Электронлă вулавăш

— Куçма, — тенĕ Куçма арăмĕ. — Петькана пар-ха кунта, юлашки хут пăхса илем эп ун çине.

Кăмака умĕнче çулталăкри ывăлне тытса тăракан Куçма арăмĕ вăйсăр аллисемпе ывăлне ыталаса тытса çапла каланă:

— Петька, юратнă ывăлăм, сыв пул... — тек пĕр сăмах та калайман. Темрен хăраса, чарна-чарна, амăшĕ çине пăха-пăха йĕме тытăннă ывăлне алăран ямасăрах, пĕрре йывăррăн сывланă та вилсе те кайнă...

— Ну-но-о! — тесе хăвалать Куçма лашине. Малалла аса илесшĕн мар, пурне те манас тесе хăй пек ватă лашипе калаçать. Анчах иртнĕ кунсем хальхи кунсемпе пĕрле çыхăннă, уйрăм тăмаççĕ. Вĕсем пĕр вĕçĕмсĕр çыхăра пулса, çĕр пăтлă чул пек кăкăр çине килсе выртнă. Тен, ĕлĕкрех, çамрăк, вăйлă кăкăрлă пулнă чухне çавăн пек чул айĕнче те сывлама пултарнă Куçма, анчах халь... Халь — çук. Халь кăкăр нумай хĕсĕннĕ, шалалла путнă. Çул хĕрĕнче хăш-пĕр чухне теплерен ешĕл курăксем хушшинче савăнса ӳснĕ вăхăтра, çул çинчи пĕччен пуç хĕвелçанăш телейĕпе пурăннă Куçма: пĕччен, пĕчĕк ывăлпа... Юратнă арăмĕн ятне варлас мар тесе, темĕн чул йывăр пулсан та, авланмасăр пурăннă. Кунсем пĕрин хыççăн тепри сăрталла улăхакан кĕлте ураписем пек асаплăн шăваççĕ. Пилĕк, вунă, вун пилĕк çул иртет... Пĕччен хĕвелçанăш телейĕ урăххине улшăнать. Ун умĕнче — вăйлă, çирĕп ывăл. «Асапланни ахалех пулмарĕ, турă мана вăл асапшăн лайăх ывăл кӳчĕ, — тенĕ Куçма. — Ак тепĕрер виç-тăват çултан авланĕ те, виличчен унăн ачисене те курса савăнмалла пулĕ. Вилсен йĕркеллĕ, чысласа чикĕç çĕр айне...» Çапла ĕмĕтсем пулнă Куçман! Анчах, вăл ĕмĕтсене пĕр тискер, курăнман вăй пуртăпа лач! килсе татнă. Ывăла салтака тытса кайрĕç те таçта çухатрĕç — ултă уйăх ывăлтан çыру çук.

Юртать лаша. Чашлатать çуна. Çул айккинчи маяксем пĕрин хыççăн тепри хыçа юлса пыраççĕ. Юр çаплах пĕтĕм лапкăшĕпе кĕмĕл пĕрчĕсемпе выляса выртать. Анчах Куçма куçĕсене илĕртмеççĕ вăл пĕрчĕсем. Куçма вĕсене курмасть те, туймасть те. Вăл пĕлĕт çине, хĕвел çине пăхнă.

— Ой, хĕвел, çав тери аслă, çав тери йăваш хĕвел, эс пĕлен пулĕ: ăçта ман ывăл, ăçта? — тенĕ пек пулнă унăн тилмĕрекен куçĕсем.

Юрлă уй нумай çĕртен çулсемпе хĕресленсе пĕтнĕ. Вăл çулсем вулăс ялĕ Тапанвар патне çитсен пĕр çĕре пуçтарăнаççĕ. Çав тĕле çывхарса çитрĕ Куçма. Ытти çулсенчен тухнă çунасемпе пĕрле юман юпаллă пус хапхинчен Тапанвара кĕрсе кайрĕ.

* * *

Таçта, пĕр хăватлă вăй аслатиллĕ саспа пĕрех сăмах çухăрнă.

— Ре-во-лю-ци! — тенĕ.

Темиçе пин пăтлă тар пĕрчи пек çурăлса тухнă çак сăмах. Тĕлĕнмелле хăвачĕпе тĕнче никĕсне килсе тапнă. Раççей ылтăн тронĕ çинчи çын малтан çӳлелле сиксе ӳкнĕ, унтан çĕре перĕнсе аннă. Хăшĕсем ылтăн трона хăвăртрах майласа лартма тăрăшнă. Анчах трон — çурмаранах çурăлнă. Темиçе çĕр çул хушши ларнă трон самант хушшинче вакланса пĕтнĕ.

— Ре-во-лю-ци! — тенĕ хăватлă вăй.

Сăмах çӳле улăхса кайнă. Сăмах уйсем, хуласем, ялсем çинче вĕри çĕлен пек йăлкăшса, кăвар тăкса çӳренĕ. Сăмах кашни чӳрече патне пырса:

— Урама тухăр, кам пӳртре, вăл — хăравçă е ман тăшман, — тесе систернĕ. Нумай алăксем хăвăрт уçăлнă вара. Халăх пинĕ-пинĕпе урамалла тапнă, çĕр çуммипе çӳрекен хура, тачка пĕлĕтсем пулса çĕнтерӳ юрри юрланă.

— Эпĕр — хура алăллисем, çĕнĕ пурнăç тума тытăнатпăр, — тесе юрланă халăх. — Пусмăрлă пурнăç йăлăхтарчĕ пире, сывă пултăр ирĕклĕх!

Сахал алăксем уçăлмасăр юлнă. Вĕсен хыçĕнче трон çурăлнăшăн куйланакан, телейлĕ пурнăçпа уйрăлма вăхăт çитнĕ çынсем пурăннă. Хăра-хăра пăхнă вĕсем урамсенче çĕнтерӳ юррипе тапраннă халăх çине. Çуртсене-урамсене, креппăçсене, сăртсене — пĕтĕм тĕнчене сивĕ тытнă пек чĕтрекен çĕнтерӳ юрри шăпрах саслă юрăсене анчах итле-ме вĕреннĕ хăлхасемшĕн калама çук ют юрă пулнă. Пăр пек сивĕ те хытă, хĕвел пек вĕри те çутă çĕнтерӳ юррине тăпранпа тимĕр çинче çитĕннĕ çынсем анчах савăнса итлеме пултарнă.

— Урама тухăр! Кам пӳртре, вăл — хăравçă е ман тăшман! — тенĕ çĕнтерӳ юрри. Малтан чул çурăмлă хула кисреннĕ вăл юрăпа. Унтан — юрпа улăм айĕнче хăюсăр йăнăшнă ял. Вăл çĕнтерӳ юрришĕн така тирĕнчен тунă çĕлĕкне çӳлелле нумай хут ывăтнă, нумай хут суха тимĕррине калекпе шаккаса:

— Толой патша! Толой вăрçă! Ман суха пуç хуçишĕн йĕрет! — тесе çухăрнă.

* * *

Çавăн майлă пулнă паян Тапанварта. Пасара пухăннă халăх умне пырса капланчĕ. Тĕпне çухатнă тинĕс майлă: кĕрлет, çĕмрĕлет, çухăрать... Пĕрисем çĕлĕкĕсене çӳлелле ывăтаççĕ, теприсем хăйсем çӳлелле сикеççĕ, виççĕмĕшĕ ăна та, кăна та тăвать. Аякра, кантур алăкĕ умĕнче, пĕр яка шинель тăхăннă çын сăмах ваклать. Анчах ун сăмахĕсем, халăх хумханса тăнăран, пур çĕре те илтĕнмеççĕ. Хыçалта тăракансене вăл алăсемпе хăлаçланни анчах курăнать.

Ним ăнланайман Куçма кантур умне çак вăхăтра пырса тăчĕ. Пĕр анчах çӳлелле сикме чарăннă, хăй пекрех ватă, типшĕм, такçан кăшт сыпма та ĕлкĕрнĕ çынран:

— Ара, мĕн пулнă, ма халăх çав териех кĕрлет? — тесе ыйтрĕ.

Анчах леш, Куçмана хирĕç чĕнес вырăнне, каллех çӳлелле сикме пуçлать. Юлашкинчен мулкаç çĕлĕкне пуçĕ çин-чен хывса, çĕре килсе çапать: