Ӗнер, 2016-мӗш ҫулхи нарӑс уйӑхӗн 27-мӗшӗнче пӗтӗм Раҫҫейпе тӗнчере паллӑ Раҫҫей оппозицилле политика Борис Немцова асӑну акцийӗсем иртрӗҫ. Аса илтеретеп — ӑна ҫулталӑк каялла Мускавра, Кремль умӗнче тискеррӗн те сӗмсӗр хурахсем-кадыровецсем, ҫурӑма персе, вӗлерчӗҫ. (Вӗсене арестленӗ, следствийӗ пырать). Ҫакна хирӗҫ тӑрса, тарӑхуллӑ халӑх Мускавра та, урӑх хуласенче, чикӗ леш енче те, марш, митингсене, пикетсене туса, урамсенче, площадьсенче йӗркелерӗҫ. Чӑваш Енче те, Шупашкарта та, Б.Хмельницки урамӗнчи масар ҫумӗнчи политикӑлла пӗтни палӑк умӗнче, Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗ тӑрӑх та, хурлӑхлӑ митинг иртрӗ.
Ӗнер вара? Асӑну митинг пулчӗ-и? Е чӑвашсем каллех ҫывӑраҫҫӗ? Е пурте «ДНР»-шӑн, «ЛНР»-шӑн ҫапӑҫма кайрӗҫ? Путсӗр Раҫҫей телевиденийӗ пӑхса минретсе, пысӑк юнлӑ укҫа илме, намӑса пӗлмесӗр, «бандеровецсене» тесе, хӑйсен тӑван ҫӗршыва хӳтӗлекен, паттӑрла Украина салтаксене вӗлерме…
1980-мӗш ҫулсен вӗҫӗнче, Перестройка ҫулӗсенче, 1990-мӗш ҫулсен пуҫламӑшӗнче Чӑваш Енче те демократийӗ вӑйӗсем хастар пулчӗҫ.
Ытларикун, календарьпе ҫуркунне ҫитнӗ кун, пирӗн тӑван республикӑна РФ Правительствин председателӗ Дмитрий Медведев килсе ҫитмелле. Пӗччен мар, Раҫҫей Федерацийӗн ӗҫпе социаллӑ хӳтӗлев министрӗпе Максим Топилинпа. Пысӑк пукансем йышӑнакан тӳре-шарана кӗтсе илме республикӑрисем хӗрсе кайсах хатӗрленеҫҫӗ.
Тӗслӗхрен, Шупашкарти ӗҫпе тивӗҫтерекен центрта тӑрӑшса ӗҫлеҫҫӗ. «Ҫыхӑнура» канашлу пӗлтернӗ тӑрӑх саксем сӑрлаҫҫӗ, ҫурт йӗри-тавра юр тасатаҫҫӗ, сӗтел-пукан улӑштараҫҫӗ тата ытти те. Ак, нумай пулмасть, хула ҫыннисем тепӗр пулӑм асӑрханӑ — Правительство ҫурчӗн кивӗ ҫуртне ӳкерчӗкпе карса хунӑ. Ҫапла май тулаш енчи йӑтӑнса аннӑ штукатурка вырӑнӗсене хупланӑ. Аса илтеретпӗр, Правительствӑн кивӗ ҫурчӗ хальхи вӑхӑтра юсавра.
Дмитрий Медведев унччен пирӗн тӑрӑха пӗлтӗр нарӑс уйӑхӗнче килсе кайсаччӗ. Ун чухне вӑл Ҫӗнӗ Шупашкарта экономикӑна улӑштармалли майсем шыракан тата Раҫҫейӗн инновациллӗ аталанӑвне сӳтсе явакан РФ Президенчӗ ҫумӗнчи Канашӗн президиум ларӑвне хутшӑннӑччӗ, «Хӗвел» савута кайса курнӑччӗ.
Хура халӑхӑн пуҫне Раҫҫей патшалӑхӗн влаҫӗнче ларакансем минретсех пыраҫҫӗ. Спорт мероприятийӗсенче тӗл пулакан пӗр пулӑма эп урӑхла ниепле те урӑх ӑнлантарма пултараймастӑп. Сӑмахӑм чӑваш ялавӗ пирки. Пӗр хут асӑрхасан — юрӗччӗ, нормӑран тухса ӳкнӗ пулӑм теме пулӗччӗ. Ҫук вӗт, сахал мар тӗл пулать — спорт мероприятийӗсенче чӑваш ялавӗ валли тимлӗх уйӑрмаҫҫӗ. Пӑхатӑн та, хӑш-пӗр ял тӑрӑхӗ Чӑваш Республикинчен тухса ӳкнӗнех туйӑнать. «Ху чӑваш пулнишӗн ӑҫта сан мӑнаҫлӑх? Пирӗн асаттесемпе мӑн асаттесем ҫав виҫӗ тӗслӗ ялава кӑна мухтама хӑйсен пуҫӗсене хунӑ-ши?» — текен ыйту парас килет вӗсене.
Хам спорт мероприятисенче пулмастӑп, анчах та хыпарсене лартнӑ май хӑш чухне вӗсенче ӳкернӗ сӑнсемпе паллашма тивет. Ав, пӗрине пӑхнӑ май спорт залӗнче Раҫҫейӗн тата Чӑваш Енӗн ялавӗсем ҫакӑнса тӑнине куртӑм. Мухтамалла пек. Анчах Раҫҫей ялавӗ чиперех ҫакӑнса тӑрать пулсан, пирӗн республикӑнни — усӑнса аннӑ. Ҫакна никам та асӑрхамасть, сахал мар пухӑннӑ халӑх кунта нимӗнле йӗркесӗрлӗх те ҫук тесе шутлать. «Ара мӗн ара? Усӑнса аннӑ?
Чӑваш Ен Правительстви расхутсене пӗчӗклетес енӗпе ӗҫлет. Хальхинче укҫа-тенке патшалӑх служащийӗсен шалӑвне татса перекетлесшӗн.
Кӑҫал патшалӑх тытӑмӗнче вӑй хуракансен шалӑвӗ ӳсессе кӗтмелле мар. Кун пирки Чӑваш Ен Элтеперӗн администрацийӗн ертӳҫи Юрий Васильев ЧР Патшалӑх Канашӗн сессийӗнче каланӑ.
2013 ҫулта патшалӑх служащийӗсен ӗҫ укҫи 33866 тенкӗпе танлашнӑ. 2015 ҫулта вара вӗсем вӑтамран 32620 тенкӗ илнӗ. Экономикӑри йывӑр лару-тӑрӑва пула тата республикӑри ҫынсен вӑтам шалӑвне кура патшалӑх тытӑмӗнче ӗҫлекенсенне те ӗҫ укҫине пӗчӗклетмелле тесе шухӑшлаҫҫӗ.
Кунсӑр пуҫне ҫитес ҫулхи кӑрлач уйӑхӗччен патшалӑх тытӑмӗнче вӑй хуракансем ҫурт-йӗр туянмашкӑн субсиди илеймӗҫ. Депутатсем ку саккун проектне ырласа йышӑннӑ.
Ӗнер республикӑн тӗп хулинче Шупашкарӑн иртнӗ ҫулхи аталанӑвне пӗтӗмлетнӗ. Унта пулнӑ Андрей Иванов журналист пӗлтернӗ тарӑх, республикӑн Правительство ҫуртӗнчен ҫитнӗ десант ӳпкевне ытти муниципалитетра район пуҫлӑхӗсем пуҫ пӗксе ларса йышӑннӑ пулсан, шупашкарсем хӑйсене хӑюллӑн тытнӑ. Шупашкар хула пуҫлӑхӗ Леонид Черкесов та, хула администрацийӗн пуҫлӑхӗ Алексей Ладыков та хулана хурланипе килӗшме васкаман. Унтан та ытларах: хӑйсене, тӗрӗсрех, Шупашкарти социаллӑ пурнӑҫпа экономикӑри йывӑрлӑхсене вара вӗсем хӑюллӑн асӑнса хӑварнӑ. Пӗтӗмлетӗве пухӑннӑ хула тӳре-шари те Шупашкар пуҫлӑхӗсемпе килӗшнине палӑртнӑ.
Цифрӑсем пирки финанс министрӗпе Светлана Енилинӑпа килӗшменнине пӗлтернӗ. Канашлури тавлашу хулари хастарсене наградӑланипе вӗҫленнӗ-ха. Анчах хула пуҫлӑхӗсемшӗн тавлашу мӗнле ҫаврӑнса тухассине пӗр ҫӳлти Турӑ кӑна пӗлет пулӗ.
Чӑваш Енӗн пӗрремӗш Элтеперӗ пулнӑ Николай Федоров республикӑри юбилейсене ирттерме федераци хыснинчен 580 миллион тенкӗ ыйтса илнӗ. Ку укҫана уявсенче савӑнма янисӗр пуҫне Чӑваш патшалӑх филармони ҫуртне юсама та кайӗ.
РФ Федераци Канашӗнче ертӳҫӗн пӗрремӗш ҫумӗнче тӑрӑшакан Николай Федоров тӑван тӑрӑхне, тепӗр майлӑ каласан, Чӑваш Ене, манмасть темелле-тӗр. Мускавран Чӑваша 580 миллион тенкӗ уйӑрассине шӑп та лӑп вӑл ҫине тӑнипе уйӑрнӑ тесе ӑнланма пулать «Правда ПФО» интернет-кӑларӑмри хыпара вуласан.
Укҫа ыйтса Николай Федоров РФ Правительствин пуҫлӑхӗн ҫумӗ Дмитрий Козак, финанс министрӗ Антон Силуанов тата экономика аталанӑвӗн министрӗ Алексей Улюкаев патне ҫитнӗ. Вӗсенчен вӑл Шупашкар 550 ҫул тултарнине, Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине уявлама укҫа уйӑрма ыйтнӑ. Ку тӗллевпе мускавсем 429,9 миллион тенкӗ субсиди пама килӗшнӗ. «Кӗмӗле» 2018 ҫултан пуҫласа ҫулсерен 143,3 миллионшар тенкӗ уйӑрса пырӗҫ.
Чӑваш патшалӑх филармонине юсаса ҫӗнетме 2017–2018 ҫулсенче 150 миллион тенкӗ уйӑрӗҫ.
Ҫапла пӗтӗмлетме май парать «Правда ПФО» интернет-кӑларӑмри черетлӗ статья. Цифрӑсене вӑл республикӑн Тӗп суйлав комиссийӗ пӗлтерни ҫине таянса хыпарлать.
Вӑл е ку партин иртнӗ ҫулхи тӑваттӑмӗш кварталти укҫа-тенкӗ тӑрӑмне тишкернӗ те, Раҫҫей Федерацийӗн коммунистсен партийӗн регионти организацийӗн расчет счечӗ ҫинче 16 миллион та 660 пин пулнине асӑрханӑ. Влаҫ партийӗ тесе хаклакан «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» коммунистсемпе танлаштарсан ытла та мӗскӗнӗн курӑнать. Ара, унӑн счечӗ ҫинче 3 миллион та 813 пин тенкӗ кӑна пулнӑ-ха та.
Коммунистсен партин укҫа ҫавӑн чухлӗ ӑҫтан пулнине рескомӑн пӗрремӗш секретарӗ Валентин Шурчанов уҫӑмлатнӑ. Парти валли уйрӑм кантур туянма Мускавран 16 миллион тенкӗ куҫарса панӑ иккен. Унпа вӗсем Шупашкарти Мир проспектӗнчи 82а ҫуртӑн пӗрремӗш хутне туяннӑ. Юсанӑ хыҫҫӑн реском кӑна мар, партин Шупашкар хула комитечӗ те, Шупашкар районӗнчи комитечӗ те, комсомол та вырӑн тупӗ.
Паян республикӑри мӗнпур районти пекех Йӗпреҫ тӑрӑхӗнче те Пӗрлехи информаци кунӗ иртнӗ. Унта тӗрлӗ тӳре-шара ҫитнӗ. Министрсем хӑйсемех мар та, вӗсен ҫумӗсем иккӗн тан: республикӑн юстици министрӗн ҫумӗ Ирина Семенова, ҫутҫанталӑк ресурсӗсемпе экологи министрӗн ҫумӗ Татьяна Иванова — кайнӑ. Вӗсемпе пӗрле «Строма» текен акционерсен хупӑ обществин пуҫлӑхӗ Вячеслав Федоров, «Хыпар» издательство ҫурчӗн тӗп редакторӗ Михаил Арланов пулнӑ.
Малтанах вӗсем Йӗпреҫ район администрацийӗн пуҫлӑхӗн Валерий Горбунов пӳлӗмӗнче халӑха интереслентерекен ыйтусемпе йышӑну ирттернӗ. Ун хыҫҫӑн тӑватӑ информаци ушкӑнӗ район тӑрӑх тӗлпулӑва тухса кайнӑ. «Хыпар» тӗп редакторӗ Михаил Арланов тата районти «Ҫӗнтерӱшӗн» хаҫат редакцийӗнче тӑрӑшакансемпе тӗл пулнӑ.
Чӑваш Енӗн влаҫ органӗсен официаллӑ порталӗнче вырӑнти хӑй тытӑмлӑх органӗсен тата халӑха пулӑшу кӳрекен организацисен ӗҫне хаклама пулать. Ыйтӑма www.cap.ru порталӑн тӗп страницинчех вырнаҫтарнӑ.
Пулӑшу пахалӑхне хаклама кӑҫалхи ака уйӑхӗн 1-мӗшӗччен хутшӑнмалла. Ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ хуҫалӑх, транспортпа ҫыхӑннӑ ыйтусене унта уйрӑммӑн хак пама май пур. Ыйтӑма муниципалитетсен пуҫлӑхӗсен, Депутатсен пухӑвӗсен ертӳҫисен, хӑвӑр пурӑнакан территорие ертсе пыракансен ӗҫне хаклассине те кӗртнӗ.
Анкетӑна хутшӑннисен хуравӗсем республикӑна ертсе пыракансем патне ҫитӗҫ, вӗсем хӑйсене кирлӗ пӗтӗмлетӳ тӑвӗҫ.
Раҫҫейӗн политика элитине илсен, йӑнӑш ҫине йӑнӑш уйрӑмах тӑваканнисем — кӗпӗрнаттӑрсем. Вырӑс чӗлхин Пушкин ячӗллӗ патшалӑх институчӗн ӗҫченӗсем ҫӗршывӑн политикӗсем епле калаҫнине сӑнанӑ та ҫавӑн пек пӗтӗмлетнӗ. Лингвистика сӑнавне ҫӗршывӑн Ҫыхӑну тата массӑллӑ коммуникаци министерстви те хутшӑннӑ.
Политиксем хутла пӗлнин шайне хаклама ятарлӑ коэффициента тӗпе хунӑ. Тепӗр майлӑ каласан, политиксем ҫын умӗнче тухса калаҫнӑ чух 10 минутра миҫе йӑнӑш тунине шутласа пынӑ. 10 минутра пӗрре йӑнӑшакансене вӗсем 10-па хакланӑ, ҫав вӑхӑтра пилӗк йӑнӑшакансене — иккӗпе.
Чи пысӑк бала никамӑн та ҫук пулин те федераци министрӗсем 9,4 коэффициент пухнине палӑртмалла. Патшалӑх Думин депутачӗсем тата Федераци Канашӗн пайташӗсем 6,4 палла тивӗҫнӗ. Муниципалитет пӗрлешӗвӗсен пуҫлӑхӗсен шайӗ те федераци депутачӗсене ҫывӑх — 6,3 балл. Йӑнӑш ҫине йӑнӑшпа калҫаканнисем — регионсен ертӳҫисем. Вӗсем пурӗ 2,3 процент кӑна пухайнӑ. Хайхисем пӗр сӑмаха тепринпе ҫыхӑнтарнӑ чух та, ударени лартнӑ чух та час-час йӑнӑшаҫҫӗ-мӗн.
+21.3 °C