Электронлă вулавăш

Курак Мĕтри, хунькассинче пулнă пек, халĕ унтан урапа çинче силленсе таврăннă пек тĕлĕк тĕлленсе выртаканскер, такам хыттăнах: «Тăр, мучи! Çитет сана çемçе çĕрте кун чухлĕ çывăрса килнипе», — тенине илтсе вăранса кайрĕ.

— Ийя! — йăпăр-япăр сиксе тăчĕ Мĕтри. — Ма çапла çĕр варринчех кăшкăрса вăрататăн эс, карчăк?

— Мĕн мăкăртататăн эс унта? Халех матраса пуçтарса хур! Ха, тăсăлса выртнă вăл!

Пуçне карттус тăхăннă ют хĕрарăм хунарпа çутатса тăнине курсан тин Курак Мĕтри, ыйхăран уçăлса çитсе, хăй пуйăс çинче пынине тăна илчĕ. Ăна вакунти кондуктор вăратрĕ иккен.

— Мĕн пулнă? — куçне сăтăркаларĕ Курак Мĕтри.

— «Мĕн пу-улнă!» — витлесе илчĕ ăна хĕрарăм-кондуктор. — Çĕркаç «Кама тӳшек-минтер кирлĕ?» тесе ыйтсан эсĕ ним те шарламарăн… Халĕ, ав, епле тăсăлса выртнă матрас çине! Халех пуçтарса хур!

Курак Мĕтри, çӳлти плацкарт çине майлашнăскер, кондуктор умĕнчех тӳшеке ялти пек хуçлатса чĕркерĕ те çӳлĕк çине хăпартса хучĕ.

— Вăт çапла, — терĕ тинех кăмăлĕ тулнă кондуктор. — Матрас çине выртас пулсан, каçхине укçа тӳлемеллеччĕ, простынь, минтер пичĕ, çитти илмеллеччĕ…

— Ара матрасĕ ахалех тăрать те, сарса выртас терĕм, — тавăрчĕ Курак Мĕтри, урине чăлха тăхăннă май.

— Юрамасть çара матрас çине выртма, — тесе, кондуктор кĕсье хунарне сӳнтерчĕ те, купе алăкне хупса, пăрăнса кайрĕ. — Купере пăч-тĕттĕм пулса тăчĕ. Тулта та пĕр çутă курăнмасть: пуйăс вăрман витĕр пырать пулмалла — шупка пĕлĕт хĕррипе пуйăс хушшинче хура мĕлке тăсăлать. Пуйăс ураписем, хушăран сăкăлтăкласа илсе шалттин! шалттин! туса пыраççĕ, вакуна енчен енне сулăнтараççĕ. Юнашар çул çине, акă, хирĕç килекен пуйăс çĕр çĕмĕрсе кĕчĕ те, пуç вĕçĕнче пĕр хушă тĕнче кĕмсĕртетсе, ванса-ишĕлсе тăчĕ. Кăшт уçă кантăкран пушшех хытă пырса çапрĕ çак çĕмĕрлӳ. Пуйăс иртсе пĕтиччен Курак Мĕтрин пĕтĕм шăмшакĕ сăрăлтатса, сӳлетсе тăчĕ.

«Ха, чĕмере, пуçа та татса кайĕ ку пуйăс», — тесе кантăк патĕнчен кăшт аяккарах сикрĕ Курак Мĕтри.

Тата, малалла пăхса ларнă май, ăна çил хытă çапать-ха ку уçă чӳречерен. Тепĕр енчех — майлă та — вĕрмест ав, унта, тен, пăчă та пулĕ. Курак Мĕтри, çĕрле шăнса чĕтрене ернĕскер, чӳречене темиçе хут та хупрĕ, анчах хирĕç плацкарт çинче выртаканни ăна каллех уçа-уçа хучĕ, Мĕтри «сивĕ» тенине хирĕç: «Пиçсе вилмелле пăчă!» — тесе тавăрчĕ. Вара тавлашса тăмарĕ Курак Мĕтри. Тӳшек-çитти илнĕ пулсанах кун пек шăнмастчĕ-ха та. Каçхине, мур пуçĕ, тем шухăшланă, ăнланман-ши е хăлхи илтмен-ши?! Укçине хĕрхенес çукчĕ-ха канлĕ ыйхăшăн. Час-час çул çӳремен тавраш, мĕн пĕлсе пĕтерен. Акă халь тумлан ĕнтĕ. Çапла-çке вăл тухман çын çула тухсан — нуши нумай. Теприншĕн ниме тăман япалах уншăн инкек пулать тăрать…

Мускавран ларса тухнă чух, касса умĕнче çын нумаййипе, билетне те алăран туянчĕ-ха вăл.

Çапла… Старогорска çитсе çаврăнмалла килсе тухрĕ-ха ун, ялти сад хуралçин. Акă ĕнтĕ миçемĕш çул вăл пенси илме документсем пухса çитереймест. Чипер пулсан, виçĕмçулах пенси илме тытăнмалла. Иртнĕ вăрçăра пулнă документсем таçта çухалса пĕтнĕ-çке. Çар чаçне астăвать-ха Курак Мĕтри, анчах та астуни тăрăх кăна ăçтан документ туса паччăр сана. Районти çар комиссариатĕнче, ав, темшĕн унăн хĕрлĕ армеец кĕнекине те тупаймарĕç. Вăрçăран таврăнсан, çавăнта илсе юлнăччĕ ăна… Çыннисем халь улшăнса пĕтнĕ, ĕçлессе çамрăксем ĕçлеççĕ. Ун чухнехи хутсене пурне те таçта архива ярса пĕтернĕ, тет. Мур пĕлет-и…

Çарне каясса Мĕтри, чăн та, ку военкоматран кайман çав. Вăл, ялти тăлăх ача, вăрçăчченех пĕрре салтака кайса килнĕччĕ. Салтак служби тухсан, Мĕтри Украинăри пĕр улма-çырла совхозĕнче пилĕк çула яхăн ĕçлерĕ. Кăштах укçа-тенкĕ пухас та, тăван яла таврăнса, йăва пекки çавăрас, авланас, тесе ĕмĕтленсе пурăнчĕ. Анчах вăрçă тухрĕ те — ĕмĕт татăлчĕ. Вăрçа каймалла пулчĕ. Хула çумĕнчи совхозра ĕçлекенскерне, ăна Старогорск военкомачĕ салтака илчĕ. Вăрçă вăхăтĕнче вăл хула пĕр вăхăт тăшман аллинче пулчĕ те, военкоматĕнче ун чухнехи хутсем сыхланса юлман та пулĕ çав. Кунти военкомат сĕннипе, Подольскри çар архивне те, Старогорск военкоматне те хут çырса пăхрĕ-ха Мĕтри. Иккĕшĕнчен те каялла хут илчĕ: Кураков Дмитрий Иванович çав-çав çулсенче çав-çав çар чаçĕнче службăра тăни паллă мар, тесе пĕлтерчĕç унтан. Ак сана япала!.. Виçĕ çул çурă фронтра пулни тухса ӳкет. Çулĕсем ахаль садра ирттернĕскерсем пулсан, тем мар-ха… Вăрçă çулĕсем-çке-ха. Мăйран аманса, контузи туянса таврăннă çулсем! Çав чи асаплă çулсене пенсие тухнă чух çухатмалла-и? Ял-йыш, пĕлес пулсан, Митри Иванч вăрçă вăхăтĕнче таçта çухалса çӳренĕ теме пуçлĕ. Пулĕ вăл усалли! «Ытлашши ан хуйхăр-ха, — лăплантарчĕç ăна районти комиссариатра. — Ун пекки пулкалать сайра пĕрре. Тен, эс часть номерне пăтраштаратăн пуль. Тен, кайран часть номерĕ улшăннă. Ху вăрçăччен ĕçлесе пурăннă вырăна тата унти хăвна салтака илнĕ военкомата кайса пăх-ха. Военкоматĕнче ун чухнехи хутсем сыхланса юлман пулсан, ху ĕçлесе пурăннă вырăнти пĕр виçĕ çынран справка ил…Тен, салтака пĕрле кайнă, вăрçăра пĕрле пулнă çынсене те тĕл пулăн… Вĕсем ĕнентерсе справка çырса парсан, çитет!»

Акă ĕнтĕ вĕçтерет халь Мĕтри.

Нумай пулатчĕ-ха инçе çула тухманни. Чăн та, фронтран таврăннăранпа республика тулашне тухса курман. Канашпа Вăрнартан иртмен. Сăлтавĕ те пулман. Вăй пур чух, çартан таврăнсанах, бригадирта чупнă, кайран конюхра ĕçленĕ. Халĕ, вăй хавшанă май, саккăрмĕш çул — сад хуралçи.

Пирĕн вăл питех тухса çӳреме май килмест çав. Эп çӳрем, эс çӳре — кам ĕç тăвать? Кам тырпул ӳстерет, выльăх-чĕрлĕх пăхать? Яланах çул çӳрес пулсан, эпир те майне-шывне тӳрех тупмалла та. Çак хирĕç выртакан çыннах илер. Хăй манран чаплах та пулас çук-ха. Темле мунчара çынсене çурăм шăлса яраканни, тет-и… Çавăн пекрех каларĕç… Анчах пырса калаçса пăх-ха эс унпала! Чӳречене такки хуптармарĕ вĕт. Ăна леш енче çил вĕрмест. Мана кунта, хирĕçле, витĕр касать… Ну, юрĕ ĕнтĕ, чĕрре кĕрем мар ват пуçăмпа. Çавах çывăрасси пулас çук текех. Ха, тур хупламан кондукторĕ — чипер ăшă ыйха татса кайрĕ… Унăн, ырри пулсан, ĕнерех лайăхрах ăнлантармаллаччĕ. Хам та: «Мана, старике, простыньсĕр та пырĕ», — тесе шутларăм пулмалла çав… Ийя… Тулĕ те çутăлса килет ав… Ĕççинчи каç — çерçи сăмси тăршшĕ кăна, теççĕ те, чăн сăмах çав.

Мĕтри çапла пĕр хушă хăй ăссĕн калаçса ларнă хыççăн, çийĕнчи пĕчĕк пиншакĕпе пĕркенсе, кăштах «пуç тĕкрĕ».

Купе умĕнчи хĕсĕк вырăнта темиçе çын анма хатĕрленсе чăматанĕсемпе кăштăртаттарчĕç.

«Иртсе каймастăп-ши эпĕ тата хулинчен? — сасартăк сехри хăпнă пек пулчĕ Курак Мĕтрин. — Вунă тенкĕлĕх билетпа халех иртсе каймалла мар пек те. Шупашкартан, ав, çавăн чухлĕ тӳлесе, кăнтăрла ларатăн та тепĕр кун ирхине тин Мускава пырса çитетĕн… Çапах та камран та пулин ыйтса пăхам-ши?..»

Мĕтри, сас туса ытти пассажирсене вăратас мар тесе, плацкарт çинчен ерипен анчĕ те, купе алăкне асăрханса уçса, прохода тухрĕ.

Вăраннисем пур иккен-ха.

Курак Мĕтри, ыйтса пăхма юрăхлă çын шыраса, купесем умĕпе утса иртрĕ. Алăкне уçса хунă купере ирхи апат чăмласа ларакан мăнтăр майрапа самăркка арçын Мĕтрипе сăмах ваклас сăнлă курăнмарĕç. Мĕтри малалла утрĕ. Вакун вĕçне çитсен, ăна тамбуртан хирĕç кĕрекен паçăрхи хĕрарăм-кондуктор курчĕ.

— Тавай, мучи, хатĕрлен, сан тепринче анмалла, — терĕ вăл, туалета уççипе питĕрсе илнĕ май.

— Ха, çитрĕмĕр те-и? — хыпаланса ӳкрĕ Курак Мĕтри. — Тепри-и вăл Старогорск?

— Ав ăçта çитесшĕн тата! Кутияра çитрĕмĕр, — терĕ кондуктор.

— Мĕнле Кутияр тата? Манăн Старогорска каймалла, хĕрĕм, — куçĕ чарăлса çавраланчĕ Курак Мĕтрин.

Чарăнчĕ те кăн-н пăхса тăчĕ кондуктор Курак Мĕтри çине.

— Кӳр-ха, ăçта сан билету?

— Билечĕ кунтах-ха вăл… Çак кĕсьерехчĕ-ха вăл. Эй, чĕмере…

— Часрах туп… Вăхăт çук ман санпа лăпăртатса тăма…

— Халех тупап, халех… Акă çакă пулас-ха вăл… Ку та вăл пулмарĕ-и?

Курак Мĕтрин алли-ури те çыхланса чĕтрене ерчĕ, хăй текех кĕсйисене хыпăласа ухтарчĕ, тавăрчĕ, каялла чикрĕ.

— Акă вăл, анра, — çак вăхăтра Курак Мĕтрин кăкăр умĕнчи тулти кĕсйинчен билет кăларса илчĕ кондуктор. — Акă кур, «Кутияр» тесе çырнă. Анма хатĕрлен! — терĕ те кондуктор малалла утрĕ.

…Мĕтри, шăпăртах пулса, купене кĕчĕ, хăйĕн çыххине йăтса тухса, вакун вĕçнелле кăштăртатрĕ.

— Ха, мур хупламан этеммине — мĕнле билет тыттарчĕ вăл мана! — калаçсах утрĕ вăл вакун вĕçнелле.

— Эсĕ ниçта та ан тух, папаша, — терĕ çак самантра куперен пуçне кăларнă вырăс. — Вăйпа антарса хăвараймасть вăл сана… Мĕн, укçу çитеймерĕ-и Старогорсках билет туянма?

— Укçи мар-ха, ара, çын аллинчен туянтăм-çке билетне… Пĕр ӳсĕр çын тыттарчĕ мар-и. Эп пăхма астуман… «Ку старик çитес çĕре чиперех çиттĕр-ха», темен ĕнтĕ вăл, мур хупламан!.. Халь çитес çĕре çитмесĕрех анса юлас пулать-ши ĕнтĕ ман?

— Сан тата тепĕр аллă çухрăма яхăн каймалла, — каларĕ вырăс. — Темех мар… Пулать вăл пурнăçра…

— Ара, кондуктор тем тăвĕ-ха…

— Эп унпа хам калаçăп… Кĕрсе лар вырăнна…

Кондуктор каялла кĕрсен, чăн та, вакунĕпе шăв-шав çĕкленчĕ. Çывăракансем те вăранса сике-сике тухрĕç.

Ай, тĕнче!.. Ĕмĕрте пит пиçменччĕ кун пек Курак Мĕтрин! Çак намăса ватлăхра, утмăл виççĕ тултарсан, курмалла пулчĕ…

Кондукторăн чĕлхи çинче текех пĕр сăмах:

— Тепĕр станцирех милицие парса хăваратăп! — кăшкăрать вăл.

— Юрĕ ĕнтĕ, юрĕ, — лăплантарать ăна вырăс — Кирек кам та инкеке лекме пултарать.

— «Юрĕ» çав… Контроль килсен, сире мар, мана айăплаççĕ. Астăвăр, эпĕ уншăн сăмах тытмастăп!

Курак Мĕтрин пит-куçĕнчен çул тăршшĕпех вут-хĕм пĕрĕхсе пычĕ. Ниепле лăпланаймарĕ вăл, купери хăйĕн кĕтесне кайса вырнаçрĕ те кикен çинĕ пекех анкă-минкĕллĕн кантăк витĕр пăхса пычĕ.

Анасса — тепĕр сехет майлă кайсан анмалла пулчĕ.

Пысăк чул çуртсем хушшипе пыракан пуйăс майĕпенрех чупа пуçларĕ те, çынсем «Старогорск» терĕç.

Анма тесе алăк патне çитсен, Мĕтрие каллех кондуктор кăшкăрса чарчĕ:

— Гражданин! Тӳлесе те хăвармастăн-и ĕнтĕ халь эсĕ?

— Ара, ара, — хыпаланса ӳкрĕ Курак Мĕтри. — Каçар, хĕрĕм, тăн пăтрансах кайрĕ-ха ман… Тупата, шуйттан мантарчĕ-и… Ăша та кĕмен…

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн