Электронлă вулавăш

Рома паян каллех сӳрĕк кăмăлпа вăранчĕ. Каллех çĕрĕпе çумăр çурĕ, çил ӳлерĕ, йывăçсем шавларĕç. Ку пулăма ыттисем тахçанах хăнăхса çитнĕ ĕнтĕ… Вăл кăна урамри шăв-шава пула çĕрĕпех çывараймасăр канăçсăрланса выртрĕ, ир еннелле кăна кăштах куç хупса илчĕ.

Арçын ача кравать çинчен анаслакаласа тăчĕ, тумланчĕ те хăйĕн пӳлĕмĕнчен тухса кухньăна утрĕ. Унăн ашшĕпе амăшĕ халлĕхе вăранман-ха пулас. Пĕчĕк шăллĕ те çывăрать. Рома кантăкран пăхрĕ. Тул çутăлман-ха. Урамра çаплипех çил вĕçтерет. Кантăкран çумăр шаккать. Рома каçпа чӳречерен пăхма юратать. Кун пек чух ăна пĕтĕмпех малтанхи пекех, нимĕн те улшăнман пек туйăнать. Çĕрĕпех лӳшкекен çумăр ирхине чарăнĕ, хĕвел çут çанталăка çĕнĕ кун парнелĕ, кайăксем хăйсен илемлĕ юррине пуçласа ярĕç, каçхи çумăр хыççăн курăк та симĕсрех курăнĕ, урамра чупакан ачасен кулли те хаваслăрах илтĕнĕ… Хăçан таврăнĕç-ши малтанхи кунсем? Рома чӳрече умĕнчен пăрăнса утрĕ. Вăл стена çинчи календаре асăрхарĕ. Раштав уйăхĕн çиччĕмĕшĕ… Арçын ача календарь çинчен улттăмĕш числан хутне хăйпăтрĕ те ăна çавăрса пăхре. «Хĕллехи вăхăтра пахчари улмуççисене сивĕрен сыхласа хăварасси»… Мĕн тума кирлĕ ĕнтĕ халĕ çакăн йышши сĕнӳсем? Рома календарь листине чăмăртарĕ те çӳп-çап витрине вăркăнтарчĕ. Унтан вăл сĕтел хушшине вырнаçрĕ, унăн куçĕ умне каллех иртнĕ самантсем тухса тăчĕç…

Ун чухне çĕртме уйăхĕччĕ. Шăмат кун… Шăпах çав кун вĕсен çемйи Ромăн шăллĕн, Çерушăн, çуралнă кунне паллă тума палăртса хунăччĕ. Ирхине Çеруша саламласа ăна парнесем тыттарнă хыççăн вĕсем ача-пăча паркне кайма пуçтарăнчĕç. Те канмалли кун пулнăран, те кунĕ питĕ уяр та ырă çанталăклă пулнăран, паркра ача-пăча хĕвĕшетчĕ кăна. Пĕрисем карусельпе ярăнатчĕç, теприсем хаваслă кулăпа хăваламалла вылятчĕç, пĕчĕкреххисем хăйăр купи çинче кӳлепесем тăватчĕç. Тӳпе те яланхинчен тасарах та çутăрахчĕ… Хаваслăхпа çиçекен Çеруш «Эпĕ текех пĕчĕк ача мар ĕнтĕ», — тесе пысăк карусельпе ярăнас килни пирки каларĕ. Ашшĕпе амăшĕ ăна чарса тăмарĕç, ан тив, ярăнтăрах терĕç пуль. Çеруш васкасах карусель еннелле чупса кайрĕ. Ашшĕпе амăшĕ ăна валли кучченеç илме тесе лавккана утрĕç. Рома вара ватă çăка айĕнчи сак çине вырнаçрĕ. Еплерех илемлĕ кун! Шăрăхран пытанса йывăç сулхăнĕнче ларма мĕнлерех аван! Мĕн-ха ку? Çумăр çума хатĕрленет пулас. Тӳпере пĕлĕтсем шăва пуçларĕç. Рома тĕлĕнсе сак çинчен тăчĕ. Хура пĕлĕтсемпе пĕрле таçтан сарăрах хĕрлĕ тĕслĕ пĕлĕтсем пуçтарăнма пуçларĕç. Кун пеккине вара нихăçан та курманччĕ… Паркри ытти çынсем те тĕлĕнсе тӳпенелле пăхкаларĕç, нумайăшĕ пепкисене çавăтса килелле васкарĕ. Кĕске вăхăтрах тӳпене хура тата сарă пĕлĕтсем хупăрласа илчĕç. Çынсем пурте тенĕ пекех кам ăçта пытанса пĕтрĕç. Карусельсем çинчи ача-пăча тата вĕсене кĕтекен ашшĕ-амăшĕ кăна тăрса юлчĕ. Рома та кивĕ беседка ăшне пытанчĕ. Çумăр тумлама пуçларĕ… Тумламсем беседка тăрринчен пăт! та пат! шаккарĕç. Карусельсем çаплах чарăнмарĕç-ха. Часах шалкăм çумăр туртса ячĕ. Пĕчĕк ачасем амăшĕсене чĕнсе макăрса ячĕç. Карусельсем тавра çынсем чупкала пуçларĕç. Вĕсене чарасшăн пулчĕç вĕсем. Анчах та ниепле те май килмерĕ пулас, парк ĕçченĕсем рычагсене темле туртсан та карусельсем чарăнмарĕç. Сасартăк тӳпере çиçĕм ялкăшрĕ, унтан аслати таврана кĕмсĕртетрĕ. Ачасем каллех хăранипе çухăрса макăрма пуçларĕç. Тепĕртакран çумăр чакма пуçларĕ пулас. Шултра тумламсем сайрарах та сайрарах ӳкрĕç. Тӳпери хура пĕлĕтсем чакма пуçларĕç. Анчах та мĕн-ха ку? Çутă çумăр тумламĕсемпе пĕрлех çĕр çине юн пекех хĕп-хĕрлĕ тумламсем ӳкрĕç, çумăр каллех вăйланчĕ, анчах та хальхинче тӳперен хĕрлĕ çумăр çурĕ. Çынсем çак тĕлĕнтермĕш пулăмран хăранипе кам ăçта пытанма васкарĕç. Асфальт çинче хĕрлĕ кӳлленчĕксем пухăнма пуçларĕç. Чарăнма пĕлмен карусельсем çинчи ачасем хĕрлĕ çумăрпа вараланса пĕтрĕç. Телее, ку хăрушла пулăм нумая пымарĕ, темиçе минутранах тӳпе тасалса çуталчĕ. Карусельсене те чарма май килчĕ. Рома часрах Çеруша шырама чупрĕ. Йĕри-тавра çынсем хĕрлĕ шыва сирпĕтсе чупкалаççĕ. Карусельсем тавра тем чухлĕ çын пуçтарăннă, патне пыма та çук. Темшĕн-çке нумайăшĕ йĕрет. Рома çынсем хушшипе тухса патнерех пыма тăрăшрĕ. Ак тамаша! Карусельсем çинчи ачасем пурте тăнсăр пулса выртнă иккен. Амăшĕсем йĕре-йĕре пепкисене алă çине çĕклесе вĕсене тăна кĕртме тăрăшаççĕ. Рома хăйĕн шăллĕне шырама чупрĕ. Çеруш та ытти ачасем пекех тăнсăр выртать иккен, Рома ăна асăрханса алă çине илчĕ. Шăллĕ вăранмарĕ-ха. Унччен те пулмарĕ, вĕсем патне ашшĕпе амăшĕ те чупса çитрĕç. Вĕсем юнлă çумăртан лавккара пытаннă иккен. Çак самантра паркра васкавлă пулăшу машинисен сасси илтĕнсе кайрĕ. Ачасене больницăна илсе кайрĕç… Çав кун киле çитсен Рома тата унăн ашшĕпе амăшĕ телевизорпа хăрушла хыпарсем пĕлчĕç: тĕлĕнтермĕш хĕрлĕ çумăр пĕтĕм тĕнчене кисретнĕ иккен, çак пулăма наука та ăнлантарса парайман. Çак çумăртан пытанса ĕлкĕреймен мĕн пур çын тăнне çухатнă иккен. Тĕнчере пиншер çынна больницăсене ăсатнă иккен. Халлĕхе вĕсенчен нихăшĕ те тăна кĕмен, тухтăрсем вĕсен пурнăçĕсемшĕн кĕрешеççĕ…

Кăштахран вĕсен килĕнче шăнкăрав сасси илтĕнсе кайрĕ. Тухтăр Çеруш тăна кĕни пирки хыпарласшăн иккен. Унăн сывлăхĕ майлансан ăна киле илсе килме май пулĕ терĕ вăл.

Çак кунтан пуçласа кашни кун тенĕ пекех хĕрлĕ çумăр çурĕ. Ку кăна мар-ха, çанталăк кашни кунах сивĕте пуçларĕ, кашни кун сивĕ çил вĕстерчĕ, час-часах пăр çурĕ. Пĕр ирхине вара Рома питĕ сивĕ пулнипе вăранса кайрĕ. Темшĕн ăна хĕллехи пекех сивĕ пек туйăнчĕ. Арçын ача васкаса тумланчĕ те чӳрече патнелле чупса пычĕ. Пулма пултараймасть! Урамра лапка-лапка юр çăвать! Тĕлĕнмелле ӳкерчĕк: урамра ем-ешĕл йывăçсем, хĕрлĕ, сарă чечексем шап-шурă юрпа витĕнеççĕ. Пӳртре вара питĕ сивĕ-çке! Рома хĕллехи курткăна тупрĕ те урама чупса тухрĕ. Юр чĕркуççи таран кĕрсе лармаллах тултарса лартнă иккен. Арçын ача тарăн юр тăрăх кам ăсталла васкакан çынсем çине пăхкаласа тăчĕ те килелле кĕрсе кайрĕ. Вăл телевизор çутма васкарĕ. Кашни программăпах çак тĕлĕнтермĕш пулăм пирки пĕлтереççĕ. Кашни хуларах, кашни çĕршыврах юр çулсене хупласа хунă, машинăсем çӳреймеççĕ. Нихăçăн та юр курман çĕршывсенче те юр çуса лартнă иккен. Кăнтăр енче пурăнакан çакăн пек сивве хăнăхман çынсем нумайăшĕ чирленĕ. Рома телевизора сӳнтерчĕ те кухньăна кайрĕ. Сĕтел çинче хут татки выртать… Ашшĕпе амăшĕ ирех больницăна Çеруша илме кайнă иккен. Шăллĕне кĕтсе илме Ромăна унăн пӳлĕмĕнче пуçтарма тата лавккана кайса кучченеçсем кайса илме хушса хăварнă вĕсем. Арçын ача тумланчĕ те каллех урамалла тухса утрĕ.

Тарăн юр тăрăх аша-аша вăл аран-аран лавккана кайса та килчĕ, Çерушăн пӳлĕмне пуçтарчĕ. Часах киле ашшĕпе амăшĕ çитрĕç. Рома шăллĕне курас тесе вĕсене хирĕç васкаса тухрĕ. Анчах та Çеруша курсан вăл тăрук хăрасах кайрĕ: лешĕ питĕ ырханланса кайнă иккен, ахаль те начаркка кĕлеткинчен шăмми-шакки кăна тăрса юлнă-çке! Пичĕ-куçĕ питĕ тĕксĕмленнĕ, куçĕсем сӳрĕккĕн пăхаççĕ. Хăй нимĕн те чĕнмест. Амăшĕ те Рома шăллĕ çине еплерех пăхнине асăрхарĕ.

— Питĕ хавшанă шăллу. Тухтăрсен нимĕн те ăнлантарса параймаççĕ. Çумăр айне пулнă пĕтĕм çынна çак чир лекнĕ иккен. Больницăна çитсен хамăр та хăраса кайрăмăр: ача-пăча отделенийĕн коридорĕсем тăрăх чĕрĕ скелетсем утаççĕ тейĕн, хăйсем пĕр сассăр çӳреççĕ, нихăшĕ те пĕр сăмах та хушмасть. Çеруш та калаçмасть. Чĕлхине çăтса янă тейĕн. Тухтăрсем нимĕн калама та пĕлмеççĕ. Малтанлăха ачана лайăхрах апатлантарма тата сăнаса тăма кăна хушса ячĕç. Киле те аран çитрĕмĕр. Машинăсем, автобус-троллейбуссем çӳремеççĕ-çке, çуранах кайса килме тиврĕ, çитменнине Çеруш питĕ вăйсăрланса кайнă, питĕ хăвăрт ывăнать, кашни пилĕк минутрах канма тивет. Юрать-ха больници хамăртан инçех мар та… Шăнсах кайрĕ пулас, — терĕ вăл Çеруша хывăнма пулăшнă май. Унтан вăл пепкине алă çине илсе пӳлĕмелле йăтса кĕрсе кайрĕ.

— Атте, мĕнле-ха капла? Çеруш сывалĕ-и? — ыйтрĕ Рома ашшĕнчен.

— Кам пĕлет… Телевизорпа кашни кунах çакăн евĕрлĕ чирлĕ çынсене кăтартаççĕ, халлĕхе пĕрин пирки те сывалнине те, вилнине те илтменччĕ-ха, — хуравларĕ ашшĕ. Унтан вăл хаш! сывларĕ те пӳлĕме кĕрсе кайрĕ. Рома каллех чӳречерен тинкерчĕ. Лапка-лапка юр çăвать… Çĕртме уйăхĕ…

Çавăнтанпа пĕринчен тепри начар кунсем пуçланчĕç. Юр икĕ-виçĕ кунтан ирĕлсе кайрĕ, анчах та эрнерен пăр çума тапратрĕ, кашни кун тенĕ пекех тӳперен шултра хĕрлĕ тĕслĕ пăр тăкăнчĕ. Çитменнине, кашни кунах çил алхасма пуçларĕ. Тата тепĕртакран сивĕ чăтма çук шăрăхпа улшăнчĕ. Çынсем çуллахи яланхилле шарăх таврăнчĕ, çанталăк йеркене кĕчĕ тесе савăннăччĕ кăна, сивĕсем таврăнчĕç. Каллех юрпа хутăш çумăр тăкăнчĕ, çил вĕçтерчĕ. Çĕртме уйăхĕ вĕçленнĕ çĕре йывăçсен çулçисем çанталăк улшăнса тăнипе типсе тăкăнчĕç, нумай йывăç çанталăк улшăннипе хуçăлса анчĕ, хăрчĕ. Чечек-курăк пăрлă çӳмăрпа арканса пĕтрĕ. Чӳречерен пăхсан хура кĕркунне çитнĕн туйăнать: симĕс курăк хăрса ларнă, йывăçсем те хуп-хура лараççĕ, пĕрмаях çумăр çăвать…

Çапла май çанталăк мĕн раштавчченех çавăн пек алхасрĕ. Юлашки эрнере çĕр те, каç та хĕрлĕ çӳмăр çурĕ, çил вĕçтерчĕ. Акă, халĕ те пĕр чарăнми лӳшкет. Халĕ те тахçан та пĕрре çынсем çак хăрушă çӳмăр айне лекни пирки телевизорпа пĕлтереççĕ-ха. Çеруш вара çаплипех пĕр сăмах та чĕнмест, хăй малтанхи пекех имшеркке. Çынсем урама тухма ятарлă костюмсем тăхăнаççĕ: ĕçе, лавккана тухма тивет-çке вĕсен. Телевизорпа пĕрмаях выçлăх çитни пирки калаçаççĕ: çанталăк улшăнăвĕсене тата хĕрлĕ çумăра пула пĕтĕм пахча çимĕç, йывăç-курăк пĕтсе пырать, вăрмансем хăраççĕ, унти чĕрчунсем вилеççĕ. Çынсем тĕнче пĕтесси пирки пуплеççĕ. Ак часах тĕнчери мĕн пур ӳсен-тăран типсе хăрса ларĕ. Чĕрчунсем вилсе пĕтĕç. Каярахпа çынсем те выçлăхпа вилме пуçлĕç. Çĕр планета çинче пурнăç пĕтĕ. Урамра ачасен савăнăçлă кулли илтĕнмĕ, вăрмансенче тилĕ-кашкăрсем чупса çӳремĕç, çуркунне илемлĕ чечексем ешермĕç, кунĕн —çĕрĕн çумăр, юр вĕçтерĕ, сивĕ çил алхасĕ…

* * *

Раштав уйăхĕн варринче кĕтмен çĕртен ăшă та тӳлек çанталăк çитрĕ. Çумăр çума чарăнчĕ, хушăран-хушă кăна пĕрĕхкелерĕ, кун хыççăн тӳрех тӳпене асамат кĕперĕ илемлетрĕ. Кашни кунах хĕвел ăшăтса пăхрĕ. Çуркунне çитрĕ тейĕн! Шел, çуркуннехи пек кайăксем савăк юрăсем юрламаççĕ, чечексем ешермеççĕ. Тăваттăмĕш кунне çеç çĕр айĕнчен симĕс курăк вăтанчăклăн курăна пуçларĕ. Çын пурне те хăнăхать, уйрăмах лайăххине. Çак лайăх çанталăка та пурте часах хăнăхса малтанхи пекех ним хуйхăсăр пурăнчĕç. Çĕр темĕнле хăрушă чиртен сывалнă тейĕн. Çеруш вара халĕ те сывалаймасть-ха, çаплипех калаçмасть. Пĕр кун ашшĕ Ромăпа Çеруша пуçтарăнма хушрĕ, яла, асламăшĕпе аслашшĕ патне кайса килесси пирки пĕлтерчĕ.