Маттур чӑваш арӗ, Муркаш районӗнчи Мӑн Сӗнтӗрте пурӑнакан Юрий Туринке хӑй унччен лартнӑ йывӑҫсен йышне тата пуянлатнӑ. Фейсбукра вӑл ҫырнӑ тӑрӑх, юлашки икӗ ҫулта тата тепӗр 75 хунав лартнӑ. Ытларах — хырсем.
«Чӑн-чӑваш Ҫуттӗнчепе пӗрле пурӑнать, сывлать...», — ырланӑ Юрий Туринкен пархатарлӑ ӗҫӗ пирки вуласа пӗлнӗ хыҫҫӑн Чӗмпӗр чӑвашӗ Микулай Павловский.
Кӑҫал, сӑмах май, пирӗн ҫӗршывра «Астӑвӑм пахчи» акци пуҫарчӗҫ. Ӑна Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫинче ҫӗнтернӗренпе 75 ҫул ҫитнине халалланӑ. Вӑл пуш уйӑхӗн 18-мӗшӗнче пуҫланчӗ, ҫӗртме уйӑхӗн 22-мӗшӗнче вӗҫленӗ. Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫинче пуҫ хунӑ 27 миллион салтака асӑнса ҫавӑн чухлӗ йывӑҫ лартма палӑртнӑ. Ӑҫта миҫе хунав лартнине садпамяти2020.рф сайта пӗлтерме май туса пачӗҫ.
Маларах асӑннӑ Юрий Туринке хунавсене акцие хутшӑнас тӗллевпе мар, чун ыйтнипе лартнӑ.
Ҫу уйӑхӗн пуҫламӑшӗ ҫуллахи пекех ӑшӑ тӑчӗ. Малалла мӗнле ҫанталӑк пулссине синоптиксем палӑртнӑ ӗнтӗ. Республикӑна «ҫӗмӗрт сивви» килет. Нумайлӑха-мӗн.
Гидрометцентр пӗлтернӗ тӑрӑх, уйӑх варринче 10 градус ӑшӑ пулӗ. Ку, уйӑх пуҫламӑшӗпе танлаштарсан, 3 градус сивӗрех. Ҫанталӑк сивӗ кӑна мар, ҫиллӗ те пулӗ. Кӗҫнерникун тӑрук сивӗтӗ. Ҫӗрле 0-5 градус ӑшӑ пулӗ. Кайран тата сивӗтӗ.
Ҫу уйӑхӗн 14-19-мӗшӗсенче йӗпе юр, кӗрпе ҫума пултарӗ. Шӑматкунпа вырсарникун ҫӗр ҫине нӳрӗк нумай ӳкӗ.
Синоптиксем пӗлтернӗ тӑрӑх, сивӗ ҫанталӑк уйӑх вӗҫӗчченех тӑма пултарӗ. Уйӑх вӗҫӗнче ҫумӑр та самай ҫӑвӗ.
Паян ҫумӑр ҫӑвать, ыран вара ҫанталӑк лайӑхланма пуҫлать. Кун пирки «Чӑваш Енри ҫанталӑк» проект авторӗ Владимир Михайлов пӗлтерет.
Ыран сывлӑш температури 10-12 градуса ҫитӗ, ҫӗрле – 2-4 градус ӑшӑ. Ҫу уйӑхӗн 3-мӗшӗнче тата ӑшӑтӗ: термометр 16 градус кӑтартӗ, хӗвел пӑхӗ. Ҫӗрле те ытлах сивӗ пулмӗ: 6-8 гадус ӑшӑ пулӗ.
Тунтикун, ҫу уйӑхӗн 4-мӗшӗнче, ҫуллахи пекех пулӗ: 20 градус ӑшӑтӗ. Ҫу уйӑхӗн 5-8-мӗшӗсенче чи ӑшӑ кунсем ҫитӗҫ – 20-25 градус таранах кӑтартӗ. Анчах аслатиллӗ ҫумӑр ҫума пултарӗ.
Малтанлӑха палӑртнӑ тӑрӑх, ҫанталӑк ҫу уйӑхӗн 9-мӗшӗнче пӑсӑлма тытӑнӗ.
Сергей Лукьяшко историк шухӑшӗпе, Азовпа Хура Тинӗс тӑрӑхӗнчи скиф йӑхӗсем кӑйкӑрсене сунара ҫӳреме хӑнӑхтарнӑ, ҫакна вӗсем македони ҫыннисенчен ҫӗр ҫул маларах тунӑ. Ӑсчахсен шутланӑ тӑрӑх, сунара кӑйкӑрпа ҫӳреме пирӗн эрӑчченхи IV ӗмӗрте пуҫланӑ.
Дон вӑрринчи Елизаветовски виле тӑприне тишкернӗ май Сергей Лукьяшко кӗтмен пӗтӗмлетӳ тунӑ. Унта тискер вӗҫен кайӑкпа пӗрле пытарнӑ арҫын виллине тупнӑ. Ҫакӑ вара пытарнӑ ҫынпа кӑйкӑр хушшинче туслӑ ҫыхӑну пулнине кӑтартса парать.
Унсӑр пуҫне скифсем хӑйсен килти савӑт-сапана тата хаклӑ капӑрлӑха кӑйкӑрсен, хурчкасен тата ытти тискер вӗҫен кайӑксен сӑнӗсемпе илемлетнӗ.
Ун пек вӗҫен кайӑксен юлашкийӗсене Азовпа Хура Тинӗс лаптӑкӗнчи ҫӗр чавса тӗпченӗ ытти вырӑнсенче те тупкаланӑ. Вӗсем хушшинче караппӑл, кайӑк хурчки, варакшӑ, хӑлат тата шур кутлӑ тинӗс ӑмӑрткайӑкӗн шӑммисене асӑрханӑ.
Тин кӑна лайӑх ҫанталӑкчӗ, паян вара юр ҫӑвать, ҫил-тӑман вӗҫтерет, ҫумӑр пӗрӗхет… Ваттисем калашле, хӗл ҫуркуннепе вӑрҫӑнать. Ҫу уйӑхӗн мӗнлерех килӗ-ши? Синоптиксем мӗн каланине тишкерер.
«Чӑваш Енри ҫанталӑк» проект пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫу уйӑхӗнчи пӗрремӗш декада ӑшӑ пулӗ, типӗ кунсем тӑрӗҫ. Термометр 20-25 градус таранах ӑшӑ кӑтартма пултарӗ.
Иккӗмӗш декадӑра ҫанталӑк сивӗтӗ. Малтанах ҫумӑр ҫусан ӑшӑ ҫанталӑк тӑрӗ, каярахпа сивӗтӗ. Ҫӗр шӑнма та пултарӗ. Кӑнтӑрла 8-13 градус ӑшӑ кӑтартӗ.
Виҫҫӗмӗш декадӑра ҫумӑр ҫума чарӑнӗ, Скандинави антициклонӗ килӗ. Кӑнтӑрласерен 15-20 градус ӑшӑ тӑрӗ, ҫӗрлесерен – сивӗрех.
Паян ҫанталӑк ӑшӑ, хӗвел пӑхать. Анчах ку – нумайлӑха мар, канмалли кунсенче каллех сивӗтет. Кун пирки «Чӑваш Енри ҫанталӑк» проект синоптикӗсем пӗлтереҫҫӗ.
Канмалли кунсенче ҫумӑр ҫӑвӗ, юр та ӳкме пултарӗ. Ыран сывлӑш температури 15 градус тӑрӗ, анчах ҫил вӑйланӗ: ҫеккунтра 18 метр таран вӗрӗ. Каҫхине ҫумӑр ҫума пуҫлӗ, тепӗр кун та чарӑнмӗ. Вырсарникун юр ӳкме пултарӗ.
Акан 13-мӗшӗнче 3 градус ҫеҫ ӑшӑ тӑрӗ. Ҫитес эрнере ҫанталӑк самаях ӑшӑтӗ, 20 градус таранах. Ака вӗҫӗнче вара каллех сивӗтме пултарӗ. Ҫу уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче ҫанталӑк йӗркене кӗрӗ.
Республикӑра ку эрнере 15 градус таран ӑшӑтассине пӗлтереҫҫӗ синоптиксем. Анчах паян-ыранах мар. Ака уйӑхӗн 6-мӗшӗнче, паян ҫӗрле, калллех юр ҫума пултарӗ, ҫавна май ҫулсем шуҫлакланӗҫ.
Юнкун вара самаях ӑшӑтӗ, термометр 10 градус ӑшӑ кӑтартӗ. Анчах вырӑнӑн-вырӑнӑн ҫумӑр ҫума пултарӗ. Кӗҫнерникун уяр ҫанталӑк тӑрӗ, сывлӑш температури 15 градуса ҫитӗ.
Акан 10-мӗшӗнче кӑнтӑр енчен вӗрекен ҫил вӑйланӗ. Ку хальхи вӑхӑтра питӗ хӑрушӑ: ҫынсем тем чуль асӑрхаттарсан та типӗ курӑк ҫунтараҫҫӗ, ҫулӑм ҫиле пула сарӑлма пултарать.
Анчах шӑматкун каллех ҫанталӑк сивӗтӗ, ҫумӑр ҫӑвӗ. Вырсарникун 2-7 градус таран ӑшӑтӗ. Ҫитес эрнерен вара Чӑваш Енре ӑшӑ ҫанталӑк тӑрӗ.
Амур облаҫӗнче Хӗрлӗ кӗнекене кӗртнӗ Инҫет хӗвелтухӑҫ аистӑн пурнӑҫне сӑнама вырнаҫтарнӑ видеокамера тӑрӑх онлайн мелӗпе типӗ курӑк пысӑк лаптӑкра хыпса илнине курма май пулнӑ. Ҫӑмартаран тухмалли чӗпписене вара кайӑксем хӑйсен пурнӑҫне шеллемесӗр хӳтӗленӗ.
Типӗ курӑк шӑп та лӑп нумай пулмасть ҫеҫ ҫӑмарта кӑларнӑ йӑва тавра хыпса илнӗ.
Ҫулталӑк маларах ҫакнашкалах пулса иртнӗччӗ. Ун чухне мӑшӑр аист пурӑнакан кивӗ ЛЭП юпи ҫывӑхӗнче пӗлтӗрхи курӑк ҫунма тытӑннӑччӗ, Гильчин айлӑмӗ йӑлтах хыпса илнӗччӗ. Халӗ инкек тепӗр хут сиксе тухнӑ.
Кайӑксем ҫӑмартисене хӑйсен кӗлеткипе хупланӑ. Йӑва ҫӳлте пулнӑран кӑна вӗсен сывлӑхӗ сиенленмен. Шел пулин те, ытти кайӑк-кӗшӗке унашкалах ӑнӑҫмӗ, вӗсенчен нумайӑшӗ хӑйсен йӑвисене аялта, шурлӑхлӑ вырӑнта ҫавӑраҫҫӗ. Ҫакӑн пек пушарсем вара вӗҫен кайӑксемпе вӗсен чӗпписене ҫулран ҫул сахал мар тӗп тӑваҫҫӗ.
Инҫет хӗвелтухӑҫ аисчӗсем сайра тӗл пулакан кайӑксен шутне кӗреҫҫӗ.
Ҫӗнӗ коронавирус инфекцийӗ сарӑласран йышӑнакан мерӑсем сунарҫӑсене те пырса тивнӗ. Чӑваш Ен Ҫутҫанталӑк ресурсӗсен тата экологи министерстви республикӑн влаҫ органӗсен официаллӑ порталӗнче паян пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫурхи сунарпа ҫыхӑннӑ мӗнпур мероприятие чарса лартма йышӑннӑ. Ҫавӑн пек хушӑва республикӑн ҫутҫанталӑк ресурсӗсен тата экологи министрӗн тивӗҫӗсене пурнӑҫлакан Александр Воробьев пуш уйӑхӗн 31-мӗшӗнче алӑ пуснӑ.
Коронавирус инфекцийӗ сарӑласран йышӑннӑ мерӑсене пӑхӑннӑ май сунара ҫӳреме ирӗк парассине чарса лартнӑ.
Ҫапла вара ҫурӑм хыҫне пӑшал ҫакса вӑрманпа хире каяймӑн.
Чӑваш Енри тата ҫӗршыври паллӑ орнитолог, Александр Яковлев, ҫитмӗл те ҫичӗ кайӑкпа паллаштарассине пӗлтерет. Заповедник тытӑмне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнӗ тӗле вӑл «365 заповедных птиц» (чӑв. Заповедникри 365 кайӑк) ҫулталӑк марафонӗ ирттернӗччӗ.
Хальхине хастар орнитолог Чӑваш автономине йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑ. 3–4 уйӑх йӗркелесе пыма шантарнӑ вӑл ҫак ӗҫе. Вӑл вӑхӑтра 77 кайӑкпа паллаштарӗ. «77 телейлӗ число», – тет орнитолог.
«77кайӑк (77 птиц) – «Ҫитмӗл те ҫичӗ кайӑк» марафонти пӗрремӗш кайӑк – тӑрна. Кашни кайӑкпах икӗ чӗлхепе: чӑвашла тата вырӑсла – паллаштарма шантарнӑ.
«Тӑрна — Чӑвашри чи пысӑк кайӑксенчен пӗри. Юр ирӗлсе пӗтсен мӑшӑр шурлӑхлӑ вырӑнта йӑва ҫавӑрать, икӗ ҫӑмарта хураҫҫӗ. Чӗпсем тухсан шурлӑхра, ҫаран синче тӗрлӗ тымар-курӑк, вӑрӑ, ҫырла, шапа-пулӑ тупса ҫиеҫҫӗ. Хӗл каҫнӑ вырӑнсенчен тӑван тавралӑха ака уйӑхӗнче таврӑнаҫҫӗ. Йӑва ҫавӑрса чӗпсене ӳстерсе ҫунат ҫине тӑратнӑ хыҫҫӑн вӑрманти шурлӑхсенче пысӑк ушкӑнсене пуҫтарӑнаҫҫӗ. Авӑн уйӑхӗнче Сӑр тӑрӑхӗнче 1000-1500-е яхӑн тӑрна пулать. Вӗсем унта ҫывӑрма пуҫтӑранаҫҫӗ, апатланма вара тул ҫутӑлсанах Чулхула ҫӗрӗсем ҫинчи уйсене вӗҫсе каяҫҫӗ.
+20.3 °C