|
Тӗнчере
 @ kcson-petuhovo.kurg.socinfo.ru «Чӑваш халӑх сайчӗ» чӑваш ҫыравҫисен тата культура ҫыннисен пӗр ушкӑнӗ 2023 ҫулхи нарӑс уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче пулса иртнӗ хаяр ҫӗр чӗтревӗнче шар курнӑ Турцири тата Сирири хамӑрпа тӑванлӑ халӑхсемпе пӗрле тарӑннӑн, чунтан хурланнине пӗлтерсе Тӗрӗкьелти ҫыравҫӑсене ҫыру яни ҫинчен хыпарланӑччӗ. Вӗсемех укҫан пулӑшу пухма пуҫланӑ. Акӑ халӗ тата тепӗр ырӑ ӗҫ ҫинчен пӗлтӗмӗр. Чӑваш Енри ҫамрӑксем, «Тӗрӗксен пӗрлешӗвӗ» ушкӑна йӗркелесе яма хатӗрленекенсем, Тӗрӗкьел халӑхне пулӑшу янӑ: ӑшӑ юркансем (утиялсем), пӗркенчӗксем (пледсем), термоссем, вентиляторсем, тумтир тата ҫурт-хуралтӑсӑр юлнисене кирлӗ пулма пултаракан ытти япала. «Химпромра» ӗҫлекен Олег Скачков пулӑшу валли 20 пин тенкӗ ытла тӑкакланӑ. Денис Калюков та япала халӑхран пухассине йӗркеленӗ. Пухнӑ япалана вӗсем Турци Республикин Хусанти консуллӑхне леҫсе панӑ. «Тӗрӗк тӗнчин культура центрӗ» ытти чӑвашсене те ҫак ӗҫе хастар хутшӑнма йыхравлать. Вӗсене хӑйсен ӗҫӗ-хӗлӗ ҫинчен халӑха хыпарлама та ыйтать. Ку ыттисене ҫак ӗҫе пуҫӑнма хавхалантарӗ. | ||
|
Тӗнчере
 © shutterstock.com Японири официаллӑ майпа палӑртнӑ утравӗсен шучӗ, ҫӗнӗ алгоритмпа шутланӑ хыҫҫӑн, тӗпчевҫӗсен шухӑшӗпе хальхи 6852 вырӑнне 14 125 пулӗ. 2023 ҫулхи Японин статистикин ҫулталӑк кӗнекипе килӗшӳллӗн, унта илсе панӑ 2022 ҫулхи ҫӗртмен 30-мӗшӗ тӗлне пухнӑ даннӑйсене илес пулсан, Японире пӗтӗмӗшле 377973,74 тв. ҫх лаптӑклӑ 6852 утрав шутланать. Чӑннине калас пулсан, Хонсю утравӗ хӑйӗн пысӑкӑшӗпе тӗнче шайӗнче ҫиччӗмӗш, халӑх йышӗпе иккӗмӗш шутланать. Анчах та утравсен йышне шутлас меслет халӗ те 1987 ҫулта ҫыран хуралӗ тунӑ тӗпчев ҫинче никӗсленет. Унта вара ҫыран хӗррин тӑршшӗ 100 метр е ытларах пулнӑ утравсене кӑна асӑннӑ. Анчах та урӑххисем те пур, вӗсен виҫи пӗчӗкрех пулин те вӗсем ушкӑн-ушкӑн вырнаҫнӑ. Шута илессине ҫӗнӗлле йӗркеленӗ чухне тип ҫӗрӗн электронлӑ карттипе, ҫавӑн пекех аэрофотоӳкерчӗкӗсемпе усӑ курнӑ, шӑп та лӑп вӗсенче 100 пин ытла утрав тупнӑ та. Японишӗн ҫӗнӗ утравсем тупни ҫӗнӗлӗх мар — вӑл вӗсемшӗн хӑнӑхнӑ япала: вулкансем ӗҫлеме пуҫланӑ хыҫҫӑн хӑш-пӗрисем океан лаптӑкӗнчен тухаҫҫӗ. Тӗслӗхрен, 2021 ҫулхи ҫурлан 13-мӗшӗнче Фукутоку-Оканоба шыв айӗнчи вулкан вут-хӗп сапма пуҫласан 1 ҫухрӑма яхӑн диаметрлӑ ҫӗнӗ ҫӗр лаптӑкӗ йӗркеленнӗ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
| ||
|
Кӑсӑклӑ
Тӗнчере
Нигерин кӑнтӑр-анӑҫӗнче вырнаҫнӑ авалхи Ифе хулинче чавнӑ чухне вунӑ пин ытла кӗленчерен тунӑ шӑрҫа тупнӑ, ҫакӑ вара унта пурӑнакансем Хӗвеланӑҫ Африкӑри халӑхсенчен пуринчен те малтан тӗслӗ кӗленче тӑвас ӑсталӑха алла илнине пӗлтерет.
Йоруб халӑхӗ пурӑнакан Ифе хулин чи аталаннӑ тапхӑрӗ XII тата XIV ӗмӗрсем хушшине килнӗ. Ифӑри ӑстаҫӑсем терракотӑпа пӑхӑртан тӑвас енӗпе чаплӑ кӳлепеҫӗсем пулнӑ. Йорубӑсен ҫирӗплетнӗ темиҫе хулинчен тӑракан конфедерацине илес пулсан Ифе тӗп центрӗ шутланнӑ. XV ӗмӗртенпе Ифе пӗлтерӗшӗ чакма пуҫланӑ, малалла вара эдо халӑхӗ йӗркеленӗ Бенин патшалӑхӗ пуҫ пулса тӑнӑ. Гарвард университетӗнчи Африка археологийӗпе ӗҫлекен Абидеми Бабалола (Abidemi Babalola) специалист хӑйӗн тӗпчевӗнче палӑртнӑ тӑрӑх, кантӑка йоруб культуринче ӑсталанӑ. Хальхи вӑхӑтра паллӑ ӗнтӗ, ку ӗҫе вӗсем XI ӗмӗртенпе алла илнӗ. Тӗрлӗ тӗслӗ кӗленче шӑрҫасене Ифӑри чылай кӳлепесенче пӗрре мар тупнӑ, вӗсемпе пуҫ хатӗрӗсене, мӑй ҫыххисемпе ал-урасенчи сулӑсене илемлетнӗ. Ҫавӑн пекех археологсем кантӑка шӑратнӑ чухне усӑ курнӑ керамика тикӗлӗсене тупнӑ. | ||
|
Харпӑр шухӑш
Тӗнчере
Еврази ҫыравҫисен пӗрлӗхӗн ертӳҫине хисеплӗ Якуп ÖМЕРОГЛУ доктора Турци ҫыравҫисен пӗрлӗхӗн ертӳҫине хисеплӗ Муса Касым АРЫЧАН профессора, доктора Кипр, Балкан, Еврази ҫӗршывӗсен литературисен пӗрлӗхӗн (КЫБАТЕК) тӗп ҫыруҫине хисеплӗ Мевлӳт КАПЛАН доктора, КЫБАТЕК'ӑн Хисеплӗ ертӳҫине хисеплӗ Феййаз САГЛАМ'а, университет вӗрентӳҫине
Эпир, тӗрӗксен йышӗнчи чӑваш халӑхӗн ҫыравҫисен пӗр ушкӑнӗ, 2023 ҫулхи нарӑс уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче пулса иртнӗ хаяр ҫӗр чӗтревӗнче шар курнӑ Турцири тата Сирири хамӑрпа тӑванлӑ халӑхсемпе пӗрле тарӑннӑн, чунтан хурланнине пӗлтеретпӗр. Йӑхташӑмӑрсен хуйхи, асапӗ, терчӗ, ҫынлӑхӗ, паттӑрлӑхӗ, инкеке ҫӗнтернин савӑнӑҫӗпе телейӗ тата тӑванлӑх туйӑмӗсем ҫыравҫӑмӑрсен ӗҫӗсенче вырӑн тупасса шанса тӑратпӑр. Пуҫ хунисем ҫӑтмахра пулччӑр. Инкек иртсе кайтӑр, Тӗрӗк тӗнчин пуҫӗ сывӑ пултӑр.
Ҫыравҫӑсен ирӗклӗ пӗрлӗхӗн (ҪИП) ертӳҫи, Чӑваш Республикин патшалӑх премийӗн лауреачӗ Виталий РОДИОНОВ профессор, доктор. Чӑваш Республикин патшалӑх премийӗн лауреачӗ Борис ЧИНДЫКОВ ҫыравҫӑ, драматург. Чӑваш наци конгресӗн Хисеплӗ президенчӗ, Митта премийӗн лауреачӗ Атнер ХУСАНКАЙ. | ||
|
Тӗнчере
 AquaDom. «Коммерсантъ» телеграмӗнчи сӑн Берлинти Dom Aquaree отельти тӗнчери чи пысӑк AquaDom цилиндр аквариум ҫурӑлнӑ. Унӑн калӑпӑшӗ 1 млн литр пулнӑ, унта 1,5 пин пулӑ пурӑннӑ. Der Spiegel пӗлтернӗ тӑрӑх, пӑтӑрмаха пула икӗ ҫын шар курнӑ. Вӗсене госпитализациленӗ. Кӑларӑм ҫырнӑ тӑрӑх, малтан вӑйлӑ сас тухнӑ, кайран урамалла отель фасачӗн пайӗсем сирпӗнсе тухнӑ, шыв юхса тухнӑ. Халӗ пӑтӑрмах вырӑнӗнче ҫӑлав службисем ӗҫлеҫҫӗ, пӗтӗмӗшле вӗсен йышӗ 100 ҫынна яхӑн. AquaDom-а 2003 ҫулта уҫнӑ, проект хакӗ — €12,8 млн. Аквариум ҫӳллӗшӗ 16 метр, диаметрӗ — 11,5 метр. Ун ӑшӗнче 100 яхӑн тӗс пулӑ ишсе ҫӳренӗ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
| ||
|
Тӗнчере
 Ҫӗр чӗтреннӗ хыҫҫӑн ишӗлнӗ ҫуртсем Турцин анӑҫ енче, Мрамор тинӗсӗн тӑрӑхӗнче, Дюздже хулинчен 14 километр кӑнтӑр-тухӑҫнелле, 4:08 вырӑнти вӑхӑтра (Мускаврипе пӗр килет) 6,0 магнитудӑллӑ ҫӗр чӗтренӗвӗ пулса иртнӗ. Гипоцентр ҫӗр айӗнче тарӑнах мар — 6 километрта ҫеҫ — вырнаҫнӑ пулнӑ. Хальлӗхе ҫӗр айӗнчи тӗркӗшӳсене пула 35 ҫын шар курни пирки паллӑ. 32 ҫын Дюзджере аманнӑ, пӗр ҫын — Стамбулта, пӗр ҫын — Болура, тата тепӗр ҫын — Зонгулдакра. Ҫӗршыв влаҫӗсем пӗлтернӗ тӑрӑх, малтанлӑха палӑртнӑ тӑрӑх, никам та вилмен, Дюзджере ҫуртсем ишӗлнине шута илнӗ. Регионти вӗренӳ заведенийӗсенче занятисене чарса лартнӑ. Аса илтерер, ӗнер /news/33518.htmlИндонезире ҫӗр чӗтреннӗ. Ҫутҫанталӑк пулӑмне пула вилнисен шучӗ 252 ҫитнӗ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
| ||
|
Тӗнчере
 © globallookpress.com Индонезири Ява утравӗ ҫинче 5,6-мӗш магнитудӑпа ҫӗр чӗтренӗвӗ пулса иртнӗ, вилнисен шучӗ хальхи вӑхӑтра 162 ҫынпа танлашать, ҫав вӑхӑтрах ҫӑлавҫӑсем чӗрӗ юлнисене шырама пӑрахмаҫҫӗ. Малтанхи ҫӗр чӗтренӗвӗ тата ун хыҫҫӑнхи ҫӗр айӗнчи чӗтренӳсем вӑхӑтӗнче Джакартӑн тӗп хулинчен 75 километрта вырнаҫнӑ Чанджур хулинче ҫуртсем ишӗлсе анни пирки пӗлтереҫҫӗ. Ҫӗр чӗтренӗвӗ ҫӗр ҫийӗнчен 10 километр тарӑнӑшӗнче пулса иртнине регистрациленӗ, афтершоксем Джакартӑпа Бандунгра та сисӗннӗ. Ишӗлчӗксем айӗнче халӗ те ҫынсем пур, ҫавӑнпа вилнисен шучӗ ӳсӗ тесе шутлаҫҫӗ. Рейтер агентство пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫӗр чӗтреннине пула 2200 ҫурт арканнӑ, 5300 ытла ҫын шар курнӑ (700 ҫын аманнӑ). Сейсмологи тӗлӗшӗпе палӑракан регионта ҫӑлав ӗҫӗсене хальхи вӑхӑтра ҫӗр йӑтӑнса анас хӑрушлӑх пуррине пула чарса хунӑ. Ҫӗр чӗтреннипе тата йӑтӑнса аннине пула инфраструктура сиенленнӗ, районта электричествӑпа ҫыхӑну ҫук. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
| ||
|
Тӗнчере
 Пушхирти шыв Хаиль районӗнчи пушхирте ҫумӑрсем ҫуса иртнӗ хыҫҫӑн тем пысӑкӑш кӳлӗсем пулса тӑнӑ. Кунсӑр пуҫне хӑшпӗр районсенче пӑр ҫунӑ, ҫавна пула пушхирти шыв пӑрпа хутӑш юхма пуҫланӑ. Халӑх тетелӗсенче вырнаҫтарнӑ видеороликсенче машинӑсем пушхир урлӑ хывнӑ ҫул тӑрӑх пынине, йӗри-таври лаптӑка шыв илнине курма пулать. Иртнӗ эрнере Сауд Аравийӗн патши мечӗтсенче Перси кӳлмекӗнчи ҫӗр-шывсенче чылай вӑхӑт хушши типӗ тӑнӑ хыҫҫӑн ҫумӑр ыйтса кӗлӗ вулама хушнӑ. Сӑмах май, нумаях пулмасть Бали тӑрӑхӗнчи ҫанталӑка лайӑхлатас тӗллевпе авиаци утрав ҫийӗнчи тӳпере 30 тоннӑна яхӑн тӑвар сапаланӑ. Ҫакна утрав ҫинче «Аслӑ ҫирӗмӗн» саммитне ирттернипе сӑлтавланӑ. Анчах та, вырӑнтисем каланӑ тӑрӑх, пухӑвӑн юлашки кунӗ ҫавах ҫумӑрпа аслатиллӗ ҫумӑрсӑр иртмен. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
| ||
|
Тӗнчере
 «Этемлӗх ҫирӗп килӗшӳшӗн кӗрешни». Хосе Вела-Занетти ӳнерҫӗ ӳкернӗ панно. ПНО сайтӗнчен илнӗ Паян пӗтӗм тӗнче тӑнӑҫлӑх кунне паллӑ тӑвать. Уяв кунӗ кашни ҫул авӑнӑн 21-мӗш кунне килет. Уява ПНО (вырӑсла ООН) никӗсленӗ. Чи малтанах, 1981 ҫулта 36/67 номерлӗ резолюцине йышӑннӑ хыҫҫӑн, ӑна авӑн уйӑхӗн виҫҫӗмӗш ытларикунне уявлама йышӑннӑ пулнӑ. 20 ҫул иртнӗ хыҫҫӑн вара 2001 ҫулта, 55/282 резолюцие пӗр саслӑн йышӑнса, уява авӑнӑн 21-мӗш кунӗпе ҫыхӑнтарнӑ. ПНО шухӑшӗпе ҫак кун мӗнпур вӑрҫӑра кану илмелле, никама та хур кӑтартмалла мар. Кашни ҫул ПНО уява тӗрлӗ темӑпа ирттерет. Кӑҫалхи тема: «Расизма пӗтересси. Тӑнӑҫлӑ пурнӑҫ йӗркелесси». ПНО тӗп секретарӗ Антониу Гутерриш ҫапла каланӑ: «Расизм институтсене, социаллӑ тытӑмӗсене тата кашни ҫыннӑн кулленхи пурнӑҫне халь те ура хурса пырать. Вӑл тарӑна кайнӑ танмарлӑхӑн сӑлтавӗ пулса юлать. Вӑл халӗ те ҫынсене хӑйсен тӗп прависене пурнӑҫа кӗртме чӑрмантарать. Вӑл обществӑри йӗркене аркатать, демократие хавшатать, правительствӑсен легитимлӑхне чакарать, унсӑр пуҫне… расизмпа гендерла танмарлӑх хушшинче пӗревӗрлӗх пурри пирки иккӗленмелли ҫук». Раҫҫей Федерацийӗнче вара паян Владимир Путин Президент мобилизаци пирки хушӑва алӑ пуснӑ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
| ||
Кӑнтӑр Африка Республикинче преступник полицие вырнаҫма кайнӑ та йӗрке хуралҫисен аллине ҫакланнӑТӗнчере
 Бетхалере (Кӑнтӑр Африка Республикинчи Мпумаланга провинцин хули) 40-ри Томас Нгкобо, вӑрланӑшӑн ҫичӗ ҫул шыравра тӑраканскер, полицие ӗҫе вырнаҫма пынӑ, ӑна унтах арестленӗ. МИХсем арҫынна «Кӑнтӑр Африкӑн чи тӑмсай преступникӗ» тесе палӑртнӑ, ҫырать Oddity Central. 2015 ҫулта Томас курьерта ӗҫленӗ, ӗҫ вырӑнӗнче вӑл 1200 долларлӑх япала вӑрланӑ. Менеджерсем ҫакӑн пирки тӳрех полицие пӗлтернӗ, йӗрке хуралҫисем арҫын пирки даннӑйсене базӑна кӗртнӗ. Томас суд саккинчен ҫичӗ ҫул пытанса пурӑннӑ, анчах пӗррехинче ун пуҫӗнче вырӑнти ШӖМе ӗҫе вырнаҫас шухӑш ҫуралнӑ. Африканец хӑйне полици ретне илме заявлени ҫырнӑ, анчах хуравне кӗтсе илеймен, вара пуҫлӑхсен йышӑнӑвне пӗлес тесе вӑл хӑй участока кайнӑ. Унта ҫитсен ӑна тытса чарнӑ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
| ||
+26.3 °C
