Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫи вӑхӑтӗнче паттӑрлӑх кӑтартнӑ салтаксене асӑнса Нева юханшывӗн сулахай ҫыранӗнче Астӑвӑм аллейи йӗркеленӗ.
Нева плацдармӗнчи салтаксем блокадӑри Ленинграда хӳтӗлеме паттӑррӑн хутшӑннӑ, вӗсенчен чылайӑшӗ ҫавӑнта куҫне хупнӑ.
Асӑну аллейинче Питӗрти чӑваш хастарӗсем ентешсене асӑнса стелла вырнаҫтарасшӑн. Ку ӗҫе укҫасӑр тӑваймӑн. Ҫавна май Ленинград облаҫӗнчи чӑвашсен общество организацийӗ укҫа пухассине пӗлтернӗ.
Раштав уйӑхӗн 24-мӗшӗнче Йӗпреҫ районӗнчи Хумри Ишек ялӗнче Хӗрлӗ Ҫар салтакӗн ӳт юлашкине тивӗҫлипе пытарнӑ. Вӑл Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче ҫапӑҫса пуҫ хунӑ.
Михаил Кириллович Кириллов 1941 ҫулхи авӑн уйӑхӗнче вилнӗ. Унӑн ӳт юлашкине кӑҫал ҫӗртмен 23-мӗшӗнче шыравҫӑсен отрячӗ тупнӑ. Ун чухне вӗсем Хӗрлӗ Ҫарӑн 28 салтакӗн ӳт юлашкине шыраса тупнӑ. Пӗрин кашӑкӗ ҫине "Кириллов М" тесе ҫырнӑ. Унӑн япалисем те тупӑннӑ: салтак каски, кӑранташ, ҫӑлтӑр, ҫӗҫӗ, 20 тата 2 пуслӑх укҫа.
Салтак ӳчӗн юлашкине пытарнӑ ҫӗре тӳре-шара, Михаил Кирилловӑн тӑванӗсем хутшӑннӑ.
Вӑрмар районӗнчи Шӑхаль ялӗнче пурӑнакансем салтака чӑваш йӑли-йӗркине пӑхӑнса ӑсатнӑ.
Каччӑсен ушкӑнӗ ӗлӗкхи пек салтак юрри юрласа ял тӑрӑх ҫӳренӗ, тӑванӗ-пӗтенӗ патне кӗрсе тухнӑ. Ирхине вара пурте пӗрле пӑшӑл пӑтти ҫинӗ те чарӑну патне утнӑ. Унта ҫамрӑксем эрех кӗленчипе чӗрккине юпа ҫине персе ҫӗмӗрнӗ. Кун хыҫҫӑн пулас салтака сбор пунктне ӑсатнӑ.
Кӑҫал Раҫҫейре кӗрхи призыв яланхи пек юпан 1-мӗшӗнче мар, чӳк уйӑхӗн 1-мӗшӗнче пуҫланнӑ. Халӗ республикӑра каччӑсене салтака ӑсатаҫҫӗ.
Елчӗк районӗн ҫыннисем ӗлӗкхи йӑла-йӗркене пӑхӑнса пурӑнма тӑрӑшаҫҫӗ. Ҫак кунсенче Вӑрӑмхӑва ялӗнчи халӑх Павел Карсакова тата Павел Сайкина салтак юрри юрласа, ал шӑллисем ҫакса ҫара ӑсатнӑ.
Вӑрнар районӗнчи Хӑмӑш ялӗнче авалтан пыракан йӑлана, салтак ӑсатассине, тытса пыраҫҫӗ. Ҫак кунсенче Николай Петровӑн ҫара кайма ят тухнӑ. Ял-йыш ӑна салтака чыслӑн ӑсатнӑ. Кун пирки район хаҫачӗ "Ҫӗнтерӳ ҫулӗ" пӗлтерет.
Николай тусӗсемпе пӗрле салтак юрри юрланӑ. Ял-йыш ӑна алшӑллисем ҫакса янӑ.
Улатӑрта пурӑнакан 20 ҫулти каччӑна ҫара каяссинчен тарса ҫӳренӗшӗн суд тӑвӗҫ. Прокуратура тата Следстви комитечӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, вӑл салтака юрӑхлӑ пулнӑ.
Пӗлтӗрхи раштав уйӑхӗнче ҫак каччӑ ҫара каймашкӑн ҫар комиссариатне килмен. Ӑна раштавӑн 13-мӗшӗнче тата 24-мӗшӗнче килме хушнӑ. Анчах вӑл пыман.
Прокуратура тӗрӗслев ирттернӗ хыҫҫӑн каччӑ тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. Ӑна тишкерсе пӗтернӗ. Кӗҫех пуҫиле ӗҫе Улатӑр районӗн сучӗ пӑхса тухӗ.
Канаш районӗнчи Шӑхасан ялӗнче ҫӗнӗ парк кӗҫех уҫӑлӗ. Унта йӑлтах хӗтӗр ӗнтӗ.
Ҫӗнтерӳ паркӗнче юлашки вак-тӗве ӗҫсем ҫеҫ пыраҫҫӗ. Унта Аставӑм Стени» тата палӑк пулӗҫ. Вӗсене ылтӑн тӗспе тунӑ. Палӑка вӑрҫӑра вилнӗ салтаксене халалласа лартнӑ. Ун ҫумӗнчех – «Астӑвӑм Стени». Ун ҫине Канаш районӗнчен Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫине кайнӑ ҫынсен ячӗсене ҫырнӑ. Районтан 12 971 ҫын фонта кайнӑ, вӗсенчен 5625-шӗ таврӑнман.
Вӑрҫа кайнӑ ҫынсен сӑнӳкерчӗкӗсемпе паллӑ «Комбат», «Рейстаг ҫинчи Ҫӗнтерӳ ялавӗ» ӳкерчӗксем тунӑ. Унтах 1945 ҫулта ҫӗртме уйӑхӗнче иртнӗ парад сӑнӳкерчӗкӗ те пур.
Кӑҫал кӗрхи призывра Чӑваш Енри 1057 каччӑ салтака каймалла. Ку - юлашки вӑхӑтри чи пӗчӗк кӑтарту. Аса илтерер: кӑҫал Канашри сбор пунктне ишсе антарма йышӑннӑ, ҫавна май призывниксене вӑхӑтлӑха Шупашкарта унччен кадет шкулӗ пулнӑ ҫуртран ӑсатӗҫ.
Сӑмах май, пӗлтӗр кӗрхи призывра – 1325, ҫуркуннехи призывра 1359 ҫын салтака кайнӑ. Пӗтӗмпе – 2684 салтак.
Ҫакна та каласа хӑвармалла: республикӑра ҫара каймалли каччӑсен 73 проценчӗ салтак атти тӑхӑнма юрӑхлӑ тесе палӑртнӑ. Ытларахӑшӗ юн ҫаврӑнӑшӗн чирӗсемпе аптӑрать. Иккӗмӗш вырӑнта – апат ирӗлтерекен тытӑм чирӗсем, виҫҫӗмӗшӗнче – неврологи.
Призыв малалла пырать. Ҫӗнӗ Шупашкар хулинчен ҫамрӑксен тӑваттӑмӗш партийӗ ҫара кайнӑ ӗнтӗ. Хальхинче ултӑ каччӑна Балтика флотне службӑна янӑ.
Пулас салтаксене иртнӗ вырсарникун савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура ӑсатнӑ. Ҫамрӑксене хула администрацийӗн пуҫлӑхӗ Ольга Чепрасова та ӑсатма килнӗ. Унта Ҫӗнӗ Шупашкарти Ашшӗсен канашӗн элчисем, депутатсем те пынӑ.
Балтика флотне кайнӑ каччӑсен Ҫӗнӗ Шупашкара хисеплесе панӑ тральщик ҫине лекес шанчӑк пур.
Палӑртмалла: хальхи призывра Ҫӗнӗ Шупашкартан 70 каччӑ ҫара каймалла.
Совет салтакӗ Николай Лукич Лукин Вӑрнар районӗнчи Уравӑш ялӗнче ҫуралса ӳснӗ. Анчах телейлӗ пурнӑҫпа киленме пӳрмен ӑна – Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫи пуҫлансан фронта илсе кайнӑ. Шел, чӑваш каччин ӗмӗрӗ кӗске пулнӑ – вӑл Ржев хули ҫывӑхӗнче пуҫ хунӑ.
Пӗлтӗрхи чӳк уйӑхӗн 4-мӗшӗнче шырав отрячӗн хастарӗсем унӑн виллин юлашкисене тупнӑ. Гильза ӑшне пытарнӑ хут татӑкӗ ҫине ҫырнине вуласан салтакӑн ятне-шывне, вӑл ӑҫтан пулнине палӑртнӑ. Салтакӑн тӑванӗ Тверь облаҫӗнче пулнӑ, шӑпах ҫавӑн чухне Николай Лукинӑн виллин юлашкине ӑна панӑ.
Салтакӑн упранса юлнӑ ӳтне тӑван тӑрӑхне илсе килнӗ ӗнтӗ. Ӑна тӑван ялӗнче ҫу уйӑхӗн 7-мӗшӗнче чыс туса пытарӗҫ.
+1.3 °C