Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Пурнăçра пулать тем те пĕр

Тĕлĕнсе пĕтерейми,

Çавăнпа та халь этем-тĕр

Пулчĕ нимĕн тĕлĕнми.

Сывлăшра çынсем вĕçеççĕ,

Шыв айне çӳреç вĕсем.

Чирсене те халь çĕнеççĕ

Пирĕн паттăр тухтăрсем.

Тĕлĕнсе те пĕтереймĕн,

Пĕтереймĕн ăмсанса.

Ерипен вара этемĕн

Çитерен вăйне туйса.

Этем вăйĕ вăл хăватлă,

Хура халăх пĕрлешсен,

Çапса сирпĕтĕ мăнаçлăн

Патшана керменĕнчен.

Хуçасем, улпут таврашĕ,

Сехĕрленĕр вăл вăйран.

Баррикадăсем ӳсеççĕ,

Хура халăх, тăр, вăран!

Патшан керменĕ юнпа тулĕ,

Ирĕклĕх, пар аллуна.

Юмахри пек пурнăç пулĕ,

Аркатар-ха тăшмана.

Юмахри телей çĕршывĕ

Тухса тăрĕ куç умне.

Юмаха чăн тăвассишĕн

Шеллер мар пурнăçсене.

Патшан пăнтăхнă, кивĕ çарĕ

Ним йĕркисĕр арканать.

Чĕтрĕр, пĕтрĕ сирĕн влаçăр,

Çĕнĕ пурнăç пуçланать.

Пĕррехинче юлташăмпа иксĕмĕр пирĕн патра лараттăмăрччĕ. Тунсăх пуснипе штаба каяр терĕмĕр. Хамăр урамри арçын ачасемпе çырма хĕрринче пуçтарăнса лармалли вырăна çапла калатпăр эпир.

Кунта пирĕн «Венера-2» ракета пур. Эпир унта кĕрсе лартăмăр та тӳмесем çине пусрăмăр. Нихçан та тапранман ракета пире пĕр самантрах Венера планета çине илсе çитерчĕ. Пире кунта пурăнакансем кăмăллăн кĕтсе илчĕç. Пирĕнтен ытлашшиех уйрăлса тăмаççĕ иккен Венера çыннисем — сăнĕпе пирĕн пекех, анчах та пирĕнтен ик хут вăрăмрах. Хăйсен карапĕсене, пӳрчĕсене, лавккисене кăтартса çӳрерĕç пире.

Венера çинче уйрăмах тĕлĕнтерекенни вара çакă пулчĕ: пирĕн Çĕр çинче мĕнле машина пур — кунта пĕтĕмпех пур. Уйрăмах çĕнĕ вырăссемпе çĕнĕ чăвашсем хăвăртлăхне чакармасăр вĕçтерсе çӳрекен маркăллисем чылай.

— Ăçтан кунта пирĕн машинăсем? — ыйтмасăр чăтаймарăмăр юлташăмпа иксĕмĕр.

— Вĕсем хăйсемех вĕçсе килеççĕ сирĕн патран. Кунта пирĕн питĕ хитре, ăшă — канма килеççĕ, — ăнлантарчĕ пĕр венерианин.

Ресторан умне çитсе чарăнтăмăр. Хырăм хыр тăррине хăпарса кайнипе унта кĕме хирĕç пулмарăмăр. Шалта та пире тĕлĕнмелли тупăнчĕ. Апатланакансем пурте пирĕнпе пĕр планета çинче пурăнакансем иккен. Темшĕн вĕсем пирĕн еннелле çаврăнса та пăхмарĕç. Эпир юлташăмпа иксĕмĕр пĕр пушă сĕтел хушшине вырнаçрăмăр. Пире меню пачĕç. Чутах чĕре сиксе тухатчĕ: тилĕ пуçĕ, тилĕ куçĕ, йытă хӳри тата тем те пĕр çитереççĕ кунта. Ĕçмеллисенчен кофе анчах пирĕн кăмăла каяканни пулчĕ.

Малалла

Тăвансем! Кăшт шăп пуласчĕ...

Асăнар Аннемĕре.

Çулăмпах чĕри çунатчĕ

Ĕç лексессĕн аллине.

Юрлама та вăл ăстаччĕ.

Утнă чух — çын çитеймен.

Такама та ăс паратчĕ...

Чир-чĕрне хăй систермен.

Чĕрĕлсе эс халь тăрасчĕ —

Тĕлĕнеттĕн пурнăçран.

Унăн техĕмне туясчĕ —

Ырлăх эс нихçан курман...

Пирĕнпе паян ларасчĕ

Савăнса кĕрекере.

Вĕрентсе пире каласчĕ:

«Тытăр пурнăçа хитре...»

Эс пире каçар, Аннемĕр, —

Эпир пысăк парăмра.

Сăнару сан сӳнмĕ,

Ялкăшĕ ялан умра!

Каç тĕттĕмĕсем пулса килеççĕ-çке,

Çумăр пĕлĕчĕсем пухăнаççĕ-çке.

Шăпăр-шăпăр çумăр çăвать-çке,

Ешĕл курăк ешерсе ӳсет-çке.

Тырă пучахĕсене таять-çке.

Тырă пучахĕсем тайăлаççĕ.

Пирĕн чунăмăрсем савăнаççĕ.

Паян эпĕ шкула кайиччен чечек шăвартăм, урай шăлса кайрăм тата ытти ĕçсене те турăм. Ларса канас терĕм те — çывăрнă та кайнă. Акă ĕнтĕ сиксе тăтăм. Эпĕ ларса çывăрнăччĕ. Пăхатăп — ман кĕлетке ларать. Хăраса кайрăм. Шутларăм: вилнĕ-им эпĕ? Лайăхрах пăхрăм та — ман кĕлетке сывлать. Шутласа илтĕм вара: пурнатăп-ха! Савăнăç! Кĕлеткеме тĕкрĕм-тĕкрĕм те — куçа уçрĕ те утса кайрĕ, эпĕ — ун хыççăн. Килтен тухса кайрĕ. Ял урамĕпе ун хыççăн пыратăп. Никам та курăнмасть. Каярахпа вăрмана çитрĕмĕр, шалтан шала кĕретпĕр. Унтан шыв çийĕпе утатпăр. Аялалла пăхатăп та — мĕн тĕрлĕ пулă кăна çук! Ман патăма акула ишсе пырать. Хăранипе шыва ӳкрĕм. Илтетĕп: акула пирĕн чĕлхепе калаçать. Шутларăм, вăл мана ăнланма пултарать вĕт. Вара калаçма пуçларăмăр.

— Лар ман çурăм çине, — терĕ акула. — Атя манпа.

Эпĕ ним хăрамасăрах ун çине хăпарса лартăм. Пăхатăп, ман кĕлетке вĕçекен турилккене кĕрсе ларчĕ.

— Атя часрах, — васкататăп акулăна,- манăн хамăн кĕлетке хыççăн пымалла.

Турилккене хăваласа çитрĕмĕр.

— Тавтапуç, — терĕм акулăна.

Вăл савăннипе мана пит çăмартинчен чуп туса илчĕ те турилкке çине лартрĕ.

Малалла

Кăвак-кăвак тӳпере

Çӳллĕ-çӳллĕ пӳлĕмре

Пурăнаççĕ çăлтăрсем,

Уйăхсемпе хĕвелсем.

Сарă хĕвелпе пĕрле

Сарă хĕр пурнать хĕлле

Çав хĕре парать хĕвел

Сар кĕпе те çут мерчен.

Сарă хĕр çӳл тӳперен

Пăхкалать Шур пӳлĕмрен

Вăл курать унта ача

Макăрса ларать каçпа

Хĕр калать ăна çӳлтен:

— Ма макратăн эс пĕччен.

Анчах ача каламарĕ

Хĕвел хĕрне ăнланмарĕ.

Сарă хĕр Сар Хĕвелтен

Ыйтать пĕтĕм кăмăлтан:

-Мĕншĕн эп çӳл тӳперен

Анаймастăп çĕр çине.

Хĕвел калать: «Эсĕ мĕн

Сана япăх-и кунта,

Эп сана парап мерчен

Кĕпи, тухйи пăр купа

Санпа выляç кайăксем

Уйăхсемпе Çăлтăрсем

Çĕр çинче мĕн лайăххи

Унта шыв пур кăвакки

Çăтса ярать вăл сана

Вара пулăн тăмана»

Хĕрĕ калать Хĕвеле:

— Тăмана вĕçет тӳпере

Эпĕ ларап тĕрмере.

Килчĕç çитрĕç çав тĕле

Çил ачисем сиккипе:

— Эпир курнă, курнă тĕнчипе

Малалла

Пĕчĕк чухне эпĕ космос мĕн иккенне те пĕлмен. Ϋссе пынă май ăнкара пуçларăм: мĕн вăл Çĕр, Хĕвел, космос…

Пĕтĕмпех ăнланакан пулсан Хĕвел патне хăнана кайса курас терĕм. Юлашки вăхăтра хăйĕн çутипе ăшшине шелле пуçларĕ-ха вăл… Çине тăрсах вĕçекен турилкке ăсталама пуçларăм. Хам шутлатăп: Хĕвел патнех çитес тесен çунтармалли шĕвек нумай илме тивет. Веçех хатĕрлесе çитерсен мотора тапратрăм. Ăшăнса тăтăр-ха терĕм те пӳрте апат çиме кĕтĕм. Çав вăхăтра тулта темĕскер çутатса ячĕ. Хăвăртрах сиксе тухрăм та турилккене кĕрсе лартăм. Самантрах тӳпенелле хăпарса кайрăм. Часах тĕнче уçлăхне çитрĕм. Ах, хитре-çке космосра! Хĕвел патне вĕçсе çитсен турилккерен тухрăм. Карапăм тавралла вĕçсе çӳретĕп. Хĕвел тусăмран ыйтрăм:

— Мĕнле пурăнатăн, Хĕвелĕм?

— Кичем мана пĕччен, — хуравларĕ Хĕвел.

— Сана юрăсем кирлĕ мар-и? Вĕсемпе питĕ хаваслă, — терĕм те Çĕр çине каялла вĕçсе килтĕм. Карапăм çине пĕр пысăк магнитофон тиерĕм, пĕр прицеп диск илтĕм – вĕçтертĕм каллех Хĕвел патне.

Ун патне çитсенех юрă ярса патăм. Хĕвел йăл кулма пуçларĕ. Уйрăмах чăвашла юрăсене килĕштерчĕ вăл. Хĕвеле магнитофонпа ĕçлеме вĕрентрĕм. Ăна ятарлă батарейкăсем те кирлĕ мар вĕт — хăйĕн вăйĕпех пултарать техникăна ĕçлеттерме.

Малалла

Ĕнер-паян пулнă пек,

Куçăм умĕнче

Иртет йĕрки-йĕркипе

Авалхи тĕнче:

Чĕрĕлеççĕ, тăраççĕ

Тĕттĕм чăвашсем;

Тăмана пек тухаççĕ

Юмăç-чĕлхеçсем;

Улталанса вĕсемпе,

Чăваш пурăнать.

Вĕсене уçман куçĕпе

Ырлать, пуççапать.

Кĕнекепе хута та

Вăл уйăраймасть,

Тĕнче тытан турра та

Асра тытаймасть,

Киремете килĕшме

Тихине пусать:

«Ан илччĕрччĕ вĕренме», —

Тесе кĕлтăвать.

Вĕренесрен пăрăнма

Мулне хĕрхенмест,

«Çутаттăрччĕ пуçăма», —

Теме пĕлмест.

Анчах иртет, çул иртет, —

Тĕнче улшăнать:

Тĕттĕм, тĕтре сирĕлет, —

Çутă уçăлать.

Пĕр хĕрĕх çул хушшинче

Малалла

Йăл-йăл кулса, савăнса

Тухрĕ Хĕвел ирхине.

Пăхрĕ савса тĕнчене

Çӳлелле шав хăпарса.

Каçхине Хĕвел анмарĕ

Мĕн пулчĕ-ши унпала.

Акă уйăх çитсе тухрĕ

Тĕлĕнс(е) кайрĕ, мĕн пулнă.

Ыйтрĕ Уйăх Хĕвелтен:

— Ма каймарăн эс киле.

Хĕвел куççуль юхтарса:

— Çакланс(а) лартăм-çке, ара.

Хĕвел ыйтрĕ Уйăхран:

— Мĕн тăвас-ши ман апла.

— Хĕртсе яр мĕн пур вăйран,

Татса ярăн кантрана.

Пĕтĕм вăйне пуçтарса

Ячĕ Хĕвел çунтарса.

Татса ячĕ кантрана,

Анса кайрĕ килелле.

Хамăн юратнă юлташăмпа — Алиса кушакăмпа — океан тĕпне анса пăхма шут тытрăмăр. Алиса питĕ ăслă, çавăнпа эпĕ ăна хампа пĕрле таçта та илсе çӳретĕп. Вăл тата калаçма питĕ ăста — нихăçан та тунсăхлама памасть.

Акă эпир хамăрăн караппа океан тĕпнех çитрĕмĕр. Иксĕмĕр те водолаз тумне тăхăнтăмăр та карапран тухрăмăр. Кунта йĕри-тавра тем тĕрлĕ пулă ишсе çӳрет, тем тĕрлĕ курăк ӳсет. Пирĕн паталла пĕр пĕчĕк тинĕс чĕрĕпĕ çывхарчĕ.

— Айтăр, айтар ташлама. Паян пирĕн Медуза çĕнĕ клуб уçать, — терĕ те вăл куçран çухалчĕ.

Эпир те вăл кайнă еннелле утма пуçларăмăр. Часах илемлĕ кĕвĕ илтĕнсе кайрĕ. Тĕрĕс çулпах пыратпăр иккен. Сисмен хушăра мана пĕр пĕчĕк пулă тĕксе ячĕ. Чăкăл-макăл — эпĕ çатма çинче ларатăп. Пăхатăп — мана кунта икĕ акула шаритлеççĕ иккен. Шăлсăр çăварĕсене карса манран кулаççĕ тата.

— Пĕтрĕм ĕнтĕ эпĕ, мана никам та акулăсем усал тесе каламан, — макăрса каларăм эпĕ.

Çак акулăсем мана шеллерĕç, çатма çинчен вăшт кăна илсе пăрахрĕç. Çитменнине, çул кăтартса ячĕç. Часах эпĕ кушакăма тупрăм. Вăл Медузăпа юнашар утать. Мана — аякра пулнипе пуль — палласа та илеймерĕ. Çӳлте пĕчĕк пулăсем ушкăнăн—ушкăнăн ишсе çӳреççĕ. Мана питĕ кичем пулса кайрĕ. Ăнсăртран пысăк осьминога куртăм.

Малалла