Электронлă вулавăш

1

Кăçал, çулталăк вĕçленесси пĕр эрне юлсан, çитмĕл пиллĕк тултарать Семен Яковлевич, тăван ялĕнче, Канаш хутлăхĕнчи Самукварта, тахçан-тахçан, яш-кĕрĕмпе Шĕвĕр çуртĕнчи вăйă картинче юрланă-ташланă чухнехи пекех, халĕ те Яка Çумкка тесе чĕннине хăнăхнăскер. Çаплах кун хыççăн кун шăвăнса иртет те, алăкран шаккать унăн çавра юбилейĕ. Çамрăкрах вăхăтра, мĕн каласси, аллă-утмăлсенче те, хăна-вĕрле пуçтарасси, шавлă йышпа кĕрекене ларса ĕçесси-çиесси, сайра пĕрре курнăçакан хурăнташсемпе чуна уçса калаçасси илĕртсех тăнă. Халĕ вара... Халĕ вунă çул ытла чĕре чирĕпе нушаланакан, сиплевĕш çурчĕн картлашки çинчех ларакан Семен Яковлевич пĕрре те килĕштермест кĕрлевлĕ ĕçкĕ-çикĕ таврашне. Пĕртен-пĕр çывăх тăванĕ, Çĕрпӳре пурăнакан шăллĕ Михала, теплерен, çула май тенĕ пек, хăнана кĕрсен те савăнăçĕ кĕске хӳреллĕ унăн. Паллах, арăмĕпе иккĕшĕ Михалана яланах хапăлласа кĕтсе илеççĕ-ха. Сĕтел çине эрех те лартать Семен Яковлевич, хăйĕнчен вун виçĕ çул кĕçĕн шăллĕпе черкке тултарса ĕçет, вара кĕçĕн тăванне кĕреке хушшинче пĕчченех хăварса хăйне чылайранпа канлĕх паракан кивĕ диван çине кайса выртать. Этем ĕретлĕн ăсатса яраймасть Михалана. Çĕр тăршшĕпех ыйхă килменнипе шухăшласа выртсан та хăйĕншĕн кĕтмен çĕртен тенĕ пек йăтăнса аннă йывăр ыйтăва ниепле те уçăмлăн татса параймасть. Мĕнле ирттерсе ямалла-ха ăна, çут тĕнчере Яка Çумкка çитмĕл пилĕк çул пурăннине паллă тума пуçтарăнакан юбилей каçне? Пăркаланма çук. Юбилейĕ, тен, ĕмĕрти юлашки савăнăçĕ пулĕ. Эх-хе-хей, пайтах пурăнмалла-ха. Усаллине пӳлĕхçĕ сиртĕр те, юбилейччен, çак Автан çулталăкĕ хăйĕн кун хисепне тĕвĕличчен, урасене тăсса хурасси хытах шиклентерет. Чирĕ çавăн пекки Семен Яковлевичăн. Темиçе çул каярах ăна, иртнĕ ĕмĕрти чи хăрушă вăрçă тапхăрĕнче ача пуçĕпех колхозра мăннисемпе тан ĕçленĕскере, ветеран шутне кĕртрĕç. Ытти нимех те çук-ха, çапах та çăмăллăхлă йĕркепе санаторире сипленме май парать вăрçă ветеранĕ пулса тăни. Ĕмĕр тăршшĕнче çӳрекеленĕ-ха, кайса курман мар Атăл леш енчи Кăкшăма та, Хура тинĕс хĕррине те. Çавăнпа халь, май тупăннă чухне, çывăрса юлас темерĕ, арăмĕ те хӳтерсех тăчĕ, супес текен кантурта вăрăм черете тăрса путевка валеçекен пӳлĕме кĕчĕ: Кĕске пулчĕ унти сăмах.

— Сирĕн санаторире тӳлевсĕр сипленмелли право пур, — хута кĕнĕн пĕлтерчĕ куçне компьютер экранĕнчен вĕçертмен çамрăк пике. — Поликлиникăна кайăр та тивĕçлĕ хут çаптарса килĕр. Вара сире те черете тăрататпăр.

Авма хĕстернĕ çуна тупанне пушатмалла мар, пиçĕ юман çуркамне хытăрах туртăнтарса çыхмалла. Çав манерех пĕр пуçăннă ĕçре те. Супесран хăпартланса тухрĕ те çурранах лапăстатрĕ район сиплевĕшне. Терапевт патне кĕрсен сывлăшне аран-аран çавăрса мĕн çăмăлпа чăрмантарнине пĕлтерчĕ.

— Хут çыртарма килтĕм. Санаторие каймалли хут патне.

Врачĕ ырă чунлă хĕрарăм. Чĕре чирĕпе шутра тăракан Семен Кушков пенсионера лайăх пĕлет вăл.

— Килĕшетĕп. Санаторире сипленни пулăшĕ сире. Эпĕ асăрхаса тăни, хăвăр килтех силленни аван-ха. Курортра тата аванрах пулĕ, — калаçнă хушăрах хăвăрт-хăвăрт темĕн çырчĕ врач. — Ахальтен-и халь сирĕн пек ветерансем ăмăртмалла тенĕ пек путевка илме тăрăшаççĕ. Тăхтăр, халех майлаштарăпăр кирлĕ хутсене. Коридорта кĕтсе ларăр кăштах.

Вунă-вун пилĕк минут иртрĕ-и, медсестра ăна врач патне чĕнсе кĕртрĕ.

— Тархасшăн каçарăр, Семен Яковлевич, пулăшма пултараймастăп, — кăмăлĕ темшĕн пусăрăннă ырă врачăн. — Поликлиника пуçлăхĕ справка çине алă пусмасть. Сирĕн чирпе, хăвăрт улшăнакан аритмипе, нихăш санатори те йышăнмасть. Кĕтмен инкек сиксе тухасран шикленеççĕ пулас.

— Курортрах вилсе выртасран-и? — хăвăрт чĕрре кĕчĕ Семен Яковлевич. — Эпĕ халех пурнăçран уйрăлма шутламастăп-ха. Кирлех-тĕк шантару хучĕ çырса пама пултаратăп.

— Оптимист пулни лайăх! — йӳççĕн кулса ячĕ врач. — Килĕшетĕп сирĕнпе. Çак эрнерех диспансер йĕркипе сывлăхăра тĕрĕслĕпĕр. Тен, çĕнĕ эмелпе сипленме пуçлăпăр. Юрĕ, ан кулянăр санатори путевки лекменшĕн. Стационарта сипленни те пулăшĕ. Çапла-и?

Хирĕçлесе мĕн калăн. Çакă çеç паллă: пӳлĕнсе ларчĕ Семен Кушковăн пĕр-пĕр чаплă курортра сипленес, маттурланса таврăнас ĕмĕчĕ.

Чирĕ, ватă çынна тимĕр кăшăлпа хĕссе лартнăскер, хăйĕн тăрлавсăр ĕçне тăватех. Пĕр чĕлхе тупаймăн унпа. Аптекăра туянакан эмел те, килте сиплĕ курăкран вĕретекен шĕвек те çĕнтереймест ăна.

Хăратать, хытах хăратать хими эмелне вĕçĕмсĕр ĕçесси. Нимĕçсен чаплă врачĕ Парацельс, пилĕк çĕр çул ĕлĕк пурăннăскер, авă мĕнле вĕрентнĕ: "Пурте — эмел тата наркăмăш, ку е вăл пулнине виçсе çеç палăртать". Эппин, аптекăра пысăк укçа тӳлесе туянакан чи чаплă, радиопа телереклами каçса кайсах мухтакан эмел те хăрушă иккен этем сывлăхĕшĕн. Çав вăхăтрах наркăмăш та виçене пĕлсен сиплĕх парать. Ав, шăна кăмпинчи им-çампа усал шыçăран сыватмалли меслет шыраса тупнă...

Чылайранпа ĕнтĕ, вун пĕр çул каярах, кардиологи уйрăмĕнче малтанхи хут выртса сипленнĕ хыççăнах Семен Яковлевич хăйне кирлĕ медицина литературине туянать. Çав кĕнекесенче хайхи Парацельс пирки çырни те пур иккен. Пысăк энциклопедире те темиçе йĕрке тупăнчĕ: "Парацельс (чăн ячĕ Филипп Ауреол Теофраст фон Гогенгейм (/1493-1541), врач, çут çанталăк тĕпчевçи, ятрохимие никĕслекенсенчен пĕри. Авалхи медицина вĕрентĕвне хирĕçленĕ. Медицинăра хими препарачĕсемпе усă курассине ĕçе кĕртме тăрăшнă". Çакна та пĕлес килчĕ: мĕн тени пулать-ха ятрохими, Кушков ветеран хальччен илтмен сăмах. Ăна та манса хăварман иккен энциклопедире: "Ятрохими /натрохими/, медицинăра 16-18-мĕш ĕмĕрсенче сарăлнă юхăм, вăл организмри хими процесĕсене тĕпченĕ, чир-чĕр хими шайлашăвĕ пăсăлнăран пуçланать тесе шутланă, сиплевĕн хими меслечĕсене шыранă".

Виççĕмĕш кун ĕнтĕ килте, тăххăрмĕш хутри пĕр пӳлĕмлĕ хваттерте, пĕчченех Семен Яковлевич. Çуллахи вăхăт пулас тăк тимĕр алăкпа хупăнса нушаланас çукчĕ-ха, хула çумĕнчи "фазендăна" кашни кунах çитĕччĕ, вăй çитиччен чаваланĕччĕ çĕр çинче. Хĕллехи кун хăйне ниçта хума пĕлмест хулари ватă çын. Кашни кунах Кушков çур сехетлĕхе урама тухса çӳрет. Çавă çеç.

Мăшăрĕ, хăйĕнчен вунă çул çамрăкрах Татюк, хут çинче Татьяна Ивановна Кушкова, кĕр ларсанах, пахча çимĕçе тирпейлесенех, пĕр вĕçĕм йăнкăшрĕ: "Улька патне кайса килесчĕ. Ют çĕрте йывăр ăна, пĕр çывăх çын та çук. Каймаллах пуль". Ăнланать арăмĕ мĕншĕн канăçсăрланнине Семен Яковлевич. Йăмăкĕ, совет самани арканиччен узбексен Андижан ятлă хулинче пурăннă инженер, вырăсла калаçакансемшĕн ют çĕршыв пулса тăнă çĕртен пĕлтĕр аран-аран çăлăнса тухнă. Андижанри пĕр заводра çирĕм çул ĕçлесе илнĕ хваттерне, пурлăхне-туприне пăрахса хăварсах. Упăшки, милицире ĕçленĕ Рахим, унта-кунта сиксе тухакан пĕр çапăçура пуç хунă. Ывăлĕ Афганистанран чĕррĕн таврăнайман. Никам та шеллемен, çăлăнăç аллине тăсса паман асапа çакланнă чăваш хĕрарăмне. Пурнăç йĕркеллĕ вăхăтра Татюк виçĕ хут кайса курнă Андижана. Нихçан та манăçас çук Мускавра вĕреннĕ чухне пĕрлешнĕ Улькапа Рахим узбексен авалхи керменĕсене кăтартса çӳрени, тухăçри пасар çимĕçĕпе хăналани. Телейлĕччĕ вĕсем, çутă ĕмĕтлĕччĕ. Халь çав ырă вăхăт тахçанах тусанпа витĕннĕ. Татюк тăрăшнипе аранах Шупашкара таврăнчĕ йăмăкĕ, иккĕшĕ пĕрле юрăхлă çурт-йĕр шырарĕç. Хулара хваттер туянма вăй çитес çук. Улька çамрăк мар ĕнтĕ, аллă урлă каçакан хĕрарăм. хулара пурăнас шут çук унăн, чунĕ яла туртать. Тăван ялĕнче, ашшĕ-амăшĕн килĕнче, ют хуçасем. Шăллĕ, хулара ĕçлекен электрик, ашшĕ вилнĕ хыççăн хăйне кил хуçи вырăнне хучĕ, амăшĕ йывăр чирлесен халал хучĕ çыртарма ăс çитерчĕ. Анчах тирпейлĕ хуçа пулаймарĕ ялта, амăшне пытарса хĕрĕх кунне асăнса ирттерсенех сутса ячĕ кил-çурта. Темиçе уйăхран хăй масар шăтăкне кĕрсе выртрĕ. Мĕнле майпа татăлчĕ унăн пурнăçĕ — никам та пĕлмест. Смена вĕçленсен завод хапхинчен тухнă та троллейбус чарăнăвĕнчех ӳксе вилнĕ Татюкпа Улька шăллĕ Юркка...

Çаплах хăйсен ялне кайса çӳрерĕç-ха Татюкпа Улька. Унта кивĕрех пĕр-пĕр пӳрт тупăнасса шанчĕç. Çук, тупăнмарĕ ун пекки. Хула çывăхĕнчи ялта хăлтăр-халтăр кил-çуртшăн та çĕр пин ыйтаççĕ. Хаçат пĕлтерĕвĕсенче шыраса таçта та çитрĕç. Юлашкинчен Сăр хĕрринчи Шурçеремре тупăнчĕ Улька кăмăллакан çурт-йĕр. Шупашкартан çитмĕл çухрăм таранах, çитменнине машинăпа кĕрсе тухма меллĕ мар.

— Мĕн кирлĕ мана — выртса çывăрма — хӳшĕ, ĕçлеме — анкарти, — савăнчĕ узбексен хушшинче пурăнса чăваш ялĕнчи ĕçрен ютшăннă Улька. — Хресчен хĕрарăмĕ пулăп. Çĕрĕ унта гектар таранах. Пĕччен ĕлкĕреймесен эсир, аппапа йысна, пырса пулăшатăр мана.

Намăс курмарĕ Шурçеремре пурте "Узбечка" тесе чĕнекен Улька. Пĕлтĕр çĕр улми, кăшман, кишĕр, купăста, хăярпа помидор тухăçлă çитĕнтерчĕ , улма-çырла пахчине çĕнетрĕ. Пĕрре мар кайса килчĕç ун патне Татюкпа Семен Яковлевич. Хĕрарăмсен хăйсен ĕçĕ мăй таран. Кушков выльăх витипе мунчана тӳрлетрĕ, вутă çурса шаршанларĕ. Утă çулса типĕтрĕç, икĕ капан лартрĕç. Кӳршĕ-аршă кăмăлларĕ иккен "узбечкăна", вĕсем пулăшнипе пушмак пăру туянчĕ, икĕ сурăх, сысна çури, чăх-чĕп усрама пуçларĕ. Ĕçе юратакан Ольга Ивановна Сабировăна халăх Шурçерем ялĕн старостине суйларĕ.

Арăмĕ автовокзала тухса кайсанах канăçсăрланчĕ Семен Яковлевич. Мĕнле ларса кайрĕ-ши Етĕрне автобусĕпе? Вăрман хушшинчи сукмакпа мĕнле çиткелĕ Шурçереме? Кĕтмен-туман инкек сиксе тухмĕ-и Сăр хĕрринчи пĕчĕк ялта?

Ватă çыншăн çав тери хăрушă вăл — пĕчченлĕх. Аранах кĕтсе илчĕ Татюка. Лешĕ алăка уçса кĕрсенĕх ятлаçма пикенчĕ Кушков:

— Халь, хĕл кунĕ, ялта ĕç питех мар, мĕн туса пурăнтăн виçĕ кун таранах? Сăлтав тупса праçник тумарăр-и унта?

— Каккуй праçник! — ахăлтатсах кулчĕ Татюк. — Йӳрĕк çыншăн хĕлле те ĕç лăк туллиех. Шăпах ĕни пăруланă. Айкашрăмăр иккĕн. Ав, сан валли çамрăк ĕне сĕтне тултарса килтĕм. Мĕн çитмен сана? Çимелли пур, ĕçмелли те.

Çынни çавнашкалскер вăл, Семен Яковлевичăн мăшăрĕ. Заводра контролер пулнăскер, килте те кашни вĕтĕр-шакăра куçран вĕçертмест. Кашни япала хăйĕн вырăнĕнче пулмалла. Йĕрке, йĕрке, татах йĕрке! Курăсăн, йăмăкĕ патĕнче виçĕ кун пурăнса килчĕ те, тĕлĕнтерсех пăрахрĕ Семен Яковлевича. Килте пĕр-ик кун тĕрмешсен, хăй калашле, "хуçасăр юлнă хваттерте" пурне те тирпейлесен, каларĕ те хучĕ чылай хушă чĕре варринче пытарса усранă шухăшне: