Электронлă вулавăш

Кĕрхи тискер сивĕ çил тĕнчене туллать. Вăхăтăн-вăхăтăн вĕтĕ çумăр çăвать. Тĕнче илемне тискер сăн парать.

— Ух, сивĕ!

— Тискер.

— Салху.

— Çантăлăкĕнчен ытла самани тискер, — тесе пуплеççĕ шыв хĕррине пынă хĕрарăмсем, Колчак Хусана илни çинчен сӳтсе явса, хăйсен старикĕсене салтака илесрен шикленеççĕ вĕсем.

— Ваçик салтака кайсан, вилес пулать вара ман, — тесе хучĕ Верук та хуйхăрса.

Тискер кĕрпе тискер самана çинчен чылай пуплесе тăчĕç арăмсем. Пĕр-пĕринпе пуплесе ăшчиккисем кӳтнипе хуйхăллăн утрĕç ерипен килелле.

Сивĕ.

Тискер.

 

* * *

Çумăр чĕресрен ярать. Сивĕ çил çĕçĕпех касать. Ниçта пусма çук пылчăк. Тарласа пăсланнă лашасем ерипен пыраççĕ. Пĕкĕ çинчи шăнкăравсем хуллен янăраççĕ. Çамрăксем юрă тăсаççĕ. Вĕсен паян Хĕрлĕ Çара тухса каймалла.

Акă ял хапхи патне халăх пухăнчĕ. Верук та хăйĕн юратнă упăшкине Ваçике юлашки хут чуптăвать.

— Ваçик, тен, урăх кураймăпăр та. Пĕри вилсен, тепри асăнмалла пултăр. Ан ман, Ваçик!..

— Верук маншăн ан хăра. Эсĕ ху сывлăхна чипертерех упра. Ан ман. Сывă пул...

Çумăр çунăçемĕн çăвать. Çилĕ те çаплах касать. Ваçике ăсатма пынă лашасем уй енче, çивĕ çумăрта шăннипе, тапăртатса çеç тăраççĕ. Аичах Ваçик хăйĕн юратнă çамрăк арăмĕпе ниепле те пуплесе пĕтереймест.

— Халăх, сывă пулăр. Мана усал ан асăнăр. Эпĕ...

Ваçик халăха сăмах каласа хăварасшăнччĕ. Анчах Верук вăйĕ пĕтнипе сулăнса тăнине курчĕ те, сасартăк чарăнса, ăна ыталаса илчĕ. Верук, вилнĕ çын пек, Ваçике хирĕç нимĕн те калаймарĕ. Çавăнтах çĕре татăлса анчĕ.

Ваçик пĕр самантрах курăнми пулса çухалчĕ.

Верука хурăнташĕсем, çĕклесе кайнă пек, çавăтса кайрĕç.

— Нумаях та пурăнаймарĕç шереметсем, — тесе хĕрхенчĕç хăшĕ-пĕрисем.

 

* * *

Тискер кĕр кĕрлесе иртрĕ. Сивĕ хĕл те çавнашкалах шурĕ. Çуркунне те çитрĕ вĕçтерсе. Йăлтăркка хĕвел сивĕ шурă юра вăтантарчĕ, тип çырмасене çурхи шывпа тултарчĕ.

Анчах пирĕн Верук çавах халсăр. Çавах та тухса çӳреймест. Çынсем пир-авăр та тĕртеççĕ. Вăл ăна та тĕртеймест. Темĕн пулчĕ, пĕтĕмпех вилĕ сăнĕ çапрĕ. Ӳт-кĕлетки унăн пĕтĕмпех чакрĕ.

Вăраххăнах çуркунне иртрĕ. Çитрĕç çимĕк кунĕсем. Анкартисенче, пахчасенче тапранчĕç тĕрлĕрен ĕçсем. Верук çавах та ĕçе ереймест. Амăшĕ ăна пăртак çилленме те шутлать, Анчах, çав вăхăтрах хĕрхенсе, шеллесе те илет. Пур кинĕнчен те вăл Ваçик арăмне, çак Верука çеç юратать. Çавăнпа та вăл ăна сыватасшăн тĕрлĕрен юмăçсем патне çиткелет. Вăрнар мăнастырне те илсе çӳрет. Акă, нумаях та пулмасть таврари паллă юмăç — Çĕрпелти Пашалу Çтаппанĕ килсе пĕр эрне пурăнса кайрĕ. Кинне сыватасах тесе, ватă карчăк вĕсене мунча та хутса пачĕ.

Анчах нимĕн усси те пулмарĕ. Верук, пăртак çӳреме пуçланăскер, тепĕр хут вырăн çине ӳкрĕ. Темшĕн амăшне Пашалу Çтаппанне илсе килнĕшĕн тӳрĕ-тӳрĕ сăмахсем те кала-кала хучĕ. Амăшĕ çавах нимĕн те сисмерĕ.

Ваçук пĕрмаях çыру çырса тăрать. Вăл хăй пурнăçĕшĕн пĕрре те хуйхăрмасть. Халь вăл хĕрлĕ командира тухнă. Килте уншăн хуйхăрнине астуса, арăмĕ те уншăн хуйхăрсах сывмарланнине аса илсе, вĕсене çăмăллатасшăн темĕн тĕрлĕ йăпатса çырать. Арăмĕн чирĕ вăрăма кайнине манмасăр, кашни хучĕ çинчех больницăна кайма тархаслать. Кашни хучĕ çинех «нумай тăмастăп, киле пыратăп, çавăнпа та халь нумаях çырмастăп. Анне, Верук, сире иксĕре те юратса, ыталаса чуптуса илетĕп» тесе пĕтерет.

Ваçук хутне вуласан, Верук та çăмăллансах каять. Анчах çав вăхăтрах сасартăк хĕрелсе, хуралса кайни палăрать. Кăнтăрла, каç та час-часах Верук Ваçик ятне асăнать. Унпала хире-хирĕç тăрса калаçнă пек темĕн аташать. Куна амăшĕ те час-часах асăрхать.

Ваçик çырăвĕ тăрăх Верук больницăна кайма та хатĕрленет. Анчах кӳршĕ арăмĕсем пырса: «Сана, Верук, вĕреçĕлен ернĕ, больницăна кайсан та çавах вĕлерет вăл», — тесе хăвараççĕ. Вĕсен сăмахне итлесе, Верук больницăран та шикленсе тăрать. Унта вилесрен хăраса, больница тесенех, амăшĕн чĕри те çурăлсах тухать.

Ялта пурте: «Верука вĕреçĕлен ернĕ» тесе шутлать. Мĕншĕн тесен Ваçике вăл пĕрмаях курать. Вĕреçĕлен Ваçик пулса пырать тесе шутлать.

— Анне, манран ырă çын пулас çук çавах. Айта больницăна кайса пăхар, — терĕ пĕрре Верук амăшне.

Çак сăмахсем амăшĕн чĕрине те çемçетсех ячĕç. Темле вара çав вăхăтрах тухса та шутарчĕç больницăна хыçсăр урапаллă çӳрен кĕсрипе.

 

* * *

Больницăна каярах çитнипе кусем пынă вăхăта халсăр çынсем те пĕтнĕ. Пĕр каçăр сăмсаллă арăм çеç кĕçĕллĕ ачине йăтса кусене хирĕç тухса кайрĕ. Çавăнпа та çитнĕ-çитменех шала та кĕмелле пулчĕ.

— Хăвăртрах кĕр, инке! — тесе ăшшăн чĕнсе илчĕ Верука чĕлĕм чĕркекен хвершăл, иртенпех чирлисене пăхса ывăннăскер.

— Кĕреп те-ха, — терĕ хуллен Верук.

— Ай-ай, ытла та сăну пĕтнĕ-çке! Мĕн чирĕ ара сан, инке?

Хвершăл питĕ те ăшшăн пупленипе Верукăн чунĕ уçăлсах кайрĕ. Çавăнпа та вăл хăй чирĕ çинчен юлташне каланă пекех тапратрĕ.

— Ман... чирĕ те чирех мар, калама та кичем ĕнтĕ.

— Мĕн кичемĕ пултăр ара? — тесе татах йăвашлатрĕ сассине хвершăл.

— Мĕн... — тесе пуçларĕ Верук. Ку чирпе эпĕ çулталăк хурлăх куратăп. Ĕçмен имçам, чӳклемен сурăм, пуççапман чиркӳ, çитмен юмăç хăвармарăм ĕнтĕ таврара. Мĕн чухлĕ çӳрерĕм, çавăн чухлĕ хавшаклансах пытăм. Вăрнар мăнастырне кайсан, те чан сасси килĕшмерĕ, пушшех пултăм. Вара Вăрнартан таврăнсассăнах, Çĕрпелти Пашалу Çтаппанĕ патне кĕтĕм. Вăл сывататăпах тесе хамăрпах ларса пычĕ. Пĕр эрне пурăнса кайрĕ.

— Мĕнле хвершăл вара вăл Пашалу Çтаппанĕ?

— Çук, хвершăл мар вăл, таврари паллă юмăç.

Уçă чӳречерен ăшă çил вĕрсе Верукăн халат аркине хускатрĕ. Верук та юмахне каллех тапратрĕ.

— Çапла вара нумай çӳрерĕм, юлашкичен сирĕн пата килсе пăхас терĕм.

— Тахçанах килмеллеччĕ, тахçанах, — терĕ хвершăл сассине татах та çемçетсе. — Лар.

— Ларăп та-ха. Мĕн, килмеллеччĕ те çав, ман чирĕ усал чир те ĕнтĕ.

— Чир вăл пурте усал пуль. Лайăх пулсан, чир те пулмасть вара вăл.

— Ах, ман ахаль чир мар çав. Мана вĕреçĕлен ернĕ теççĕ. Çĕлен тесен, хвершăл сасартăк хăраса ӳкрĕ.

— Ма паçăрах каламастăн. Хури-и, ай хурăн пуçли? Ăçтан сăхрĕ?

— Çук, вĕреçĕлĕн тетĕп.

— Ăхă, кил-ха кунтарах, лайăхрах пăхам, — тесе ячĕ хвершăл. — Мăнастырсене, юмăçсене çӲриччен тахçанах хамăр пата больницăна килмеллеччĕ тетĕп. Сана нимĕнле вĕреçĕлен те ермен. Эсĕ вăрăм чире кайнипе, санăн юн сахалланнă, малокрови пулнă.

Хвершăл сăмахне малалла тăсрĕ.

— Халь эсĕ кунта сывалма юлатăн. Сана эпир вăй кĕртекен апатсем çитеретпĕр, эмелсем ĕçтеретпĕр. Пĕр уйăхра эсĕ сывă çынах пулса тухăн.

Çак сăмахсене илтсен, Верук савăнсах кайрĕ. Паянах юлма та шут тытрĕ.

Амăшĕ те кинĕ сываласса шанса лĕпсĕртеттерчĕ килелле çӳрен кĕсрипе.

Тепĕр уйăхран Верук чăнахах та сывалса çите пуçларĕ.

Ултă эрнерен Верук пĕтĕмпех сывалса тухрĕ. Хăйĕн вунтăхăр çулхи сăнне нимĕн те улăштарман. Иртнĕ хĕллехинчен ăна татах та тӳрлетнĕ. Чăн-чăнах та Верук чип-чипер çынах, пуриншĕн те вăл илемлĕ, кĕрнеклĕ.

 

* * *

Анкартисенчи капансем вырăнне улăм куписем пуçĕсене каçăртса пĕлĕтелле пăхаççĕ. Вăраххăн вăркăш çил килсен, тураман çӳçĕсене вĕлкĕштерсе илеççĕ.

Пахчасенчи, шапа пăттиллĕ пĕвесем пек курăнса выртакан, улма вырăнĕсем те хуралнă, пĕртте чуна туртмаççĕ.

Пурлăхне йăтайми чӳхенсе ларакан йывăçсем те çимĕçĕсенчен тасалнă. Темĕнле йывăр хуйха кĕтсе, хăйсен саралнă тумĕсене çĕрелле сапаççĕ. Çаралса юлнă турачĕсем кĕрхи çанталăкпа килĕшсе пĕр тĕс пулаççĕ.

Хĕл енне çывхарнă пулин те, кĕркунне таса, уяр тăрать. Çумăр та, нимĕн те çумасть. Çилĕ те сассине памасть. Кĕрхи хĕвел хĕртнĕçемĕн хĕртет. Хресчене ĕç-тума илĕртет.

Верукпа амăшĕ кĕрхи хĕвел ăшшинче сӳс тылласа кĕчĕç. Вучаха çакса хăварнă хуранне антарса кăнтăр апатне тимлеççĕ. Ĕç хырăмне вĕри улмапа, кăвак уйранпа чӳклеççĕ.

— Хуçи пур-и? — терĕ урамран ял канашĕн председателĕ, пĕр палламан çамрăкрах арçынпа килнĕскер.

— Пур, пур, — терĕ Верук хирĕç, хăй çавăнтах темле пулса кайрĕ: тен, ку салтак, тен, Ваçик патĕнчен? Тен?..

— Турă усала сирех. Эпĕ тĕлĕк путлех курманччĕ. Мĕнле çын пулчĕ ара ку, кин? — терĕ Верук амăшĕ уйранне сыпма тăхтаса.

— Пĕлместĕп, — терĕ Верук та чарăнса.

— Пирĕн килес, апат тутлă пултăр, — терĕç килнĕ çынсем.

— Килĕрех, — терĕ Верук вĕсем çине пăхмасăрах.

— Верук, тунтикун сан çитĕннисен шкулне вĕренме каймалла та, кĕрсе калас терĕмĕр. Ак ку — сире вĕрентекен учитель, терĕ председатель ликвидатор çине кăтартса.

— Пирĕн йышĕ те çук та, эпĕ унта çӳреме пултараяс çук, — тесе тавăрчĕ Верук.

— Халь ĕç вăхăчех мар, кайкаласа çӳрекелĕн, Верук. Каймалла тунăскерне, каясах пулать ĕнтĕ. Ну, сывă пулăр-ха.

— И-и тăну-пуçу, сире çыру пурччĕ тата, ун çинчен мансах кайнă, — терĕ тухса кайма алăк хăлăпне тытнă председатель.

— Хăвах вуласа пар эппин, Йăван пичче, — терĕ Верук.

«Çырмаллисем тата та нумай, Верук. Акчах ху хутла пĕлменнипе çынна чăрмантарасран нумай çырмастăп» тесе пĕтернĕ çырăвне Ваçик.

— Верук, ав Ваçик мĕн çырать? Тата эсĕ шкула каясшăн мар. Çырма, вулама вĕренсен хăвăрах усă вăл, — тесе хăварчĕ сăмаха вăхăтра тытма пĕлекен председатель.

— Анне, каяс пуль-и вара ку шкула? — тесе хучĕ йăвашшăн амăшне Верук.

— Ара, каятăн пулсан, кай. Ват çын мар халь эсĕр. Санран аслисем те вĕренекенсем пур та ĕнтĕ ку хушăра. Лисук вĕренме Шупашкара упăшки вилсен кайрĕ. Вĕренет çаплах. Ку — Шупашкар мар-ха, килте. Вĕренкелĕн. Ху кăмăлу — хăвăнта пултăр та, — терĕ амăшĕ сĕтел шăлнă май.

Кашни çырăва çырассине, вулаттарассине çын куçĕнчен пăхса йăлăхнă Верук шкула каймах шут тытрĕ.

— Ара, вĕренни хамăршăн ĕнтĕ вăл, — терĕ амăшĕ те.

 

* * *

Ликпунктра Верук пек лайăх вĕренекен урăх çынĕ те çук. Икĕ уйăхран Верук пĕр такăнмасăр вулакан пулчĕ. Çырăвĕ те унăн ыттисенчен йĕркеллĕрех те илемлĕрех пулать. Вăл çын çырнине те вуласа кăларма пултарать. Çавăнпа та кашни кунах Ваçикрен çыру кĕтет. Анчах, юри тунă пекех, ку хушăра упăшки пĕр çыру та çырмасть. Ним тума пĕлмесĕр, Верук Ваçикăн ĕлĕкрех килнĕ кивĕ çырăвĕсене тыта-тыта вулать. Çырусем, кивĕ пулин те, амăшĕ те кĕнчеле авăрлама пăрахсах итлет. Верук вуланине кура, амăшĕн хăйĕн те вулас килсе ларать.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн