Электронлă вулавăш

1

Кирек мĕнле ĕçĕн те пуçламăшĕ пур. Ĕçчен сад ăстb Кĕркури Петров çинчен каласа парас тесе, эпир те малтан ĕçĕн пуçламăшне аса илĕпĕр.

Шухă чĕреллĕ Кĕркури сад ĕçне ачаранпа юратнă. Çавăнпах ĕнтĕ вĕсен килĕнчи сада ял-йышĕсем пурте мухтанă. Хĕрĕх тĕп ытла тĕрлĕ йышши улмуççи ӳснĕ вĕсен садĕнче. Тĕрлĕ йышши панулми çитĕннĕ, хăшне кăмăл тăватăн, çавна татса çи. Анчах канăçсăр чун-чĕре килти садпа кăна лăпланса ларайман. Унăн колхозра сад чĕртеc килнĕ. Килти пек пĕчĕк сад мар, пысăк сад, кашни çынна усă кӳрекен сад тăвас килнĕ.

1948 çул. Астăвакансемшĕн вăл вăхăт манăçа юлайvĕ. Иккĕмĕш тĕнче вăрçи юхăнтарнă хуçалăха ура çине тăратма çăмăл пулман. Кирек ăçта та ĕç вăйĕ çитменни сисĕннĕ, кашни утăмра йывăрлăхсем тĕл пулнă.

Пĕррехинче Кĕркури патне ялти учитель Григорий Иванович пырса ларчĕ. Йывăç-курăка, çутçанталăк ырлăхне, улма-çырлана юратаканскерсем, сад çинчен калаçса кайрĕç.

— Вăрçă çулĕсенчи шартлама сивĕре садсем нумай пĕтрĕç. Пасарсенче панулми тупса илме питĕ хĕн. Хамăр колхозра пысăкрах сад тăвасси çинчен тапратма вăхăт мар-ши, Кĕркури пичче? — терĕ учитель. Кĕркури савăнсах кайрĕ.

Ман шухăша май тăракансем пур-ха эппин, тытăнсан ĕç кăларма пулĕ,— пĕр вăхăт сăмах чĕнмесĕр, хĕлĕх пек сухал пĕрчисене пĕтĕркелесе ларчĕ вăл.

Вĕсен колхозĕнче унчченех сад пекки пурччĕ. Пурччĕ кăна çав. Икĕ ял варринче, икĕ çырма хушшинчеччĕ вăл, выльăх-чĕрлĕх витисем çумĕнчеччĕ. Çав пĕчĕкçĕ тăвăр вырăнта пилĕк-ултă улмуççи ӳсетчĕ, хурлăхан тĕмĕсем курăнкалатчĕç — ячĕ сад ятлăччĕ ĕнтĕ. Пурлă-çуклă йывăçĕсем те пулин хăрса хытнă кукăр-макăр турачĕсене илемсĕррĕн тăраткаласа лараççĕ, пăхма кичем. Ун пеккипе май килет-и вара вăл?.. Тиркемĕпĕр, ун пек вырăна т.а йывăçсем чĕртни юрĕ-ха, лартса ӳстерме тt кирлĕ, çавах сад тени — садах пулмалла.

Правлени ларăвĕнче сăмах тапратрĕç.

— Ăçта тăвас тетĕр вара эсир ăна? — тесе ыйтрĕ ун чухнехи колхоз председателе Сильвестров.

— «Картлă йăран» çине, — татса пачĕ Григорий Петрович.

— «Картлă йăран» çине?!

Пĕр вăхăт лару хыттăн шавларĕ.

— Тупаççĕ ăçти-çука, кирлĕ мара!

— Çавăншăн шапăлтатса ларатпăр-и? Тĕнчене ан култарăр.

— Пуш параппан çапиччен, урăх ĕç çинчен калаçар! Яшмулла кати çумĕнчи çырма тăвайккине ĕлĕкрен «Картлă йăран» теççĕ ял çыннисем. Елĕкхи вак-тĕвек ана йăранĕсем çырма еннелле тăсăла-тăсăла выртнă. Кашни йăрана çурхи шыв е çумăр шывĕ çурса антарнă, кайран лаша пытанмалăх тарăн шырлансем пулса юлнă. Виççĕр-тăватçĕр метр хушшинче çавăн пекки хĕрĕх сакăр шырлан. Ĕлĕк унта сухапуçĕпе шăйăрттарса сухаланçи тăватчĕç-ха. Халĕ тракторсемпе, пысăк машинасемпе пырса кĕме çук. Кĕркурипе учитель çавăнта сад чĕртме шутлаççĕ.

— Тырри-пулли унта, хăвăрах пĕлетĕр, ывăçпа пухса кĕмелĕх пулаймасть, акнă вăрлăх каялла таврăнаймасть. Шăтнă калча пĕрре вĕри çил вĕрнипех тункаталанса, ĕнсе ларать. Сад чĕртме ятнех вара вăл вырăн. Хĕвел питтинче, хӳтĕре. Икĕ çырмана пĕве пĕвелес те, йывăçсене шăварма ансат пулĕ, — тесе ĕнентереççĕ вĕсем.

Анчах правлени ларăвĕнче калаçма та памарĕç:

— У-уй, ан калаçăр! Çавăнта сад пулать-и? Сăмсана касăр, ĕненместĕп... Тăккаланма кирлĕ мар, — терĕç.

Мĕн тăвас тетĕн-ха, йышăнмарĕç. Григорий Петрович хăлăхсăр çын мар, пуçсăрланма пултараймасть. Çапах унăн шухăшĕ çирĕп-ха, вăл савăлпа çапнă пекех кĕрсе ларнă.

Кĕркури ашшĕ те йывăçсем лартса ӳстерме юрататчĕ. Йывăç-курăк — этемĕн тусĕ, тенине Кĕркури унран час-часах илткелетчĕ, хăй те пĕчĕккĕллех унпа пĕрле тăрмашса çӳретчĕ. Ашшĕ ăна пĕрмай йăпататчĕ:

— Еçле, ачам, ĕçле. Кирек епле пулсан та ямăта кĕтме ан хăнăх, çынна улталама ан вĕрен. Хăвăн вăй-халупа ĕçлеме пиçĕхсе пыр. Ĕçлеме вĕренни çăкăр ыйтмасть, хăй çăкăр çитерет, — тетчĕ.

Ялти шкултан вĕренсе тухнă çул Кĕркури пуçласа хăй аллипе йăмра лартрĕ. Кашни кун ир те каç та шăварчĕ ăна. Чĕрĕлчĕ. Мĕн тери савăнчĕ уншăн ача! Йăмрана кунсерен вуншар хут та пуль тухса пăхатчĕ!..

Халь акă Григорий Петровича пысăк сад чĕртме ирĕк памаççĕ. Шанмаççĕ-ши ĕнтĕ ăна? Чăннипех путланса ларĕ-и вара ку ĕмĕт?..

«Ĕмĕт сӳнни вилĕмпе пĕрех вăл», — теççĕ те-ха, кĕтсен-кĕтсен телей те çитет-мĕн çынна. Кĕркуннепе ăна Сильвестров чĕнчĕ.

— Манăн Шупашкара пĕр эрнелĕх курса каймалла. Эсĕ правлени членĕ, колхоз пичетне сана парса хăваратăп, — терĕ вăл.

Хушнине итлес пулать: Григорий Петрович вăхăтлăха колхоз председателĕ пулса юлчĕ.

Шăпах çак вăхăтра Чурачăкран (ун чухне Чурачăк районĕ пулнă) «Сад эрни» ирттермелли çинчен хут килет. Григорий Петрович тӳрех Григорий Иванович учитель патне кайрĕ.

— Пуху пухас. Сад эрни çинчен хам каласа парăп унта, — терĕ учитель.

Шавлă иртрĕ ку пуху та. Çавах вĕсем çĕнтерчĕç. Сад тăвассине хирĕç мĕн пурĕ те икĕ çын кăна алă йăтрĕ.

Часах председатель таврăнчĕ. Вăл пуху протоколĕпе паллашнă та, Григорий Петровича правление чĕнтерчĕ. Ятарласа сад çинчен сăмах тапратрĕ.

— Тăвасах тетĕр апла?

— Халах йышăнчĕ, тумаллах пулать пуль, — тет Григорий Петрович.

Сильвестров хут çине пăхса пуçне пăркаласа ларчĕ. Правленире Чурачăкран ĕçпе килнĕ çын та пурччĕ.

— Пăхăр-ха, Мефодьев юлташ, мана хамсăрах авлантарса хунă кунта, — тесе, председатель протокола ăна кăтартрĕ.

— Сиенли ним те çук, мĕн вара? — председатель сăмахне ăнланаймарĕ Мефодьев милиционер. — Ырлама тивĕçлĕ ĕç ку. Чурачăка çитсенех каласа кăтартатăп.

— Ара, пирĕн унпа аппаланма мар, кирлĕрех япаласем туянма та укçа çук, — хирĕçлеме пăхрĕ Сильвестров

— Эпир халлĕхе нимле укçа та ыйтмастпăр. Пĕр пус та кирлĕ мар. Ĕçлеме çынсем кăна парăр, — татăклăн каларĕ Григорий Петрович.

Председатель тек хирĕçеймерĕ.

— Эпĕ çулпа пыма пĕлмен тăйлăк-тайлăк урапа мар, сăмах тытрăм пулсан, шанчăксăра тухас çук, — терĕ татах Григорий Петрович.

«Сад эрни» пуçланчĕ, вĕсем ĕçлеме тытăнчĕç.

Йывăçсене юратнипех Григорий Петрович пĕр вăхăтра Канаш вăрман хуçалăхĕнче лесникре ĕçленĕччĕ. Çавăн чухне ятарласа курс пĕтерчĕ, унта вĕсене йывăç мĕнле лартмаллине вĕрентрĕç. Курсра вĕренни халĕ ăна колхоз садне лартнă çĕрте кирлĕ пулчĕ.

Малтан шăтăксем чаврĕç, хурлăхан тĕмĕсене куçарса лартреç. Унтан улмуççисем, сада сивĕ çилрен хӳтĕлемелли ытти йывăçсем лартма тытăнчĕç. Анчах ăçтан тупса çитермелле-ха вĕсене? Хăюллă çынсем куншăн та хăраса тăмарĕç, Çĕрпӳри питомникрен сыпнă панулми йывăçĕсем кайса илчĕç. Кунпа пĕрлех çырласем çинчен те манса каймарĕç. Чие çырли, груша, слива йывăçĕсене тупрĕç, вĕсене лартма тытăнчĕç. Çур гектар çине уйрăм йăрансем туса, ятарласа панулми вăрри акрĕç. Кунĕн-çĕрĕн тенĕ пек «Картлă йăран» çинче ĕçлеççĕ.

Вĕсене шанманнисем халĕ те пур-ха. Ют ялсем те пулин ĕненмеççĕ.

— Эсир кунта мĕн тăватăр çак? — тесе ыйтрĕ пĕр çын, тахăш ялсем вăл, çырмапа иртсе пыраканскер.

— Мĕн ĕçленине куратăр пуль, — терĕç ăна. — Сад лартатпăр.

— Са-ад?! Çакăнта-и?.. Ан култарăр-ха! Качакасемпе договор турăр-и вара? Вĕсем: «Йывăçсене тивместпĕр» — тесе, обязательство илчĕç-и? Ха-ха!

Ют ял çынни ахăлтатса кулса иртсе кайрĕ.

— Эх, хăмпă, пушăскер, ху çулупах ут, — хăйĕнчен кулса юлчĕ Григорий Петрович.

Çĕнĕ садсене октябрĕн малтанхи вунă кунлăхĕнче лартса хăварни усăллăрах пулнине вăл пĕлет. Анчах йывăçсем лартни вăл пысăк ĕçĕн пуçламăшĕ кăна-ха. Пăхмасан сад мар, уйрăм йывăç та хăй тĕллĕн ӳсеймĕ. Йывăçсем лартсан, Григорий Петрович хурал тăма пуçларĕ. Кама шанас, çĕрĕн-кунĕн хăй сыхлать. Çав вăхăтрах тин çеç лартнă çамрăк йывăçсене хĕл каçарма хатĕрлет. Çырмана ĕне выльăх çитерме тухнă хĕрарăмсене сад çывăхне те ямасть.

— Ах тур, Мичурин тупăннă таккой! Май çуках, ĕне кĕртме те, ура ярса пусма та çук. Сад пултăр тата çакăнта, асту. Курăпăр-ха, — хăратма хăтланаççĕ хĕрарăмсем.

— Мичурина асăнатăр та, анчах унăн ятне те, ĕçĕсене те хисеплеместĕр — тет Григорий Петрович.

Колхоза ямпахсем, асъялсем пĕрлешрĕç. Колхоз пысăкланчĕ. Çавна май председателе улăштарчĕç: Сильвестрова кăларса ямпахсене — Петр Александрова суйларĕç. Инкеке тенĕ пекех, ку та сада юратманскер пулчĕ.

Чăнах та ĕнтĕ, малтанхи виç-тăватă çул хушшинче çамрăк сад колхоза нимĕнле тупăш та парайман. Улмуççисем çамрăк тата вĕсем пĕрре пăхсах шутласа кăлармалăх кăна пулнă. Сад ăстине Александров кашни хутрах çакăнпа пăшăрхантаратчĕ.

— Çур пуслăх усă кӳрсен те, пĕр сăмах каламăттăм. Мĕн пустуя аппаланас унпала, — тетчĕ вăл.

— Ниме тĕшмĕртмен ачалла васкатăр-çке эсир ытла та, — тетчĕ вара ватă пахчаçă. — Хăвăр çуралнă-çуралман чупма пуçланă пуль ĕнтĕ эсир. Кашни çимĕçĕн хăйĕн вăхăчĕ пур, ăна кĕтсе илме пĕлмелле.

Пĕррехинче, Чурачăка кайсан, Григорий Петрович кĕнеке магазинне кĕрет, ял хуçалăх наукисен кандидачĕ Г. Фетисов сад ĕçĕсем çинчен çырнă кĕнекене курать. Туянмасăр епле чăттăр-ха? Хăй укçине тӳлерĕ, кĕнеке туянчĕ, счет çыртарса илчĕ.

Тепĕр куннех çак счетпа правление пычĕ.

— Çичĕ тенкĕ таран парса кĕнеке илтĕн-и? Тьху! — Александров ятламаллипе ятлама тытăнчĕ. — Укçа ахаль шывла юхса тăрать, ниçтан тупса çитерме çук. Вăл пур, пăх-ха, кĕнеке илнĕ.

— Ара, кĕнеки питĕ кирлĕскер-çке.

— Кама кирлĕ?

Александров кĕнекене тытса, çавăркаласа пăхрĕ.

— Вырăсла ку. Пĕр-икĕ самахне ăнланатăн-и вара? — тăрăхласа ыйтрĕ унран.

«Пулать кам нӳрĕксĕр çын», — шутларĕ Кĕркури, анчах хирĕç чĕнмерĕ. «Юрĕ, кĕнеки хама кирлĕ», — терĕ, ăнман çынсем тем калăсан та пăшăрханмарĕ.

Кĕркунне ăна вăрман касма кайма хăвала пуçларĕç.

— Каясса кайăп-ха, садра кам ĕçлĕ? — ыйтса пĕлме васкарĕ вăл.

— Халĕ садра ним ĕç те çук. Пăрăнса юлма хăтланни вăл санăн. Тумаллине сансăрах тăвăпăр. Урăх сăмах çук. — Александров урăх чĕнме памарĕ.

Хушнине итлес пулать. Григорий Петрович ытти колхозниксемпе пĕрле вăрмана тухса кайрĕ. Кунта та унăн сад шухăшех-ха. Хăш-пĕр çăмăлкка çамрăксем унран: «Эй, мĕн кулянатăн! «Картлă йăран» за вами, а çĕнтерӳ за нами!» — тесе кулма хăтланаççĕ. Григорий Петрович хирĕç шарламасть: «Çерçи чĕпписем кăна-ха эсир, тăварлă тар шывне тутанса пăхайман-ха», — тесе кăна шухăшлать.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн