2017 ҫулхи нарӑсӑн 20-мӗшӗнче Хусанти «Идель.Реалии» сайтра «Чувашский продержится не более 50 лет?» интервью тухнӑччӗ. Унта чӑваш сӑмахӗпе культурин ку чухнехи лару-тӑрӑвне самаях тарӑн та тӗрлӗ енлӗн хак пани курӑнчӗ. Калаҫӑва Чӑваш ваттисен тӗп канашӗнче сӳтсе явнӑ чухне хамӑрӑн йышӑнӑва юлашки инстанцие — Республика пуҫлӑхӗ патне тата хаҫатсене яма хушрӗҫ. Республикӑри хаҫатсем пичетлемерӗҫ, тулай хаҫатсенче ҫеҫ кун курчӗ. Ҫыру «Чӑваш халӑх сайтӗнче» пуш уйӑхӗн 3-мӗшӗнче тухрӗ.

2010 ҫулхи акан 6-мӗшӗнче ЧР Министрсен кабинечӗн Председателӗ Иван Моторин пуш уйӑхӗн 31-мӗшӗнче алӑ пуснӑ хурав электрон почтӑпа килчӗ. Ҫырӑва тирпейлӗ ҫырнӑ, «малашне тата тимлӗрех ӗҫлемелле» тенӗ, анчах Ваттисен канашӗ лартнӑ ансат ыйтусене пӗрне те хуравламан. Ача пахчисемпе шкулсенчи чӑваш вӗрентӗвне тӗрӗслесе тӑрасси, вӗрентӳ сехечӗсене ытти чӗлхесеннинчен катса хӑвармасси тата Ашшӗ-амӑшӗн ҫулталӑкӗнче килте, урамра чӑвашла та, вырӑсла та тимлесе калаҫас тесе халӑхра ятарласа анлӑ юхӑм пуҫарасси пирки Республика ертӳлӗхӗн шухӑшне кӗтнӗччӗ. Ун вырӑнне Вӗрентӳ шаралӑхӗн ҫулталӑкран ҫулталӑка куҫса тӑракан шайлавӗнчен (отчетӗнчен) илнӗ мухтав юррине ҫеҫ кӗтсе илтӗмӗр. Кун пек отчет сыпӑкне эпир унччен те темиҫе хутчен илсе вуланӑ, ун пирки «Идел.Реалии» калаҫӑвӗнче те асӑнса хӑварнӑ.

Ҫапла вара, чӑваш вӗрентӗвӗ умӗнчи бетон хапха ку хутӗнче те уҫӑлмарӗ.

Чӑваш тӑванӑмсем! Премьер-министр хуравӗпе паллашӑр-ха. Унта ҫырнипе чӑн пурнӑҫри тӳрре килеҫҫӗ-и? Мӗнле шутлатӑр, Вӗрентӳ шаралӑхӗпе, Республика ертӳлӗхӗпе пӗрле пӗрле параппан ҫапса масар ҫине каймалла-тӑр...

Хисеплӗ Виталий Петрович!

Чӑваш чӗлхине упраса хӑварасси, малалла аталантарасси, тӑван халӑхӑн пуян еткерлӗхне тӗнче шайне кӑларма тӑрӑшни пархатарлӑ та сӑваплӑ ӗҫӗ.

Чӑваш ваттисен тӗп канашӗн уҫӑ ҫырӑвӗнче хускатнӑ ыйтусем хальхи вӑхӑтшӑн пӗлтерӗшлӗ. Халӑхӑмӑрӑн авалхи тата паянхи историне, культурине лайӑх пӗлесси, ачасем чӑвашла таса та тӗрӗс калаҫма вӗренесси, ҫамрӑк ӑрура чӑн чӑваш чунӗ аталанасси, паянхи пурнӑҫ ыйтнине тивӗҫтерекен, мӑнаҫлӑ та ҫирӗп, хастар ҫын пуласси обшествӑран, шкултан, ҫемьерен нумай килет.

Чӑваш Республикин «Чӑваш Республикинчи вӗренӳ ҫинчен» калакан саккунӗн 5-мӗш статйипе килӗшӳллӗн Раҫҫей Федерацийӗн элтешӗсен шкулчченхи, пуҫламӑш тата пӗтӗмӗшле пӗлӗве вӗренӳ тытӑмӗ май панӑ таран тӑван чӗлхепе илме ирӗк пур. Вӗренӳ чӗлхисене е чӗлхине вӗренӳ организацийӗ хӑй тӗллӗн вырӑнти норма акчӗсенче ачасен, ашшӗ-амӑшӗн шухӑшне, вырӑнти чӗлхе лару-тӑрӑвне шута илсе палӑртать. Ҫавӑнпа та ача ашшӗ-амӑшне вӗрентӳпе воспитани ӗҫне явӑҫтарасси мала тухса тӑрать. Паллах, республика, район, шкул шайӗнчи яваплӑ ӗҫтешсен ача ашшӗ-амӑшне хӑйсен ачисене тӑван чӗлхене хисеплеме вӗрентмеллине ӑнлантарса памалла, пӗрле ӗҫлемелле.

Чӑвашла пуплеве алла илме лайӑхрах условисем тӑвас тӗллевпе ача сачӗсене «Ачасене шкулччен вӗрентмелли тӗслӗх программи», «Чӑваш ача сачӗн кӗҫӗн ушкӑнӗнче литературӑпа паллаштарасси», «Чӑваш ача сачӗн вӑтам ушкӑнӗнче литературӑпа паллаштарасси» ятлӑ вӗренӳ пособийӗсемпе тивӗҫтернӗ. Ҫавӑн пекех тӗслӗ ӳкерчӗклӗ алфавит, чӑваш музыкин хрестоматийӗ, чӑваш халӑхӗн йӑли-йӗркипе ҫыхӑннӑ электрон пособийӗсем те пур. Чӑваш Республикинчи 277 шкулта пуҫламӑш пӗлӗве ачасем тӑван чӑваш чӗлхипе илеҫҫӗ. Тӑван чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентме федерацин патшалӑх вӗренӳ стандарчӗсене тивӗҫтерекен программӑсемпе вӗренӳ кӗнекисем хатӗрлесе пичетлесе кӑларнӑ, вӗренӳ организацийӗсене вӗсемпе туллин тивӗҫтернӗ. Чӑваш чӗлхипе вулавӗ тата литератури валли чӑваш шкулӗнчи кӗҫӗн класӗсенче 5–6 сехет, вӑтам классенче 4-5 сехет, аслӑ классенче 2-шер сехет уйӑраҫҫӗ. Вырӑс шкулӗн вӗренӳ планӗпе килӗшӳллӗн, эрнере 5 е 6 кун вӗреннине кура 1–9 классенче чӑваш чӗлхи 2 е 3 сехет вӗрентеҫҫӗ. Аслӑ классенче литература валли 1 сехет уйӑрнӑ. ФГОСпа килӗшӳллӗ сӗннӗ вӗренӳ планӗсене тытса пырасси нумай чухне ача ашшӗ-амӑшӗнчен килет, мӗншӗн тесен «Вӗренӳ

Ҫинчен» калакан ФЗ 28-мӗш статйипе килӗшӳллӗн вӗренӳ организацийӗ ашшӗ-амӑшӗ ыйтнипе пӗтӗмӗшле вӗренӳ планне, программисене хӑй суйласа илме пултарать.

Тӑван чӗлхен талккӑшне анлӑлатас, ачасен пултарулӑхне аталантарас тӗллевпе чӑваш чӗлхипе литература урокӗсенче, класс тата шкул тулашӗнче иртекен халӑх йӑли-йӗркипе ҫыхӑннӑ тӗрлӗ формӑллӑ ӗҫсен юхӑмӗ вӑй илсе пырать. Ӑста ачасем тӑван чӗлхене, халӑх историйӗпе йӑли-йӗркине тӗплӗн вӗреннине тата хӑйсен пултарулӑхне олимпиадӑсенче, Раҫҫей шайӗнче иртекен ӑслӑлӑх конференцийӗсенче, тӗрлӗрен конкусра та кӑтартма пултараҫҫӗ.

«Пӗтем чӑвашсен интернет олимпиади», «Чӗвӗлти чӗкеҫ» вӑйӑ конкурса пин-пин ача хутшӑнать, шкул ҫулне ҫитмен ачасен «Хунав», 3-5-мӗш класра вӗренекенсен «Янра, чӑваш сӑмахӗ», 6-8-мӗш класра вӗренекенсен «Туслӑх хӗлхемӗ», «Халӑх хитре йӑлипе» ятлӑ фестивальсем иртеҫҫӗ. Ҫак мероприятисене ачасем кашни районтан хутшӑнаҫҫӗ. Вӑтам класра вӗренекенсем валли ҫулсеренех республика шайӗнче сочинени конкурсӗ иртет. Иртекен мероприятисем ҫинчен Чӑваш Республикин Вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министерствин тата Вӗренӳ институчӗн сайтӗнчи уйрӑм баннерта, «Халӑх шкулӗ» журналта пӗлме пулать.

Тӗрлӗ регионсемпе тӗллевлӗ ҫыхӑнса ӗҫлени пысӑк пӗлтерӗшлӗ. Регион ертӳҫисемпе ятарлӑ килӗшӳсем туни ҫыхӑнусене ҫирӗплетет. Паянхи куна Раҫҫей Федерацин 37 регионӗнче тата 7 ют ҫӗршывра 99 чӑваш наци культура пӗрлешӗвӗ ӗҫлет. Чӑваш Республикин тулашӗнчи чӑваш ачисене ҫуллен кану лагерьне йышӑнасси йӑлана кӗчӗ. «Эткер» программӑпа чӑваш халӑх историне, культурине вӗренеҫҫӗ вӗсем унта, республикӑпа паллашаҫҫӗ. 2017 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 6-10-мӗшӗнче регионсенчи хастар чӑваш ҫамрӑкӗсене «Молгород» регион форумне явӑҫтарма, уйрӑм лапамра ӗҫлӗ тӗлпулусем ирттерме палӑртнӑ.

Республикӑра тухса тӑракан хаҫат-журналсенче чӑваш чӗлхипе ҫыхӑннӑ ыйтусене «Ҫивӗч ыйту», «Шухӑш», «Тӑван чӗлхе», «Тӑван сӑмах», «Чӗлхе тата культура», «Тӑван чӗлхене упрар», «Вӗрентӳ», «Чӗлхе пуянлӑхне пӗлетӗр-и» пайсенче тишкереҫҫӗ. Чӑваш наци радиовӗ «Ҫӗр сум», «Шухӑшсем, ҫунатӑмсем», «Литература ҫӳпҫинчен» передачӑсем йӗркелесе ирттерет. «Ӗҫлӗ калаҫу», «Чӑваш халӑх йӑли-йӗрки» передачӑсем тӑван халӑхӑн авалхи историне, кунне-ҫулне, аталанӑвне ҫутатаҫҫӗ.

Ҫулсеренех Чӑваш Республикин бюджетӗнчен вӗрену кӗнекисем, тӗрлӗ методика пособийӗсем, ача-пӑча тата илемлӗ литература туянма укҫа-тенкӗ уйӑраҫҫӗ. 2016 ҫулта 6037,4 пин тенкӗлӗх 43,95 пин кӗнеке кӑларнӑ, вӗсенчен 77% чӑвашла пичетленнӗ.

Ҫырура палӑртнӑ ыйтусем паянхи куншӑн пӗлтерӗшлӗ пулнине кура малашне тата та тимлӗрех ӗҫлемелле. Тӑван халӑхшӑн, чӗлхе пуласлӑхӗшӗн пӑшӑрханнине кура сире пысӑк тав сӑмахӗкалатпӑр.

 

Чӑваш Республикин Министрсен Кабинечӗн Председателӗ И.Моторин

#ачасем, #ваттисем, #чӑваш чӗлхи, #тӳре-шара, #ҫырусем