Чӑваш чӗлхинче сингармонизма пӑхӑнман сӑмахсем пур. Калӑпӑр, «путлӗ», «путек», «кансӗр»… Чӑвашла вӗсене йӑнӑшсӑр ҫырас тесен ҫак сӑмахсем мӗнле пулса кайнине лайӑх пӗлмелле. Уйрӑмах ҫакӑ «путсӗр» сӑмаха пырса тивет: кӗнекесенче те сахал мар ӑна «пӳтсӗр» пек ҫырнине асӑрхатӑп. Чи пысӑк сӑлтавӗ ӗнтӗ кунта ӑна каланӑ чухне эпир «путсӗр» мар, «пӳтсӗр» тенипе ҫыхӑннӑ. Ҫавна май ҫырнӑ чухне те «пӳтсӗр» тесе ҫырас килет. Ку сӑмахӑн тепӗр форми те пур-ха: «путлӗ». Анчах ку чухне ӑна никамах та «пӳтлӗ» тесе каламасть те, унашкал йӑнӑш тӑвас хуйхӑ ҫук.
Малалла...
В Чебоксарах действовал Центральный совет чувашских старейшин
Чувашские интеллектуалы умудрялись работать и во время застоя. Местом свободомыслия являлся Историко-филологический факультет ЧувГУ. Позже он разделился на факультеты историков, чувашских и русских филологов. (В 2013 году филологов «оптимизировали» в один факультет с журналистами.) Там работали известные чувашские учёные и авторитетные общественные деятели.
Место проведения собрания: «Музей СССР» в г. Чебоксары
1. Отменить п.3 ст. 38 Федерального закона об обладании автономией (компетенции) образовательных организаций в части определения содержания образования общеобразовательных организаций, передав эти компетенции региональным (национальным) органам власти по требованиям делегатов съезда Чувашского национального конгресса 23 октября 2021 года в городе Чебоксары.
(фельетон – 2)
Вуласа тӗлӗнетӗп балаклава тӑхӑннӑ аноним эпӗ ҫырнӑ «Газ чӑвашла пӑсарлӑк-ши?» фельетона вӑрҫнинчен. Ҫапла вӑкӑр-мӑкӑрсем хӗрлӗ татӑк ҫине тапӑнаҫҫӗ… Ку та урнӑ йытӑ пек унтан-кунтан ҫыртасшӑн, чӗпӗтсе те пулин юн ӗмесшӗн. Ку чӑваш халӑх сайчӗ-ши тесе те иккӗлентӗм. Алӑ сулма та юратчӗ кармаҫӑвар ҫине (пӑхсах паллӑ!), анчах та каламаллах. Вара пӑрӑнмалла кунтан аяккарах.
Чӑваш ҫырувӗ филологсене кирлӗ мар, ҫырма темле те пулать. Вӑл пире, вулакансене, потребительсене кирлӗ.
Раҫҫейре ӑсчахсен шайӗ питех те анса кайни вӑйлӑ курӑнать. Совет самани арканнӑ хыҫҫӑн хӑйсене ӑсчах шайне кӗртекенсен йышӗ ытла та ӳссе кайрӗ. Кашни хӑйне эксперт теме пуҫларӗ. Пӗлӗвӗ ҫитет-и, ҫитмест-и — хӑйне эксперт тет. Ҫапла вара чӑн-чӑн экспертсем те вӗсен хушшинче ҫухалса пӗтрӗҫ.
Паянхи чӑваш чӗлхи ӑслӑлӑхӗ ҫине пӑхатӑн та — йӗри-тавра ӑсчахсем ҫӳреҫҫӗ тейӗн. Чӑвашла калаҫма пӗлет пулсанах хӑйне ҫав тери пысӑк чӑваш чӗлхин эксперчӗ вырӑнне хурать. Ҫырма пӗлет пулсан вара — пырса та ан кӗр, профессор шайӗнчех.
(фельетон)
Чӑваш ҫырулӑхӗн кун-ҫулӗ мӗн ҫуралнӑранпах тертлӗ. Паян та вӑл пусмӑрта, ӑна чӑвашсем хӑйсемех тӑрӑшса пӑсаҫҫӗ. Ҫакна кура та чӑваш чӗлхинчен ачисем ютшӑнаҫҫӗ, хулари ашшӗ-амӑшӗ вӗсемпе вырӑсла пуплеҫҫӗ. Ялсенче паян чӑвашла калаҫакан ачасем питӗ сайра! Ҫукпа пӗрех. Пире, чӑвашла калаҫма хӑнӑхнӑскерсене, яла пырсан ют ҫӗре ҫитнӗ пек туйӑнать. Ҫӑлӑнӑҫӗ ачамсенче хамӑр ята, чӗлхене чӗррӗн хӑварассинче. Ҫырулӑха та.
Кӗскен истори саманчӗсене аса илер-хе.
В начале девяностых на волне развала СССР национальные чувства чуваш оживились, запахло свободой творчества. Возникли разного рода общества, союзы и даже мелкие политические партии. Немного пошумев, большинство из них самоликвидировались, умерли. Оставшиеся, в т.ч. ЧНК, функционируют лишь как клубы по интересам, не влияя на власть и жизнь простых граждан.
Активизировались жаждущие революционной славы некоторые научные работники национального языкознания ради своих меркантильных интересов, не чураясь оскорблений в адрес оппонентов.
Чӑваш Ваттисен Канашӗн «Халӑх Хуралӗн» сӑмахӗ
1994 ҫулта ноябрӗн 13-мӗшӗнче Чӑваш Республикин Патшалӑх Канашӗ «Чӑваш орфографийӗпе пунктуацийӗн тӳрлетсе тунӑ правилисене вӑя кӗртесси ҫинчен» 88-мӗш номерлӗ Постановлени кӑларнӑ. Икӗ ҫул маларах 1992 ҫулхи мартӑн 11-мӗшӗнче Аслӑ Совечӗн Президиумӗ Чӑваш Республикин тӗпчев институчӗ 1990 ҫулта туса хатӗрленӗ ҫӗнӗ правилӑсене вӑя кӗртесси ҫинчен сӗнӳ йышӑннӑ. Ӑна заседани вӗҫленес умӗн вуннӑмӗш ыйтура кун-йӗркин «вак тӗвексен» («Разное») пунктӗнче тишкермесӗр, вуламасӑр васкавлӑн вырӑсла калаҫса йышӑннӑ.
1992-1994 ҫулсенче И.А. Андреевпа Ю.М. Виноградов ушкӑнӗ хатӗрленӗ Чӑваш чӗлхин орфографине йышӑнчӗҫ. Вӗсем ҫырнӑ правилӑсем тӑрӑх — чӑваш чӗлхинче хутлӑ сӑмахсем пӗтеҫҫӗ, вӗсен вырӑнне «сӑмах майлашӑвӗсем» пулаҫҫӗ. Тата сӑмахӑн кӗскетнӗ формисемпе усӑ курса чӑваш чӗлхин тасалӑхне, тӗрӗс калаҫассине пӗтереҫҫӗ. Чӑваш чӗлхине, чӑваш ҫырулӑхне аркатасси, чӑваш халӑхӗн пуласлӑхне пӗтересси ҫак орфографирен пуҫланса каять.
Чӑваш чӗлхин 1938 ҫулхи чӑн орфографине аркатма пулӑшакансем камсем пулнине Чӑваш халӑхӗ пӗлмелле, вӗсем ҫаксем:
- А.
Базиль Кириллов
Ҫук ҫӑкалӑх ҫумӗнчи
Касман Турта Пуҫӗнчи
Арӑ-пирӗш тӑмпӑшал
Тунӑ пулать тӑм пӑшал.
Паллах, ҫук-ха тӑм писмен,
Анчах пӗтмен тӑмписмен.
Ҫукпа пӗрех ҫын ҫиен,
Анчах нумай ҫынҫиен.
Ҫынҫиен вӑл, хӑямат,
Сӑмахпа ялан кӑшлать.
«Хӗр ача ҫуратнӑ тет...»
Уҫӑмсӑрлӑх пӗтерет:
Ах анчах та ах анчах,
Кам ҫинчен пырать сӑмах.
Хамӑр ялти пуш хирте
Манӑн чунӑм пушхирте.
Хирте ӳсет хуртути,
Кӗмест унран хур тути.
Шупашкарта ҫывӑх вӑхӑтра (22.12.2024 21:00) тӗтреллӗ ҫанталӑк, атмосфера пусӑмӗ 751 - 753 мм, 0 - -2 градус сивӗ пулӗ, ҫил 2-4 м/ҫ хӑвӑртлӑхпа кӑнтӑр енчен вӗрӗ.
Чӑваш чӗлхинчи сингармонизма пӑхӑнман сӑмахсем
Незаменимых авторитетов не бывает?
Решения собрания Центрального Совета чувашских старейшин от 19.02.2022 г.
Тӳнтерле орфографи пирки тӳр сӑмах
+0.3 °C