Электронлă вулавăш

Çурт çывăхне чăтлăха пытанса лартăмăр хайхи. Нумай иртрĕ-и, сахал-и — хурала юлнă Харитонов пире курпун Салихов килсе çитни çинчен пĕлтерчĕ.

«Мĕн те пулин илсе килмен-и?» — ыйтрĕ Света.

«Ĕне илсе килчĕ. Ав, алкум вĕçĕнче кăкарăнса тăрать».

«Вăт, çĕр çăтман!»

Эпĕ йăпăр-япăр чӳрече патне йăпшăнса пытăм та итлетĕп.

«Кала, кам ĕнине çавăтса килтĕн? Тĕрĕсне каламасан, çул çинчех тăсăлса выртатăн, — çунтарать хайхине Кюльме. — У-у, вăрман хăвачĕ çĕклен. Хускал, вăрман. Пĕтĕм хаярлăх кунта килĕр. Пурте, пурте, пурте... Алăкран та кĕрĕр, чӳречерен те кĕрĕр, мăрьерен те кĕрĕр. Çурăк-шăтăксенчен те кĕрĕр. Вилĕм-çăтăм парнелĕп сире. Савăнăр, ташлăр, юрлăр...»

Тем тĕпĕртетрĕ, татах мăкăртатрĕ карчăк.

Салихов урайне тĕшĕрĕлсе анчĕ.

«Мĕншĕн эс? Çиллентертĕм-и сана? Каçар, Кюльме аппа. Тархасшăн. Йăлтах тĕрĕсне калатăп. Чăн та хам ĕне мар ку. Эй ăна каялла кайса парап. Каçар, Кюльме тăванăм...»

Эпир Кюльме карчăкăн темле асамлă вăй пуррине, паллах, ĕненмен. Вăл ултавпа-мĕнпе, чеелĕхпе кăна «чапа» тухма пултарнă. Ăс-тăнĕ чăнах та пур унăн. Темле, хăйне пăхăнтарма пултаракан хăвачĕ те сисĕнет. Гипноз-и вăл е урăхла вăй? Пулаççĕ-çке çавăн пек çынсем. Тен, Кюльме патне килекенсем тĕшмĕшлĕ пулни те, мĕнле калас, хăй ĕçнех тăвать пуль. Хамăр куçпах куртăмăр: Салихов полицай йăваланать урайĕнче. Куççульпех макăрать. Такам та пĕлет, Салихов çемçе чунлă çын мар. Ун саламатне ял çыннисем чылайăшĕ тутанса пăхнă. Лутраскер сиксе çапатчĕ, тет, вăл нухайккипе.

Эпир пӳрте вăркăнса кĕтĕмĕр. Хĕрлĕ çăлтăрлă, автоматлă салтаксем. Салихов куçне чарса пăрахрĕ. Урай тăрăх упалене-упалене стена çумне çитрĕ.

«Тăр ура çине! Этем пек пул», — терĕ ăна Харитонов хыттăн.

Салихов чĕтре-чĕтре тăчĕ, ик аллине те çӳле çĕклерĕ. Унăн курпун пĕвĕ татах курпунланнă пек курăнать. Халĕ вăл çын пек те мар, темле чăмакка пек çеç туйăнать. Йĕрĕнчĕк хура чăмакка.

«Сутăнчăк Салихов пулатăн-и эс? Ольховкăри чи хаяр полицай-и?» — хаяррăн ыйтрĕ Харитонов.

«Эпĕ... Эпĕ Салихов», — чĕтрерĕ сутăнчăк.

«Айта, хыр кутне тухса тăр», — хушрĕ сержант.

«Каçарăр. Ан вĕлерĕр. Эп сире пулăшма пултаратăп. Кирек мĕн калăр, пурне те тăватăп. Ан вĕлерĕр», — йăлăнчĕ Салихов.

Харитонов ăна, хулĕнчен тытса, малалла танкăлтаттарчĕ. Пирĕн тарăху тулса çитнĕччĕ ун чух. Эпир сутăнчăксене тӳсме пултарайман. Çапах та Хариторов ытлашши вĕриленсе каясран пăшăрхантăмăр. Тен, çак сутăнчăкпах мĕнле те пулин усă курма май çук-ши? Эпир ун çинчен малтанах шутланăччĕ-ха.

Алăк патне çитсен, Харитонов ăна чарса тăратрĕ. Шăнăрлă пысăк аллипе кăкăрĕнчен тытрĕ те çӳле çĕклесе силлерĕ.

«Кала татăклăн: вилес килет-и сан е пурăнас килет-и?» — терĕ çиреппĕн.

«Тархасшăн, ан вĕлерĕр», — куççуль витĕр йăлăнчĕ Салихов.

«Алла пулсан, пире пулăшатăн-и?»

«Пулăшатăп. Кирек мĕн хушăр».

Çакăн хыççăн Харитонов сержантпа Салихов сутăнчăк хушшинче татăклă калаçу пулса иртрĕ. Салихов малашне нимĕçсене хирĕç кĕрешме тупа турĕ. Ĕнене каялла тавăрса пама пулчĕ. Тылри тăшман салтакĕсем ăçта вырнаçса тăни çинчен каласа кăтартрĕ. Кунсăр пуçне тепĕр хыпар пĕлтерчĕ. Тылри çарсен командирĕ фон Курт Биссинг (ялти çынсем ăна кĕскен «Курт» теççĕ) хăй пурнăçĕ пирки мĕн каланине илтесшĕн имĕш. Таçтан муртан пĕлнĕ Кюльме çинчен. Çавăнпа тĕпчеме янă иккен вăл Салихов полицая.

«Эс каланине пурне те тăватăп. Эсир те ман хута кĕрĕр», — тесе хăварчĕ Салихов тухса кайнă чухне.

Салихов полицай, ялта тем пек çухрашса, тĕнче кисретсе çӳренĕ пулин те, калама çук хăравçă, хăй пурнăçĕшĕн чĕтресе тăракан çын иккен. Вăл хăйне разведчиксем тытсан, чăннипех те сехĕрленсе ӳкнĕ. Хăй пурнăçĕ çинчен, çемйи çинчен шухăшла пуçланă. Малтанах вăл фашистсем Совет влаçне пĕтерсе хурасса шаннă. Халĕ нимĕç çарĕсем Ленинград патĕнче нумайччен тытăнса тăни ăна иккĕлентерме тытăннă. Çавăнпа та хамăр çарсем умĕнче вăл çылăхне кăштах та пулин пĕчĕклетме май шыранă. Çавна валли акă меллĕ самант сиксе те тухрĕ.

Салихов килессе кĕтсе, эпир чăтлăхра икĕ талăк пурăнтăмăр.

Çапла, тавралăха лайăх сăнаса тăнă чухне, сасартăк лаша ури сассисем илтĕнчĕç. Çамрăк чăрăшсем хушшинчен, вĕлт те вĕлт туса, кокардăллă карттус курăнчĕ. Ун хыççăн — кăвак пилоткăсем. Миçен кусем? Сахалтан та вуннан-вуниккĕн. «Мĕн эсремечĕ-ха капла? Салихов пире тытма нимĕçсем ямарĕ-ши?» — вĕлтлетсе иртрĕ пуçра шухăш. Эпир сас-чӳ кăлармасăр сăнаса выртатпăр. Чим-ха, тем, вырăсла калаçни илтĕнчĕ мар-и? Э-э, нимĕçсемпе пĕрле Салихов хăй те килнĕ иккен.

«Кюльме, уç!» — кăшкăрчĕ Салихов. Тухатмăш карчăк часах уçрĕ. Салиховпа нимĕç офицерĕ (хайхи Курт текенни ĕнтĕ) пӳрте кĕчĕç, салтаксем хурала юлчĕç.

— Ну мĕнле, лектертĕр-и çав çӳллĕ карттуса? — тӳсеймесĕр ыйтрăм эпĕ.

— Лектертĕмĕр, — терĕ Лорх Иванĕ — Эпир тула юлнă салтаксене сасартăк тапăнтăмăр. Улттăшĕ вилчĕç. Ыттисем лашисене пăрахса хăварсах каялла тарчĕç. Эпир пӳрте чупса кĕтĕмĕр те нимĕç офицерĕн аллисене чĕн пиçиххипе пăрса çыхрăмăр. Тула сĕтĕрсе тухрăмăр. Хăйĕн тимĕр кăвак ăйăрĕ çине урлă вырттартăмăр. Ун хыçне Харитонов утланса ларчĕ, тытса пыма. Эпир те лашасем çине утлантăмăр. «Тепре килсен, татах пулăшма тăрăшăп сире», — тесе ăсатрĕ пире Салихов.

Малти лини патне çывхара пуçласан, лашасене пĕр ял патне хăвартăмăр та хамăр çӳран кайрăмăр. Нимĕç офицерĕн ним тума та çук, пирĕнпе пĕрлех утас пулчĕ. Ничево. Талкăштарчĕ кăна. Пĕр сас-чĕвĕ те кăлармарĕ.

— Мĕнле, хамăрăннисем патне аванах таврăнтăр-и? — ыйтрăм эпĕ.

— Чип-чипер каçрăмăр. Вăт халь ĕнтĕ хушамат патне çитрĕмĕр. Çавăн чухне штаб начальникĕ ура çине тăчĕ те:

«Эсир «Лаох» операцие ăнăçлă ирттернĕ. Сире çакăншăн тав тăватăп», — терĕ.

«Мĕнле Лаох?» — ыйтрăмăр эпир.

«Сирĕн операцие эпир «Лаох» тесе ят патăмăр. Кашни разведчик хушамачĕн малтанхи саспаллине илсе. Ăнлантăр-и? Леонова, Афанасьев, Осипов, Харитонов — Л-А-О-Х...»

Тепĕр кунне пирĕн штурмовиксем тăшман склачĕсене, танксем юсамалли мастерскойне, Рябиновскри çар чаçне аркатса тăкнă. Айăн-çийĕн тустарнă фашистсен йăвине. Вăт, çапла пулчĕ ун чухне, тăванăм. Куркаланă пурнăçа. Пайтах. Çапла-и?

— Вăл çапла пулĕ-ха, — терем эпĕ, пируса сӳнтерсе. — Çапах та сана «Лаох» тесе мар, «Лорх» тесе чĕнеççĕ-çке.

— Ха-ха-ха! Пит васкатăн эсĕ. Хушамат улăштарасси хăвăрт пулакан япала мар. Ерипен якалса çирĕпленет вăл. Вăт, эпир фронтра чухнех пĕр-пĕрне «Лаох» та «Лаох» тесе чĕнекен пултăмăр. Эпĕ хам та Светăна: «Пурнăçсем епле, Светлана-Лаох?» — теттĕм. Харитонов сержанта: «Аван-и, Харитонов-Лаох?» — тесе чĕнеттĕм. Вĕсем мана: «Мĕнлерех сывлатăн, Афанасьев-Лаох?» — тетчĕç. Çĕнĕрен килекен салтаксем пирĕнтен тĕлĕнетчĕç. «Мĕнле эсир пурте Лаох хушаматлă? Пĕртăвансем мар пулĕ те?» — тесе ыйтатчĕç. «Пĕртăвансем», — мăнаçлăн калаттăмăр эпир.

Вăт çапла туянтăмăр эпир Лаох ята. Вăрçăран таврăнсан, пурне те каласа панă эп ун çинчен. Кайран вара хама та «Лаох» теме пуçларĕç. Çул хыççăн çул иртрĕ. Ман звено кашни çулах çĕрулми ăнăçлă туса иле пуçларĕ. Сăмах-юмахăм та ытларах çĕрулми çинчен... Пурăна киле, çапла, сисмен те: мана «Лаох» тесе мар, «Лорх» тесе чĕне пуçларĕç. Лаох Иванĕ мар, Лорх Иванĕ иккен эпĕ. Çакăншăн, тĕрĕссипе каласан ним чухлĕ те пăшăрханмастăп. Савăнатăп кăна... Вăрçă чухнехи хушамата мирлĕ пурнăçри хушамат çĕнтерчĕ-çке. Мĕн каласси пур, тĕрĕс, саккунлă яаала...

— Кайран Кюльме çинчен пĕлтĕн-и? — тӳсеймесĕр ыйтрăм эпĕ.

— 1944 çулхи хĕлле пĕлтĕм. Наступлени пуçлансан... Кюльме кил-çуртне нимĕçсем çунтарса янă иккен. Хăйне çакса вĕлернĕ.

— Света... Светлана ăçта юлчĕ?

— Света-и?... — Лорх Иванĕ чылайччен ним хускалмасăр ларчĕ. Юлашкинчен çапла хушса хучĕ: — Çуркунне пĕр разведкăна эпир каллех унпа кайрăмăр. Килессе вара... Килессе...

Лорх Иванĕ сăмахне вĕçлеймесĕрех пуçне усрĕ.