Электронлă вулавăш

— Сана пай хăвартăмăр, — терĕ.

— Мана пай хăварнă пулсан юрать, эпир ăна Шерхуллапа иккĕн çийĕпĕр.

— Рехмет, питĕ те рехмет апат пĕçерсе хатĕрленĕшĕн. Манăн çул çинче эй, Аллах, хырăм выçрĕ.

Шерхуллапа Вавилов апат çиме ларчĕç, Михаля выртма хатĕрленсе урайне чĕркуçленчĕ.

— Эсĕ çывăрма ан хатĕрлен, — васкавлăн каларĕ Вавилов, — Улангин эсĕ те, час пуçтарăнăр, пирĕн пĕрле яла каймалла.

— Ирхи шухăшпа килтĕн пулсан, санăн ĕçӳ пысăк-тăр?

— Халĕ пĕчĕк ĕç çук, пурте пысăк, — терĕ Шерхулла, сĕтел хушшинчен тухса.

— Йĕлмекассине кайăпăр, — ерипен каларĕ Николай.

Вĕсем тăваттăшĕ те урама тухрĕç, Татьяна Николаевна вĕсен хыççăн алăка питĕрсе илчĕ.

Урамра шăп, сывлăш хĕрлĕ хăва шăршипе тулнă, Атăл леш енчен çинçен туртăнса тăрать. Атăл çинче çĕрле пăр ерипентерех шавлать, чăнкăр-чăнкăр туни таçта инçетре-инçетре сăмахсăр юрă юрланă пек илтĕнсе тăрать. Ура айĕнче пылчăк. Çуркунне алкум вĕçнех пырса тăнă. Çутă çинчен тухнă çынсен тĕттĕмре куçĕсем хăнăхиччен нимех те уйăрса илеймерĕç. Вăйлăн та мăнаçлăн сарлака утăмĕсемпе утса килекен çуркуннене туйăмпа кăна туйса илчĕç.

— Кунта тăватă лаша-çке? — тесе ыйтрĕ те тĕлĕнчĕ Михаля.

— Эпĕ çавăтса килтĕм, сире волисполком витине çуран уттарас темерĕм, — терĕ те Шерхулла лашасем патне пычĕ.

— Мĕн эсĕ, Хамитка, тĕк тăма пĕлместĕн? Халĕ шăна-пăван пулать-и? Хӳрӳне ахалех ан пăлтăртат! — Шерхулла юпасенчен кăкарнă тăватă лаша умĕнче тутарла та, вырăсла та калаçма пуçларĕ. — Лашасем хатĕр! — терĕ вăл, ун патне виçĕ мĕлке хура пĕлĕтпе шурă юр хушшинчен килсе тухсан. — Эпĕ сана, Михаля, чăпар ута парăттăм та, вăл йĕнер çинчен сирпĕтсе хăварма та пултарать. Эсĕ хăрах аллупа тытаймăн. Хамите утлан, вăл йăваш тата хăвăр ял лаши. — Шерхулла Михаляна чĕлпĕр пачĕ.

— Хамăр яла кайăпăр, Хамитка, — Михаля лаша мăйне кăтăкласа ачашларĕ. Шетĕрнек хушăкне пĕр урипе пусрĕ, сиксе утланчĕ.

Тăватă юланут вулăс ял урамĕнчен уя тухрĕç. Уй выртать ула-чăла: тĕл-тĕл хуп-хура, тĕл-тĕл шап-шурă, тĕл-тĕл кантăк пек йăлтăртатать шыв кӳлленчĕкĕ. Çул пылчăклă, лаша урисем чуста çăрнă пек пыраççĕ, шĕвĕ пылчăк тăватă еннелле сирпĕнет. Ăçта каятпăр, мĕн ĕçпе тесе пĕри те ыйтмарĕç. Каймалла, тенĕ пулсан, каймалла! Çапла пулнă вăл хĕрӳ вăхăтри йăласем.

Çуркуннепе чуна хаваслă; темле канăçсăр пурнăçра та çурхи тĕнче чуна хаваслантарать. Ытла шуçлак тĕлте лашасем уттипе кайсан, Улангин çуркунне килнипе савăнса юрласа ямасăр чăтаймарĕ.

 

Çилхи витĕр çич çиле

Вĕртерсе çеç çӳреме

Хуньăм пачĕ çӳрен ут.

 

Хамит малта юртса пыратчĕ, анчах лачакаран иртсе пынă чухне тимĕр кăвак лаша, çул айккинчи кăпăш тарăн юр ашса, Михаля çине юр пĕрчисем сирпĕтрĕ, вашлатса иртсе кайрĕ. Шерхулла: «Трр-трр!» — тесе кăшкăрсан та лаша итлемерĕ, виçĕ юланута чылаях аякка тăратса хăварчĕ.

Михаля чăпар лашана, вăл хыçалта пыма юратманнине, юланутра та, туртасем хушшинче пулсан та, мала ыткăнса тухнине пĕлет. Каюра Тимахви, Михалян кĕрĕвĕ, ку лашана тихаллах илнĕ, çитерессе ăна вăл темле те тăрăшса çитеретчĕ, çăнăх пăтратнипе çăмарта шĕвекĕ те юратчĕ, çăмарта çитерсен лаша кӳлепи çинçе те тĕреклĕ пулать тенĕ. Чăнах та, ку ăйăр питĕ хӳхĕм ӳсрĕ. Каюра Тимахви унпа Кармăша, Курлата, Чутне тата ытти пысăк тутар ялĕсене çуркуннесерен çӳретчĕ, — чăпар лаша кирек ăçта та акатуйсенче лашасене тавлашуллă чуптарнă чухне мала тухатчĕ. Вара Тимахви Чишма ялне питĕ те илемлĕ сĕлкĕ тутăрсем вĕлкĕштерсе килсе кĕретчĕ, лаша çилхисенче тĕрлĕ тĕслĕ хăюсем вĕçсе тăратчĕç.

— Шухăша кайрăн-им? — терĕ Николай, чĕлпĕрне туртрĕ те хăй лашине Хамитпе юнашар уттарчĕ.

Хыçалтан, вăрман тăрринчен, чылаях хăпарнă çĕнĕ уйăх хура пĕлĕт анисене выратчĕ, пĕлĕтсем мар, хăй шунă пек курăнатчĕ. Лашасем, иккĕш юнашар тăрсанах, пĕрне-пĕри сăмсисемпе шăршласа илчĕç те пĕр тан пырса юртрĕç.

— Ха, шурăмпуç çăлтăрĕ тухрĕ! — терĕ Михаля, — унта çынсем пурăнаççĕ-ши, Николай Петрович?

— Унта питĕ вĕри, теççĕ. Унта Антуна, пуйма тăрăшакан çăтă çынна, кайса ямалла, — теме аса илсе кулчĕ Николай.

— Мĕншĕн сана сасартăк Антун аса килчĕ? — ыйтрĕ Михаля.

— Кĕтмен çĕртен мар, Михаля тусăм. Эпир виçсĕмĕр те яла вăрлăх шыраса тупас пирки каятпăр. Антуна пирĕн ярса тытса силлемелле, унăн пытарса хунă тыррине тупмалла. Малтан эпир ăна ӳкĕтлесе пăхăпăр, анчах пирĕн ӳкĕт хыткукар чĕрине витес çук. Эсĕ, Михаля пичче, хăвăн почерк начар, хитре çырма пĕлместĕп тесе пăшăрханатăн. Хут çырнинче мар, урăххинче çĕр ĕç комитет председателĕн ĕçĕ. Урăхла каласан — çĕр комиссарĕ.

Тул çутăлса пычĕ, шурăмпуç çăлтарĕ ирĕлсе кайнă пекех çухалчĕ, уйăх тăкса хăварнă сĕт тумламĕ пек шупкаланса юлчĕ. Ир енне юр айĕнчи çĕр сывласа кăларнă тĕтрере Шерхулла курăнми пулнăччĕ, яла çитес чухне вăл юлташĕсене кĕтсе чарăннă иккен. Ун лаши хирте кăна малта пĕр-пĕччен пыма юратать, яла курсанах, вăл сăпайлăхпа тирпейлĕхе пĕлет иккен, — икĕ лаша хушшине пырса тăчĕ те, пуçне каçăртмарĕ, чиперех юртса пычĕ.

— Кунтан пушă-и, тулли-и тухса кайăпăр? — терĕ Улангин. — Аптăранă кăвакал кутăн чăмнă тенĕ пек, хăш-пĕр чухне тĕшмĕше те ĕненес килет.. Тулли витреллĕ хĕрарăма курасчĕ.

— Пире хĕрарăм курни те çитет, — кулса каларĕ Михаля, — Вавилова хĕр тĕл пултăрччĕ.

Ял урамне пырса кĕрсенех тăкăрлăкран кĕвентеллĕ мĕлке килсе тухрĕ те хирĕç утрĕ.

— Эсĕ тухатмăш-и, Михаля! — Улангин ăна аякĕнчен кăлт тĕртрĕ. — Николай Петровича савăнтарма кам килет, куратăр-и? Зоя Тимофеевна, çап-çамрăк учительница.

Лашасем чарăнчĕç, вĕсен умĕнче Зоя Тимофеевна та чарăнчĕ.

— Эсĕ пире тулли витрепе кĕтсе илтĕн, — терĕ Улангин, — апла эппин Йĕлмекассинчен пушă тухса каймăпăр.

— Мĕн илесшĕн эсир? — Зоя Тимофеевна Михаляпа Улангин çине уççăнах пăхрĕ, анчах Николайпа куçа куç пулсан, вăл пуçне чикрĕ.

— Сана çураçма килтĕмĕр, — терĕ кайра пыракан Шерхулла.

Зоя Тимофеевна кулса ячĕ, лашасем шыв ĕçме туртăннăран каялла чакрĕ. — Эсир, виçĕ комиссар, юмахри улăпсем пек: Гаврил Улангин варринче Илья Муромец пек ларать, Николай Петрович Алеша Попович пек куç айĕнчен пăхать, Михаля пичче Микуло Селянинович пек шухăша кайнă, çурхи акана кĕтсе çӳрет пулĕ.

— Эсĕ, Зоя Тимофеевна, — терĕ Николай, — пире, Улангинпа иксĕмĕре, юптарса улăпсем турăн пулин те, Михаля пичче пирки питĕ тĕрĕс каларăн вара. Чăнах та, вăл пирĕн вулăсри Микуло Селянинович, çĕр комиссарĕ.

Лашасем кĕвенте çинчи витресенчен шыв ĕçесшĕн каллех туртăнчĕç, Зоя Тимофеевна чака-чака пырса такăнса ӳкетчĕ, аран тытăнса юлчĕ.

— Ара эпир чипер хĕре ывăнтарса çитертĕмĕр, — Улангин чĕлпĕрне туртрĕ, çул хĕррипе иртсе кайрĕ, ун хыççăн ытти лашасем те пылчăк çăрса утрĕç.

— Эсĕ, Шерхулла, — терĕ Николай, хăй хурал пӳрчĕ умĕнче йĕнер çинчен сиксе ансанах, — лашасене Чинук аппасен кил картине кĕрт.

Тăватă юланут яла ирех пырса тухни çынсене шухăша ячĕ, ваттисем те, ачасем те чӳречесенчен пăха-пăха юлчĕç. Кашни килте хăйне май туйăмсем çуралчĕç: хăшĕсем савăнчĕç, теприсем шикленчĕç.

— Люшша, хурал пӳрт таврашне кайкаласа çӳре-ха, мĕнле хыпар унта? — терĕ Варлам.

— Мĕнле хыпар? — тин вăраннă Люшша пуçне хыçкаларĕ. — Пуянсен кĕрĕкĕсене хывас та чухăнсене хур йăви туса парас, теççĕ. Унта эпĕ каймастăп. Пымассерен мана Тихха арăмĕ мĕн те пулин каласа хăртма пăхса тăрать. Колякка кайтăр.

— Кай-ха, эппин, эсĕ, — терĕ Варлам пит çуса тăракан Коляккана.

— Мĕн итлес?

— Пире хĕстерес пирки калаçмаççĕ-и? Ĕлĕк пуян тетчĕç, пирĕн умра пуç таятчĕç, халĕ кулак теççĕ те çурт-йĕре туртса илесшĕн.

Антун та тăватă юланута ахаллĕн, пĕр шухăшсăр ирттерсе ямарĕ, пуçĕ çине инкек ӳкес пек пăхса тăчĕ.

— Кантуртан тăватă юланут ирех, кăмакари шĕлкăвар сӳничченех, килсе тухсан, хыпар ахаль иртмест, çӳç пĕрчине туртать, — вăл чӳрече умĕнче калаçса тăчĕ.

— Эсĕ ялта ятлă çын, совет членĕ-çке, — терĕ арăмĕ, чӳрече патне пымарĕ те.

— Эсĕ айванла ан калаç-ха, мана ял Совечĕн членĕ тесе, ĕнсе тирне чĕрмесĕр хăвармĕç. Микулай, ăслă çын, вăл хĕрхенсен те, Ямшăк Михали тем инкек тума пул-тарĕ.

— Петте ачи Микулай пире тивет-и? — мухтаннă пек калаçрĕ арăмĕ. — Сума сăвĕ, пире хĕрхенĕ, Ямшăк Михали, кăшт-кашт алă пусма пĕлекенскер, сан çине алă йăтĕ-и, намăса та пĕлмĕ-и, хăй çуралнă ялĕнчи çынна та пĕтерĕ-и? Ямшăк Михалине хăйĕн саккунне кăларма иртерех-ха. Кăранташ тытиччен шĕшлĕ тыттăр та çăпата тутăр.

— Ах, пĕлмесĕр калаçатăн-çке, карчăк! — тарăхсах кайрĕ Антун. — Пĕлетĕн-и, кам халĕ Ямшăк Михали?

— Кам пултăр?

— Вулăсри çĕр комиссарĕ. Хресчен пурнăçĕ çĕртен килет-çке. Ямшăк Михали Антуна пакартинчан тытас тесе алă пусĕ те, пуккуссене лайăх çырмасан та, эсĕ хăвăн вăрăм чĕлхӳпе çуласа та тасатаймăн.

— Ай-тур-тур! Ямшăк Михали те чаплă çын, кăмиссар! — арăмĕ çурăлса каяс пек пăвăнчĕ, ахлатса сывларĕ.

— Ан пăшăрхан, карчăк, — Антун сĕтел хушшине кĕрсе ларчĕ. — Манăн килте тырă çук. Пытарнине Ямшăк Михали мар, йĕп пек шĕвĕр сăмсаллă юс та шыраса тупас çук. Çӳлти турă тата иксĕмĕр пĕлетпĕр.

Вулăсран килнĕ çынсем, хурал пӳртне кĕрсен, кăмака патĕнче, вут чĕртсе тăракан Тихха арăмне курчĕç.

— Пирĕн килес, Карпи инке, — терĕ Николай, хăй пĕрре килсен, çак пӳртре Тихха арăмĕ хăйĕн чăн-чăн ятне каласа панине аса илчĕ.

— Пурнăç урапи кусать-и, сулăнка каймасть-и, инке? — Улангин килсе кĕчĕ.

— Кустăрăнать-ха.

— Малашне те çаплах чипер кустăрăнтăр, — Улангин алăка çекĕлпе çаклатрĕ. — Халăх кĕшĕлтетсе пухăниччен калаçар-ха.

— Карпи инке, сĕтел хушшинех килсе лар-ха, — терĕ Николай. — Пирĕн санпа калаçмалли пур.

— Хам ура çинче тăрсан та, манăн чĕлхе калаçать, — Тихха арăмĕ сĕтел умне пычĕ.

— Эсĕ çĕнĕ пуян Антун тырă пытарнине пĕлетĕн ĕнтĕ, — терĕ Николай, — сĕтел хушшине лар та пĕр хăрамасăр йĕркипе каласа пар-ха.

— Эпĕ хам пĕлнине пытарса тăмастăп, — Тихха арăмĕ алăк еннелле пăхса илчĕ, такама юнанă пек калаçрĕ. — Мĕскĕн ĕмĕр шăппăн калаçсах иртсе кайрĕ, халĕ хыттăн каласа парам. Мана пуянсем ĕçлеттерсе юн хăстарнă, мăшкăлланă та, хĕненĕ те. Халĕ ĕнтĕ манăн вĕсене хамăн асаплă ĕмĕршĕн тавăрма вăхăт килсе çитрĕ. Антун пĕчĕкрех пуян-ха, матки те, хăй те хыткан, анчах вĕсем халăх юнне сăхса пĕрене хушшинчи хăнкăласем пек самăрăласшăн. Антун ял Совет членне хĕсĕнсе кĕрсе кайрĕ, хăйне юс пек чее тытать, анчах эпир, чухăнсем, анкă-минкĕ мар, нумай макăрнипе куç начарланнă, çапах та курать. Эпĕ армантан таврăннă чухне куртăм. Çанталăк пĕлĕтлĕччĕ, автансем кăна ир килнине шăри-шари авăтса пĕлтеретчĕç. Хамăр çыран пуçне çитрĕм те пăртакçă канас терĕм, сивĕ çĕр çине ларас килмерĕ, тунката çине лартăм. Ай-тур-тур, чун ура тупанне ансах кайрĕ, çăпата тĕпне шăтарса тухас пекех йăшăл-йăшăл çӳрерĕ. Манран инçех те мар, ватă йăмра айĕнче, икĕ хура мĕлке курăнчĕ. Вĕсем, пăхатăп та, васкаççĕ, калаçаççĕ, урапаран михĕ хыççăн михĕ çĕклеççĕ те йăмра айĕнче чавнă шăтăка чикеççĕ. Мана курсан, кусем мана халех пуçран çапса тĕнтеççĕ тетĕп, хам та тунката пекех пулас тесе пĕр хускалмасăр, çăварпа сăмса шăтăкĕсене алăпа тытса лартăм, эпĕ, çĕтĕк сăхманпаскер, ĕнтĕркесех шăнса çитрĕм. Итленĕ пек пулса лартăм та, Антунпа матки иккенне тĕттĕмре палларăм, сассисенченех тавçăртăм. Вĕсем кайсан, ватă йăмра патне пыма хăрарăм, каярахпа тин пытăм та урапа йĕрĕсем унта-кунта кăшт-кашт курăнкалаççĕ. Антунсем пĕрре кăна килмен иккен, анчах йĕрсене шăлса хăварнă. Тилĕ те хăй сукмакне хӳрипе шăла-шăла хăварать-çке. Антунпа матки хăйсене кутăруçăн питĕ чухăн пек кăтартма тăрăшаççĕ, кăнтăрла, хăйсем патне çынсем кĕрсе çӳренĕ чух, çĕрулми çеç пĕçереççĕ, тăварне хăяматсем сĕтел çине тăватă-пилĕк чĕптĕм çеç хураççĕ, çĕрле вара чӳречесене хупса тухаççĕ те кăмака хутса яраççĕ, тутлă апат какăриччен чыхаççĕ. Хăйсем: «Эпир епле чее, епле улталатпăр», — теççĕ ĕнтĕ, ихĕлтетсе лараççĕ, анчах пӳрт мăрйи улталамасть-çке, какайпа пĕçернĕ шаркку шăрши те, хуплу шăрши те кăларать. Илпер çыранĕ пуçĕнче те ватă йăмра ларать, тăррине аçа çапса хуçнă. Ун айĕнче Антун тырри выртать. Тупата туршăн! Эпĕ пуянсенчен хăрамастăп, анчах ман тата пурăнас килет. Çавăнпа эсир, шăллăмсем, ман сăмахсене никама та, хăвăр арăмăрсене те ан пĕлтерĕр. — Тихха арăмĕ кăмака умне чупса пычĕ, çунакан пуленкесене турчăкапа пăлхатрĕ. — Эсир лумсемпе кĕреçесем илĕр, — терĕ вăл.

Алăка туртни илтĕнсенех, Улангин сиксе тăчĕ те çекĕле вĕçертрĕ.

— Мĕншĕн эсир питĕрĕнсех ларатăр? — ял Совет председателĕ пырса кĕчĕ, ун хыççăн Уçăп та кĕрсе çĕлĕкне хывса пуç тайрĕ.

— Алăк чипер хупăнса тăмасть, çавăнпа çаклатрăм, — терĕ Тихха арăмĕ. — Кунта эпир тăваттăн, сакăр урана ăшăтмалла. Эпĕ сана кĕтсе тăнă чух алăка хытă питĕрместĕп, санăн хăрах уруна ăшăтма, Ваçка шăллăм, нумай ăшă кирлех мар.

— Эсир килнине курасса куртăм, анчах кăмака хутса янăччĕ, апат та пĕçермелле, пĕччен-çке эпĕ.

— Темшĕн авланмастăн эсĕ? — терĕ Тихха арăмĕ. — Хăрах ураллă каччă йыхрав ярасса тăлăх арăмсем мар, чип-чипер хĕр икĕ уран сиккелет, хăй калама хăймасть.

— Авланас пирки кайран калаçăпăр, — Николай Василий умне пырса тăчĕ.

— Хăй те авланмасть, çынна та авлантарасшăн мар, — ихĕлтетрĕ Тихха арăмĕ.

— Эпир Ваçка пиччепе çурхи тырă аксан, ешĕл пусă тăрринче тăрисем юрлама тытăнсан, авланăпăр. Эсĕ, Карпи инке, хĕрне çураçса хур. Халĕ пирĕн вăрлăх тупмалла, ăна хура тăпраллă анана качча памалла. Эсĕ те, Улангин юлташ, Уçăппа Ваçка пичче те, кунта калаçса ан ларăр, лумпа кĕреçесем хатĕрлĕр.

— Мĕн тума ара? — тĕлĕнсе пăхрĕ Ваçка.

— Никам та вилмен, пытармалли çук, — терĕ Николай. — Сире Улангин юлташ каласа парĕ. Кунта пирĕн Михаля пиччепе иксĕмĕрĕн Антунпа калаçасчĕ.

— Эпĕ ăна çул май каласа хăварăп, — терĕ Уçка.

— Лум Наçтукран илĕр, — терĕ Тихха арăмĕ. — Унăн лумĕ çинçе тата çивчĕ вĕçлĕ, шăннă тăпрана шăтарма лайăх. Наçтука хăйне те чĕнĕр!

Улангин ял Совет пуçлăхĕсемпе тухса кайсанах, вĕсем алăка хытă хупнипе чӳрече кĕленчисем янрама чарăнса çитменччĕ, Антунпа ытти арçынсем килсе кĕчĕç. Ман килес, — терĕ те Антун, Николайпа Михаляна алă парса тухма васкарĕ.

— Пире кĕме юрать-ши? — терĕç ыттисем, алăк патĕнчех тăчĕç.

— Сире юрамасть халĕ, урама тухăр та табак туртăр, çурхи пĕлĕте тĕрлĕр, — хыттăн каларĕ Тихха арăмĕ. — Чăннипе калатăп, ял халăхĕ.

— Антуна юрать те, пире мĕншĕн юрамасть?

— Эпĕ ял Совечĕн членĕ, — Антун хулпуççи урлă каррăн пăхрĕ.

— Кунта Антун хуçа чухне пирĕн калаçасси-тăвасси çук ĕнтĕ, — арçынсем тарăхса тухрĕç.

— Эсĕ, Карпи инке, тухса çӳре-ха.

Карпи тухса кайсан, Николай алăка çаклатрĕ.

— Пирĕн санпа тӳррĕн пуплемелли пур, Антун пичче, — терĕ Николай, сĕтел хушшине кĕчĕ, Антуна хирĕç ларчĕ.

— Эпĕ хам та санпа тахçанах чĕререн калаçасшăнччĕ, — Антун сĕтел çине аллисемпе тайăнчĕ.

— Пирĕн паян нумаях вакламалли çук. Йĕлмекассин акма вăрлăхĕ çук, — Николай Антуна куçĕнчен чăррăн пăхрĕ. — Санăн тырă пур. Халăха кивçен парăна? Халăх кĕркунне тавăрса парĕ.

— Хам та аптранă кăвакал пек шухăшлатăп-ха, вăрлăх илме кам пӳлмине чăмас-ши, тетĕп.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн