, хăй сăмахне райкомол инструкторĕ, мăкăнь чечекĕ евĕр хĕрелсе, — ĕç-пуç çав териех шала кĕрсе кайнине эпĕ пĕлмен, — сасси хăйĕн шкулти шăнкрав пек шăнкăрти. — Кунта пĕр факт тепĕр фактпа çыхăннă... Темиçе фактпа... Пĕрре виç те çиччĕ кас, теççĕ ваттисем. Каçарăр, — инструктор пӳлĕнчĕ, унăн хĕрлĕ пичĕ хальхинче сĕт пек шуралчĕ. — Каçарăр, — аран çеç сывлăш çавăрчĕ вăл, — сăмахăм йăнăш тухрĕ. Çиччĕ виç те пĕрре кас, теççĕ ваттисем. Ĕçе лайăхрах тĕрĕслемелле. Тепĕр хут. Кунта райкомол аякра тăрса юлмĕ тесе шутлатăп эпĕ.

Лару саланчĕ. Микулай урама тухрĕ те хăй ăссĕн шухăшларĕ: «Райкомол инструкторĕн йăнăш сăмахĕнче те тĕрĕсси пур — пирĕн чылай чухне пĕрре виçсех çиччĕ касаççĕ».

Колхозри комсомол комитечĕ çапла нимĕнле решени йышăнмасăрах саланни Микулайăн кăмăлне çăмăллатмарĕ, ытларах йывăрлатрĕ кăна. Халь ĕнтĕ ĕçе районтисем хутшăнаççĕ. Каллех тĕрĕслесси те тĕпчесси пуçланать. Комиссисем килсе тулаççĕ. Капла хайхи çиччĕ мар, çитмĕл çичĕ хутчен те виçсе пăхĕç, çĕр те çитмĕл çичĕ хутчен касса пăхĕç... Каллех ĕçре чăрмав. Асап, чун асапĕ!.. Хисеплĕ Кариньков юлташ «çамрăк специалиста малтанхи утăмра пулăшас шутпа» пуçласа ячĕ имĕш çак пăтăрмаха. Тавтапуç, вăйлă пулăшу!..

Анчах Микулай пĕр япалана ниепле те ăнланаймасть мĕншĕн хӳтĕлерĕ-ха ăна паянхи ларура Ванька Черкалов? Мĕншĕн вăл, Кариньков калашле, «Шангин адвокачĕ» пулса тухрĕ? Тен, кунта Черкалов пĕр-пĕр «тактикăллă утăм» тăвать? Хэ-эй, тепĕр тесен, пурĕпĕрех мар-и?

Ĕнтĕ хĕвел аннă, ял çине каç ĕнтрĕкĕ ӳкнĕ. Микулай сасартăк аса илчĕ: унăн медпункта кĕмелле. Каллех укол. Вăхăтра пыманшăн Римма Хаяркина хытах тустарма пултарать.

Куллен укола çӳрени Микулая ĕçре ытлашши пысăк чăрмавах кӳмерĕ-ха. Римма хăй çеç ăна куçран ытлашширех тĕмсĕлсе пăха пуçларĕ. Çап-çаврашка куçĕсемпе пĕрре тĕллет те нумайччен вĕçертмест. Микулая медпунктра епле те пулин ытларах тытса тăма тăрăшать.

Шприцне тăхçанччен вĕретет, вакцинине вăраххăн хатĕрлет. Хăй вара çаврашка тутипе калаçать-калаçать, чĕвĕлтетет-чĕвĕлтетет, вĕçĕмсĕр «симпыл юхтарать».

Шангин медпункта паян питĕ каçа юлса пычĕ пулин те, Римма ăна, яланхни пекех, хавас кĕтсе илчĕ. Çивĕч куçлăскер, вăл каччă кăмăлĕ тăнăçах маррине те хăвăрт сисрĕ.

— Мĕн пулнă сана, Николай Степанович? — куçне-пуçне çаврашкалатса ыйтрĕ хĕр. — Пĕр-пĕр усал хыпар...

— Çу-ук, — аллине сулчĕ каччă. — Темех мар... Сăпса сăхрĕ...

— Сăпса? Хăш тĕлтен? — сехĕрленсе ӳкрĕ хĕр.

— Ак çак тĕлтен, — каччă аллине кăкăрĕ çине хучĕ те кулса ячĕ. — Чĕререн...

— Ăна сиплеме пулĕ-ха, — çаврашка куçĕсене ĕнтĕ йăл та ял вылятрĕ хĕр. — Эп урăххи пирки шикленнĕччĕ.

— Мĕнле урăххи?

— Пур унта...

Анчах тепле ыйтсан та, çав «урăххи» мĕне пĕлтернине Римма çăвар уçса каламарĕ. Микулай хăех кăшт тĕшмĕртенçи пулчĕ. Римма, паллах, çак хӳхĕм каччă «ачаллă хĕрарăмпа» тĕл пуласран шикленет. Микулая Нина çумне хушса кĕвĕçет. Ахальтен мар-тăр вăл каччă куçĕнчен кунран-кун хытăрах тĕмсĕлсе пăхать. «Юрату?.. Нивушлĕ?..»

Микулайăн паян кăмăлĕ хуçăлнă. Кун пек чух çын сан çине мĕнле куçпа пăхнине уйрăмах витĕмлĕ туятăн. Санăн кампа та пулин сăмахласа йăпанас килет, кам çумне те пулин ăвăнас килет.

Петр Ивановович Уруков ялта пулнă пулсан, Микулай ун патне сада кайĕччĕ, унпа халапланса чунне лăплантарĕччĕ. Пĕркун садра тĕл пулнă хыççăн çамрăк агроном асăрхарĕ: Уруковпа калаçнă чухне пурнăçри мĕнпур йăх-ях, тусан пек, тĕр-пар аяккалла сирĕлет. Анчах халлĕхе Петр Иванович çук. Вăл вунă кунран тин таврăнать.

Тепĕр тесен, çак хĕре те пулин каласа кăтартĕччĕ Микулай хăйĕн хуйхи-суйхине. Нина çинчен... Кариньков çинчен... Черкалов çинчен... Йăлт тĕрĕссине!.. Ан тив, ăнлантăрччĕ Римма, Микулайран нимĕн те ан кĕттĕрччĕ!.. Хăйне хăй нимĕнле ĕмĕтпе те, нимĕнле шанăçпа та илĕртсе ан пурăнтăрччĕ... Риммăна Ванька Черкалов юратать... Риммăн çав шукăль каччă еннелле ăшшăнрах çаврăнса пăхмалла кăна!.. Мĕнрен япăх каччă?..

«Чим-ха, чим, — хăй шухăшне хăех пӳлет Микулай, — паянхи комитет ларавĕнче Черкалов ав мĕншĕн хутĕлерĕ иккен мана! Вăл мана Римма патĕнчен аяккарах сиресшĕн. Эсĕ имĕш Нина Ювашевăшăн çунатăн пулсан, кай имĕш ун патне. Эп сана çул тупма пулăшăп... Акă ăçта тактика!..»

Тин çеç килсе кĕнĕ шухăшне те Микулай Риммăна пĕр пытармасăр пĕлтерĕччĕ. Анчах ăнланĕ-ши?.. Тата… Кирлех-ши хăвăн чунна çын умĕнче арча пек уçса хуни.

Медпунктра ĕнтĕ самаях тĕттĕм. Чăн та, пӳлемри япаласене уйăрса илме пулать-ха. Римма сĕтел умĕнче хайĕн ĕçĕпе тĕрмĕшет: яланхи пекех шприц, вакцина хатĕрлет, кĕленче, савăт-сапана шăнкăрт та шанкăрт куçаркалать. Ун алли выключатель патне ниепле те çитеймест пулас. Кĕпине хывса укола хатĕрленнĕ Микулай хыçсăр пукан çинче ларать. Вăл та выключатель патне алă тăсма ӳркенет.

Акă Римма, шприцне пистолет пек çӳлелле тытса Микулай патне çывхарчĕ.

— Çутмаллаччĕ пуль, тĕттĕмре хырăма чиксе шăтарăн, — терĕ каччă, ура çине тăрса.

Хĕр нимĕн те чĕнмерĕ. Сывлăшра пăшăлтатнă сасă çеç илтĕнчĕ: «Пултараймастăп... Пул...» Те илтĕнчĕ, те туйăнчĕ кăна... Хĕр пĕтĕм чăмăркка пăвĕпе каччă çумне пăчăртанчĕ... Каччă урăх нимĕн те астумасть...

Урама тухсан, килелле утнă май тин Микулай кăштах тăна кĕчĕ. «Алăка хăш вăхăтра çаклатма ĕлкĕрнĕ-ха вăл? — шухăшларĕ каччă. — Хаяр кăна мар, чее те иккен эсĕ, Хаяркина!.. Эпĕ пырса кĕнĕ-кĕменех çаклатнă вăл алăка... Эпĕ кĕпе хывнă самантра...»

Микулай утать, утать те студентсем хушшинче çӳрекен сăмаха аса илет: «Ӳпĕнтернĕ черкке»... Малтанхи хут тĕл пулнă чухне çутă платье тăхăннă Риммăн çинçе пилĕклĕ пӳ-сийĕ Микулай куçне чăнласах, ӳпĕнтернĕ черкке евĕр курăннăччĕ.

Микулай утать, утнăçемĕн тин çеç пулса. Иртнĕ мыскарана тавçăрса илме тăрăшать. Тĕлĕк-и е чăн-и ку япала? Тĕлĕк те, чăн та — пĕр вăхăтрах. Микулай халь те туять, халь те илтет. Апла — тĕлĕк мар... Хаяркинан çаврашка çăварĕнчен вĕри сывлăш хăш та хăш хăшлатса тухать:

— Юрататăп... Юрататăп... Юрататăп...

Вĕри сывлăш каччă питне пырса çапăнать, хăлхине кăтăклантарать... Ырă та, синкерлĕ те...

Студентсем, общежитири пĕр-пĕр улах кĕтессе пухăнса ларса, тĕрлĕ сăмах-юмах тапрататчĕç. Вĕсен хушшинче, ялан тенĕ пекех, «юрату фронтĕнчи çĕнтерӳсемпе» мухтанакансем тупăнатчĕç. «Эпĕ çавăн чухлĕ хĕрĕн чĕрине çунтарнă... Эпĕ... эпĕ...» Теприсем тата уйăхри стипендие ушкăнпа пухăнса пĕр каçра ĕçсе янипе те каппайланатчĕç. Пĕри çапла милици урăлтаркăç çуртне лекнĕччĕ. Хăй вара, темĕнле паттăр ĕç тунă пек, янрашса кăна çӳретчĕ. Хăйĕн киревсĕр ĕçĕ çинчен пĕтĕм тĕнчене пĕлтерме хатĕр.

Çук, Николай Шангин вĕсен шутĕнче пулман. Талпас мухтанчăксем хăйсен нимĕнле кĕвве ларайман «кĕслисене» калама тытăнсассăн, Микулай аяккарах пăрăнатчĕ. Унăн мухтанмалăх «çĕнтерӳсем» çукчĕ. Тĕрĕссипе, юратмастчĕ вăл çав йăлана, сăмах-юмахĕнчен те йĕрĕнетчĕ. Вăхăт харама кайнă пек туйăнатчĕ ăна. Вăл вара, вĕри яш кăмăлне пусарса, е кĕнеке тытса ларатчĕ, е урамалла тухса каятчĕ. Юлташĕсем ăна: «Чипер кай, çамрăк старик!» — тесе ăсататчĕç.

Анчах мĕн пулса тухрĕ-ха кĕçĕр?.. Микулай çын пахчине кĕрсе кайрĕ... Пач ăнсăртран... Каллех туйăм таппине парăнса.

«Ах, Римма, Римма!.. Хаяркина юлташ! — хăй ăссĕн йăл кулса илет Микулай. — Хитре хĕр эсĕ... Пиçсе çитнĕ çырла... Ăсу та катăк мар... Тен, кăмăлу çеç ытлашши çуйкăнрах... Куçа курăнми çулăм, вăрттăн çулăм... Çапах та хĕр ĕмĕрне вăхăтсăр çунтарас марччĕ... Хĕр чысне... Чим, Микулай тусăм, кам айăплă-ха кунта?... Хĕр-и е эсĕ, тĕнчере тĕрĕслĕх шыракан этем?..»

Çук çав, чĕрĕ пурнăç пĕр-пĕр хăлтăркка формулăна ниепле те шанăçаймасть. Нимĕнле виçепе те виçеймĕн, унăн хăватлă таппине. Хăй вăл кирек мĕнле паттăра та парăнтарать. Апла... Микулайăн мĕншĕн парăнмалла-ха Риммăран? Пурнăç шăпи... Юрату... Юрату?.. Мĕн-ши вăл? Шупашкарти Шура ултавĕ хыççăн, Çавалкасри Нина инкекĕ, хыççăн Микулай ку сăмаха асăнма та шикленсе тăрать.

Çав вăхăтрах Римма кăкăрĕнчен тухакан вĕри сывлăш пĕр вĕçĕм хăлхара: «Юрататăп... Юрататăп...» Микулай хăй вара епле-ха? Чунĕ выртать-и унăн Римма еннелле, çук-и? Хитре япала пек кăна илĕртмест-ши Римма ун куçне?.. Пĕчĕк ачана — йăлтăркка тетте...

«Тăхта, — хăй шухăшне хăех пӳлет Микулай, — кунта темĕнле урăхларах туйăм... Эпĕ Риммăна кăмăллатăп... Сăнĕшĕн, чунĕшĕн... Римма Хаяркина... Хушаматне кура мар чунĕ çепĕç унăн, уçă... Тен, ытлашширех те уçă, — Микулай утнă çĕртенех чарăнать те капланса килнĕ шухăшне сасăпах картса калать: — Ытлашширех... Ытлашширех хăтланатăн эс, Микулай тусăм! Хĕр сана юратать, шанать. Эсĕ вара... Çук, эсĕ Нинăна çурма çулта пăрахма пултараймастăн. Пултараймастăн!..»

 

21

Тури хир çулĕпе иккĕн утаççĕ. Вĕсене ĕнтĕ ку таврара такам та паллать. Икĕ çывăх юлташ, икĕ тус. Пĕри — «Маяк» колхозри парторганизаци секретарĕ Петр Иванович Уруков, тепри — колхоз агрономĕ Николай Степанович Шангин.

Уруков Шупашкарти семинартан ĕнер каçалапа çеç таврăннă-ха. Таврăннă та — тӳрех колхоз пахчине. Микулай унсăр тунсăхласа çитнĕ. Садра, Çавал хĕрринчи кăвайт умĕнче, куçа-куçăн тăрса калаçнăранпа икĕ эрне иртрĕ. Тунсăхлама сăлтавĕ те пулчĕ çав. Анчах агроном ун çинчен халлĕхе сăмах хускатасшăн мар. Хăнана хытă сухари сĕнмеççĕ. Çитменнине, тĕл пулнă-пулманах. Сад ăсти паян агроном патĕнче хăнара — хирте.

Шупашкара тухса кайиччен Уруков Микулая тĕрĕс асăрхаттарнăччĕ: хăв пирки пули-пулми сăмах сарма çынсене сăлтав тупса памалла мар. Сыхланарах çӳремелле... Каллех тепĕр «сăлтав» тупăнчĕ-ха Микулайăн ялти сӳс чĕлхесем валли. Римма Хаяркина... Анчах çав териех айăплă-ши кунта Микулай? Чăн та, вăл хальхинче те капланса килнĕ туйăм таппине чараймарĕ. Вăл каллех хăйне хăй питлет. Вăл каллех... Чим, хĕрпе каччă хушшинче мĕн пулса иртни хăйсемсĕр пуçне, тĕнчере урăх кама кирлĕ? Никам та пĕлмест ăна, пĕлме те тивĕçлĕ мар. Хăш чухне, тен, юрату çавăнтан пуçланать?!. Çук, çук, ку шухăша Микулай çийĕнчех сирет. Тата... Петр Иванович умĕнче аван та мар.

...Микулай куçĕ умне садри кăвайт ялкăшса тухать. Хытхура тунисем çĕлен пек авкалана-авкалана çунаççĕ, чашкăраççĕ, юплĕ-юплĕ сăннисемпе такама сăхса илме туртăнаççĕ. Уруков аллинчи вăрăм шалчапа вут-кăвара тĕпĕнчен пăтратать: «Çунса кайтăр пĕтĕм йăх-ях, ăшалантăр усал-тĕсел!..»

Çамрăк агроном пуçĕнчи çӳп-çап шухăшсем те çавăн пекех пысăк шухăш çулăмĕнче çунччăр, çилпе вĕçсе кайччăр.

Уруковпа Шангин васкамасăр малалла утаççĕ. Эпир пĕлетпĕр — вĕсем академиксем мар. Çук, пĕр-пĕр наука кандидачĕ ятне те илме ĕмĕт тытман вĕсем. Анчах колхозри парторганизаци секретарĕпе çамрăк агроном мĕн çинчен калаçнине кам та пулин итлесе пырас пулсан, тĕлĕнмеллипех тĕлĕнĕччĕ. Ӳстеререх каласан, савăнмасăр та юлмĕччĕ.

Уруковпа Шангин çутçанталăк çинчен калаçаççĕ. Çĕр çинчи, сывлăшри, тĕнче уçлăхĕнчи тĕлĕнтермĕшсем çинчен. Малтан тĕл пулнă чухне вĕсен халап-юмахĕнче час-часах «эсир» те «сире» тенисем илтĕнетчĕç-ха. Пĕр-пĕринчен кăшт ютшăнасси те пурччĕ. Халĕ вĕсем тахçанхи чи çывăх туссем пек сăмахлаççĕ.

Çутçанталăк, çанталăк... Çурхи тырăсене акса пĕтернĕренпе юлашки икĕ эрне хушшинче пĕтĕм ял халăхĕ кĕпе вĕççĕн çӳрерĕ. Халь, акă, Уруков мамăк пустарса çĕлетнĕ кĕске пиншак тăхăннă. Леш «чун ăшши» текеннине. Шангин çийĕнче вара — студент чухнех хура-шур тӳссе курнă хăмăр плащ.

— Çутçанталăк мыскарисене пĕлме çук çав, — тет Уруков пăшăрханнă сасăпа. — Чип-чипертен тем чĕмери пуçланчĕ.

— Ара çав, — сăпайлăн килĕшет унпала çамрăк агроном, — юмахри пек, çăвара карса хунипех çăмах килсе ӳкеймĕ... Пĕр ăслă çын çутçанталăкран ырлăхсем кĕтсе ларма мар, вĕсене çĕнтерсе илме вĕрентнĕ.

— Çĕнтермелле!.. Питĕ çĕнтермелле!..

Кашни çулах пĕр-пĕр кĕтмен тамаша килсе тухать. Кăçал, акă, «Маяк» колхоз çурхи тырăсене питĕ вăхăтлă, лайăх акса хăварчĕ. Çанталăкĕ те малтан пĕр тикĕс ăшă тăчĕ. Кайрантарах хайхи уяра кайрĕ. Хĕвел ытлашши хытă хĕрте пуçларĕ. Вăхăт-вăхăт çумăр пĕлĕчĕсем капланса хăпарнă пек курăнкаларĕç, анчах кирлĕ çĕрте мар. Йăлăмран тухнă çумăр Атăл урлă каçаймасть, теççĕ. Таçта çав енче аслати кĕрлени те илтĕнкелерĕ. Çавал тăрăхне пурпĕрех çаврăнса çитеймерĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн