Электронлă вулавăш

— Мана халăх шавĕнче канлĕрех.

— Кунта ларма та, тăма та çук.

— Пĕр ĕç тупса парăр эппин.

— Пирĕн ĕçĕ вараланчăк, — терĕ Чинук. — Ку пӳрте хăçан лартнине ялта пĕр çын та астумасть. Никĕсне те шăмăран, те йывăçран хунă. Кунта çынсене хупса усранă, юн хăстариччен хĕненĕ. Юн йĕрри те, патша чухнехи шăршă-маршă та ан юлтăр, пӳрт ăш-чиккине сĕлтĕ шывĕпе çуса, çĕçĕпе хырса тасатас тетпĕр.

— Шыв пулин те кӳрем эппин, — терĕ хĕрарăм.

Антун арăмĕ, вулăсран килнĕ çын пирки çеç патак çимесĕр юлнăскер, каллех килсе тухрĕ, хăйне паттăр çын пек кăтартма хăтланчĕ.

— Хамăр ялта пăтратакансем сахал иккен, пурнăçа ӳпне-питне пăтратса яма вулăсран майра та килнĕ, — терĕ вăл, пилĕкне икĕ аллипе тытса саркаланса тăчĕ.

— Эсĕ çилсĕр кун тăман ан кăлар-ха, ытла нумай калаçиччен килӳнтен витре илсе кил те пӳрт çума пулăш, — терĕ Чинук, Антун арăмне пăсăрлантарасси килсех тăрать пулин те, хăйне Зоя Тимофеевна умĕнче тирпейлĕ тытма тăрăшрĕ.

— Эсĕ мана ухмаха картатăн-и? — каллех вăрçма сăлтав шырарĕ Антун арăмĕ.

— Эпĕ санпа питĕ туслă пурăнасшăн, — терĕ Чинук, — кунта сак çинче юнашар ларасшăн, хут вĕренесшĕн.

— Атте-анне паман ăса кĕнеке параймĕ, — пат татса каларĕ Антун арăмĕ. — Хама пурăнма ăс çитет, хурал пӳртĕнчи хуçасенчен кивçен илмĕп. Эпир анчихрист йĕркине сарăлса кайма памăпăр, хурал çуртне çунтарса ярăпăр.

— Кĕлне ăçта чикĕн, ăçтиçук! — кăшкăрса каларĕç хĕрарăмсем.

— Çилпе вĕçтерсе ярăпăр эпир! — тулхăрчĕ Антун арăмĕ, хăй куçĕсене çамки çине сиктерсе лартас пек хăрушă пăхса илчĕ Чинук çине.

— Эпир те эпир тетĕн эсĕ, — Чинук ун умне пырса тăчĕ, кăкăрне каçăртрĕ. — Эпир тени камсене пĕлтерет вара? Пасартан пасара йăрккаса пăртакçă пуйрăн та, хăвна çичĕ çын вырăнне шутлатăн-и? Эсĕ çăкăр çисе курман-тăр, кĕлтен пашалу пĕçертĕн пулĕ, хыткукар. Пĕтĕмпе хытса кайнă, чĕлхӳ çеç тăрса юлнă.

— Витрери шывне тӳнтер ун пуçĕ çине, Чинук аппа! — Антун арăмĕ хыçĕнче пĕр çамрăк сасă илтĕнсе кайрĕ.

— Чăнах та сана, çĕнĕ пуян пикине, тĕне кĕртем, — Чинук витрине çĕкленĕ пек турĕ: — Мĕнле ят парас? — тесе ахăлтатса кулса ячĕ.

— Антун Астаруй! — тесе кăшкăрчĕ такам.

— Çĕр çăттăр сире! — Антун арăмĕ витĕмлĕ сăмах тупаймарĕ, аллисене сулкаларĕ, урипе тапса илчĕ, «Астаруй» сăмах ăна пĕтерсе лартрĕ.

Ку таврара Астаруй йытă çинчен калакан юмах пур. Тахçанах, ĕлĕк-авал пĕр пуянăн пысăк йытти пулнă, тет, ăна хуçи пĕр чун та çыртма пултарайман мăшкăл апачĕ çитернĕ, тет. Хайхи йытă хырăмĕ питĕ касăлса çитнипе тарăхса çитнĕ, тет, хăй хӳрине татса çинĕ, тет, те вилсе кайнă, тет. Халиччен Йĕлмекассинче пĕр çынна та «Астаруй» темен, хыткукар хуçа патĕнче пурăнакан йытăпа танлаштарман, Антун арăмне çеç çак мăшкăл ят ахаль вырăнта мар, шавлă хурал пӳрчĕ умĕнче пырса тиврĕ.

— Мана Антун выçă тытмасть, икерчĕ кăна çитерет, — кăшкарса ячĕ усал хĕрарăм, аллипе чăмăртаса кăтартрĕ те палт çаврăнчĕ, килнелле уттарчĕ.

— Ĕсси, Антун йытти Астаруй! — тесе хытă шавласа юлчĕç хĕрарăмсем.

— Çума пуçларăр-и, ачамсем? — Тихха арăмĕ килсе тухрĕ, хăй пăсланса тăракан икĕ витре йăтнă. — Эпĕ сĕлтĕ шыв вĕретсе килтĕм.

— Вĕретессе вĕретнĕ эсĕ, инке, — калаçса илчĕç пӳртри хĕрарăмсем, — çаплах тăрăшса çумалла-и ку пӳрте? Ку урайне çĕр çул хушши никам та — этем те, шуйттан та — тасатса курман-тăр. Кунти пĕрене хушшинче хăнкăлапа таракан та пурăнма килĕшмест, шăршланса кайнă пӳрт тăррине чакак та килсе лармасть.

— Эсир, тăванăмсем, турткалашса ан тăрăр ĕнтĕ, — Антун арăмне çилленни иртсе каймасан та, йăвашшăн каларĕ Чинук.. — Çĕнĕ пурнăç тап-такăр çулпа килмест, çавăнпа пирĕн ĕлĕкхи пурнăçран юлнă пылчăка тасатмаллах, хамăрăн пӳрте чипер тытмалла. Тихха пичче арăмĕ, мана сĕлтĕ шывне ăсса пар-ха, — терĕ вăл, чавсисене тавăрчĕ.

— Эпĕ хамăн килте урай çуса курман, — терĕ Тихха арăмĕ, — ĕмĕрте тăпра урай çеç пулнă, хăма урай курма тĕлĕкре çеç ĕмĕтленеттĕм. Хĕр-Ваçка мана савăнтарчĕ-ха, ял Советĕнче хуçа пек пурăнăн, терĕ, укçа та илĕн, терĕ. — Э-эх, — тесе сывласа илчĕ Тихха арăмĕ, Чинукпа калаçса тăчĕ: — Варлам урайĕсене мĕн чухлĕ çунă-ши эпĕ? Хăмисене тăсса хурас пулсан, темиçе пин çухрăм чухлĕ тăсăлĕччĕ, ĕмĕрне те утса тухаймăттăм. Çăвас, Чинук йăмăкăм, çăвас!

Пĕччен пăтă çиме аван, ушкăнпа капан хывма кăмăллă, тенĕ ваттисем. Çакă ватă сăмах хальхинче питĕ çамрăкланса кайрĕ. Хурал пӳрчĕн пĕренисене тикĕт пек хура тесе танлаштарни ниме те пĕлтермест, калас шухăш пулса тăмасть, мĕншĕн тесен кунти пĕренесем хура кăна мар, вĕсем çине пăхса илсенех чун сӳ! тăвать. Пӳрт пĕренисене, урайĕпе маччине ĕмĕр хушши кăмака тĕтĕмĕ те, тапак йӳççи те, тусан, Иĕлмекассинче мĕнле кăна пылчăк пур — вĕсем пурте çыпăçса хытса ларса пынă. Патша тиекĕсем кăшкăрса калани пĕренесенчи турат куç шăтăкĕсене кĕрсе, чухăн çынсем макăрни çурăксене пытанса, çынсем саламатпа патак айĕнче вилес чухне асап саманине ылханни мачча çине çырăнса юлнă пек туйăнать. Хĕрарăмсем кĕпе аркисене тавăрса ĕçлерĕç, пĕренесемпе хăмăсене кусарпа хырчĕç, юрă та кĕрлеттерсе ячĕç, Вăрăм Петрухха Паççийĕ темиçе хут ташласа та илчĕ. Вулăсран килнĕ çын Зоя Тимофеевна та ыттисенчен тăрса юлмарĕ, кĕвентене авăнтарсах шыв кӳчĕ.

Тихха арăмĕ, ĕлĕк халăх хушшине тухма вăтанакан мĕскĕн чун, йăпăрт-йăпăрт утса çӳрерĕ, пĕкĕрĕлмерĕ, хăйне çамрăк çын пек тăп-тăп тытрĕ.

Кăнтăрла иртнĕ-иртменех хурал пӳрчĕн çуса тасатнă пĕчĕк кантăкĕнчен хĕвел тĕлĕнсе кайсах пăхрĕ, шалта йăлтăркка уттисемпе çӳрерĕ, шăтăксемпе çурăксене пăхса тĕпчерĕ, йĕрĕнчĕк пылчăк та, шăршă та тупаймарĕ. Вăл вăрăм ĕмĕр хушшинче хурал пӳртне кĕрсе курман, чи малтан кĕчĕ те кулса ячĕ. Пăхма — çап-çутă, утса çӳреме — урайĕ яка.

 

3

Çуркунне енне хĕвел çĕртен тарнă пек хăяккăн пăхмасть, хресчене ĕçлеме пулăшас пек çывăхарать, юра çĕр питĕнчен хăваласа ярасшăн яра кунĕпех тăрăшать, вăл сăрт хыçне анма та васкамасть, хуллен шăвать, кантăксене, хӳмесене, çатансене, йăмра тăррисене, хирсене хĕретет, тата никама та, ниме те тиркесе иртмест. Çĕтĕк сăхманлă Вăрăм Петрухха урампа кăштăртатса пырать-и, Варлам пуян хăй килĕнче туллатнă кĕрĕкпе хуллен утса çӳрет-и, Иркка сарлака уй урлă васкаса шкула чупать-и, — хĕвел пуриншĕн те йăлтăртатса вылять, — сайхах тăрринче чимлетсе ларакан çерçие те сиктерсе хăвармасть. Анчах çурхи хĕвеле пурте пĕр пек кĕтсе илмеççĕ. Пуян пӳртре ахаль те ăшă, чухăн пӳрте хĕлле вут ăшăтса çитереймест, çавăнпа ăна хĕвел çути питĕ кирлĕ.

Хĕвел анса ларас чухне лапка-лапка хуралнă хирсем çине пиншер пăт ылтăн пăрахнă. Çак самантра Йĕлмекассинчен хĕрарăмсем вуннăн тухса утрĕç, ним çинчен те сăмах тапратса яма ĕлкĕреймерĕç, Чинук куçа йăмăхтарман хĕвел çине пăхса илчĕ:

— Эх, хĕвелĕ! — терĕ.

Хĕвел анса çитме пĕр аршăн тăрса юлнăччĕ çеç, çанталăк сивĕтме тытăнчĕ, ирĕлме хатĕрленнĕ юр кăчăртах хытрĕ, хĕрарăмсен аслă пухăвне каякан çынсен вĕр-çĕнĕ çăпатисем айĕнче чăрăлтатса пычĕ. Чăваш хĕрарăмĕ епле чухăн пурăнсан та, кĕтмен çĕртен пĕр-пĕр савăнăçлă вăхăт сиксе тухасса кĕтет, çавăнпа кашта çинче пĕр мăшăр çĕнĕ çăпата усрать, ăна вăл ахаль кун сырмасть.

Хĕлпе çурхи тĕнче тавлашнă чухне каç пулса çитнĕ-çитменех тавралăх тĕттĕмленсе çитет, яра кунах çĕртен хăпарнă пăс тӳпере пĕлĕтленсе тăрать, пуç тăрринче хура ĕне хырăмĕ пек хуралать, сайра хутра çеç курăнакан çăлтăрсем йăл кулаççĕ. Лаша урисем çул çинче тарăн путăксем хăварнă, çавăнпа пăч-тĕттĕмре утма хĕрарăмсене йывăр. Чухăн çын çурхи каç начар курать тени те тĕрĕс. Хĕрарăмăн ĕçĕ хĕлле ытла та нумай: çип арламалла, хутăр тумалла, пир тĕртмелле. Шăршлă хăйчикки çутинче ларса куç вăйĕ чакать, выçă пурнăç та куçа тăрантсах çитермест, халран ярать.

Хĕвелпе савăнса тухнă хĕрарăмсем пилĕк çухрăмри Çăкалăха çитиччен чылаях ывăнса çитрĕç, пĕрне-пĕри: «Кунта шăтăк! Кунта путăк!» — тесе кăшкăрашса пычĕç.

Чăваш çĕршывĕнче ял ячĕсем пĕтĕм кăмăла илĕртсе тăраççĕ, ятне илтсенех, вăрман варрине пырса кĕрес пек, йывăç турачĕсемпе тымарĕсем çурхи мăнтăр çĕр сĕткенĕпе сывлас пек туйăнать. Çăкалăхăн вăрман çинчен аса илтерекен ячĕ кăна пур, ĕлĕкрех йывăç паллисем хăш-пĕр килсенче курăнкалатчĕç, вĕсем те вăрçă-харçă саманинче кăмакасене кайнă е хăрса ларнă. Яла пырса кĕрсенех, Йĕлмекассисем ниçта кайма та аптраса чарăнса тăчĕç — аслă пухăва чĕнекен çутă ялкăшмарĕ, таçта калаçкалани илтĕнчĕ, çĕрпе пĕлĕт хушшинче шăвакан пуçсем мĕкĕлтетрĕç.

— Эпир те вĕсем хыççăн танккар, — терĕ Паççи, юлташĕсене кĕтсех тăмарĕ, йыт тирĕпе тиртернĕ тĕплĕ çăпатисемпе шаплаттармасăр утрĕ: — Пысăках çутă пур! — тесе кăшкăрчĕ.

Чăнах та, мĕлкесем хыççăн нумаях та кайма тивмерĕ, урам урлă пушăт чĕлли пекех выртакан çутă пайăрки курăнчĕ.

Вĕсем пĕр пысăк пӳрт умне чарăнчĕç: эпир те килтĕмĕр! — тенĕ пек, пăлтăр пусми çинче сиккелесе илчĕç. Кун пек сарлака пӳртсем тавралăхра сахал. Чи мĕскĕн арçын та палласа илĕччĕ, çурт хуçи ятне те калĕччĕ, анчах Йĕлмекасси хĕрарăмĕсем вуннăн пулсан та тавçăрса илеймерĕç, мĕншĕн тесен чăваш хĕрарăмĕн пурнăçĕ халиччен хăй ялĕнче кăна кăштăр-кăштăр иртнĕ, уншăн кукăр турчăка чи аслă турă пулнă. Вĕсем ытти çынсемпе пĕрле пӳрте кĕрсе кайрĕç. Тĕпсакайне пырса кĕнĕ пек куç малтан тĕттĕмленсе тăчĕ, каярахпа маччаран çакнă лампа пӳрт ăшчикне кăтартма тытăнчĕ. Пӳртре ĕлĕк нумай пӳлĕм пулнă, анчах вĕсене пĕтĕмпе çĕмĕрсе тăкнă та анкарти итемĕ пек пысăк зал тунă, пукан-тенкелсем малта çеç, ытти çĕрте каскасем çине хăмасем çапса тухнă, çапла ларма саксем тунă.

— Кунта пуян çын пурăнатчĕ, — Паççи Чинука пашăлтатса каласа пачĕ. — Варлам пĕрре кунта хăнара пулнăччĕ, Çăкалăх çыннисене тĕлĕнтерме пире, Йĕлмекасси хĕрĕсене, ташлама чĕннĕччĕ, урапасем çине лартсах ялне килнĕччĕ.

— Ташларăр-и? — ыйтрĕ Чинук Паççи пекех пăшăл-пăшăл çеç.

— Хытă ташларăмăр, урай якаччĕ, тата ташлаттăмăр, пуянсем пире ирĕксĕрех эрех ĕçтерме тытăнчĕç те тухса тартăмăр, мăшкăл курасран хăраса ӳкрĕмĕр. Варламăн хĕрсемпе тăлăх арăмсене хăйĕн тусĕсене пĕр вăхăтлăх парнелес йăли пурччĕ, ĕçсе ӳсĕрĕлсен, мухтанма юрататчĕ: — Эпĕ юратнă хăнана ĕçме çичĕ черкке çутă эрех, йăпанма пĕр çамрăк хĕр паратăп, тетчĕ. Эпĕ унпа-тĕнче ĕçлесе курнă, пĕлетĕп, Чинук аппа.

— Ара, Йĕлмекассисем килсе çитнĕ-çке! Тĕпелелле! — тесе шавласа илчĕ алăк патĕнчи хĕрарăм.

Чăвашăн авалтанпах пыракан йăли пур: хăнана тĕпеле чĕнесси, турткалансан, — хул хушшинчен тытса сĕтĕрсе кайса лартаççĕ. Пысăк пӳртре халăх таçта та ларса тухнă, шурă, хĕрлĕ, симĕс тата тĕрлĕ тĕслĕ тутăрсем лампă çути айĕнче пысăк чечексем пек курăнаççĕ. Йĕлмекассисем стена çумне хĕсĕнсе тăчĕç.

Халăх кĕрекен алăкран мар, сцена çумĕнчи алăкран Зоя Тимофеевна килсе тухрĕ, пĕр-икĕ хут пăхкаласа илчĕ те Йĕлмекассисем патне пырса тăчĕ.

— Мĕскер эсир кунта кĕпĕрленсе тăнă, пĕренесем ăшăтасса ан кĕтĕр. Лере те ăшă. Халăх, малалла ирт! — терĕ вăл ыттисене.

— Юрĕ эппин, — терĕ Чинук, хăйĕн тусĕсемпе пĕрле маларахри сак çине пырса ларчĕ.

— Халăх! — кăшкăрсах каларĕ Зоя Тимофеевна. — Пирĕн кунта сире, хăнасене, кĕтсе пĕçернĕ вĕри кукăльсем çук, итлеме ăшă сăмах пур. Иртсе ларăр.

— Иртĕпĕр-ха, иртĕпĕр те итлĕпĕр! — пур енчен те сасăсем кĕрлесе илчĕç, пĕр самант хушшинче малти саксем çине халăх ларса тулчĕ, малти пукансем çине пырса ларма хăякан тупăнмарĕ. Чăваш хĕрарăмĕсем ĕмĕрне кил хушшинче ирттереççĕ, ачи-пăчипе тĕркĕшеççĕ, урамра ахаль е уявра сăлтавпа тĕл пулсан, сăпайлăн çеç калаçкалаççĕ. Хăюллă калаçма чĕлхисене яраймаççĕ пулин те, хальхинче хĕрарăмсем пĕр-пĕринпе паллашма та, калаçма та сăмах тупрĕç.

Пысăк алăкран Николай Вавиловпа пĕрле Шерхулла та килсе кĕни çынсене тĕлĕнтерсе ямарĕ, мĕншĕн тесен Йĕлмекассинче кĕтӳçĕре çӳренĕ Шерхулла тутар халĕ пĕтĕм вулăсра паллă çын, Вăл Николай Вавиловпа, вулăс ĕçтăвком председателĕпе, юнашарах юланутпа çӳрет.

— Сывă-и, Чинук чунăм, — терĕ Шерхулла, малти сак çине пырса ларчĕ. — Хĕрарăмсем мĕнле саккун кăларнине итлес тесе кĕтĕм.

Шерхулла çĕлĕкне хывса хул хушшине хĕстерсен, Чинук Шерхулларан тĕлĕнсех кайрĕ. Унăн тăнлавĕнчи çӳç пĕрчисем йăлтăртатса илчĕç — кăвакарнă темелле мар, шуралсах кайнă.

Николай хывăнса туса тăмарĕ, тӳрех сцена çине хăпарса кайрĕ, сĕтел умне пырса тăчĕ, сăран карттусне сĕтел çине хучĕ.

— Хĕрарăм юлташсем, аван-и, сывă-и! — терĕ вăл.

— Сывах-ха.

— Чупкалатпăр.

— Хăвăр мĕнле?

Калаçу çапла çăмăлах пуçланса кайнăччĕ, хăш-пĕрисем вулăс хуçипе калаçма сиксе тăнăччĕ, анчах Зоя Тимофеевнăпа вăтам çулсенчи хĕрарăм, те шкулта, те больницăра ĕçлекен çын, сцена çине тухрĕç.

— Тăвансем! — терĕ вăтам çулхи хĕрарăм, — эпир Çăкалăхпа ум таврашĕнчи ял хĕрарăмĕсен пухăвне туса ирттерме хатĕрленнĕччĕ. Пур ялтан та чĕннĕ çынсемкилнĕ. Кантăксенчен шаккаса çӳремесен те, çурхи çул йывăр пулсан та, халăх пухăнчĕ. Эпир кунта хамăр пурăнăç çинчен калаçăпăр, чĕре савăнни çинчен пĕлтернĕ чух ыратнине пытарса хăвармăпăр, пурне те каласа пама тăрăшăпăр. Пухăва ертсе пыма пирĕн пилĕк çын суйласа кунта сцена çине лартас пулать. Хăвăр пĕлекен çынсен ячĕсене калăр.

Никам та чĕнекен пулмарĕ.

— Калăр ĕнтĕ! — терĕ хĕрарăм.

— Чинук аппа, эсĕ ĕçре те çăмăл алăллă, чĕлхӳ те çăмăл пулаканччĕ. Пуçласа кала-ха, — терĕ Николай.

— Чинук хĕрелсе кайрĕ, ура çине тăчĕ.

— Ятне пĕлместĕп, — терĕ вăл, — халĕ сăмах каланă хĕрарăма суйлас. — Чинук кĕрĕк аркисене турткаларĕ те сак çине ларчĕ, ăна халиччен курман йывăр ĕç тунă пек пулчĕ, чĕркуççи тымарĕсем сăрлатса илчĕç.

— Потапова ятлă эпĕ, Вера Потаповна, — терĕ леш хĕрарăм. — Вулăсри больницăра фельдшерицăра ĕçлетĕп. Тата кама суйлăпăр?

— Вавилова! — терĕç сасăсем.

Йĕлмекассисем сцена çинчи сĕтел хушшинче пысăк хисеп курса ларма хут вĕреннĕ çын кăна кирлĕ тесе шутларĕç, вĕсенчен чи хăюлли — Паççи — Зоя Тимофеевнăна суйлама кăшкăрнăччĕ, çав самант Шерхулла сиксе тăчĕ.

— Чинука та лартар унта! — терĕ вăл, суйласса хытă шансах хăй вырăнне васкамасăр ларчĕ.

— Хăвалăхри Улангин арăмне, Аннана! — тени илтĕнсе кайрĕ.

— Тăвансем, кунта каланă çынсене президиума суйлама сасăлар, — терĕ Потапова.

Тăватă-пилĕк çын алă çĕклерĕç, ыттисем ним тума пĕлми пăхкаларĕç. Пĕр енчен «сасăлар» тенине ăнланса çитеймерĕç, тата тепĕр енчен «президиум» сăмах та хăй вырăнне пырса лараймарĕ.

— Тăвансем, — терĕ Потапова, хăйне Николай Вавилов тем каланă хыççăн, — сцена çинчи сĕтел хушшине суйласа лартма эсир хăвăр çынсен ячĕсене каларăр. Пиллĕкĕшне те пухăва ертсе пыма хушас тесен, алă йăтăр.

Пĕр харăсах алăсем çĕкленчĕç, икĕ алă çĕклекенсем те пулчĕç. Леш Потапова хушаматли сцена çине улăхма чĕнсенех, Чинук ятне те асăнсан, Чинук хăйне такам çĕклесе илнĕ пек ура çине тăчĕ, хăй умĕнчен иртсе пыракан Улангин арăмĕ хыççăн президиума хăпарчĕ, Николая хавассăнах алă пачĕ те унпа юнашар ларчĕ.

— Тăвансем, — терĕ Потапова, — халĕ пире вулăс пуçлăхĕ Вавилов юлташ пирĕн паянхи пурнăç çинчен каласа кăтартĕ.

— Хăш-пĕр çынсем, — терĕ Вавилов, — пухусенче хăйсен сăмахне «хура халăх» тесе пуçласа яраççĕ. Самана халĕ пирĕн пурăнăçа пĕтĕмпе улăштарса ячĕ, эпир пурте хура ĕçпе ӳснĕ пулсан та, пире хура тесе çеç калани пирĕн шухăшсемпе ĕмĕтсене кăтартса параймасть. Йывăр хура ĕçре пиçсе ӳснĕ халăх хĕрлĕ ялав айне тăчĕ, унăн чи паттăр ачисем Хĕрлĕ Çар йышĕнче çапăçаççĕ, шурă калтасене хиреççĕ. Хĕрлĕ салтаксем чăваш çĕршывĕнчен аякра тăшманпа кĕрешнĕ чухне эпир пирĕншĕн пур айкки те тăвайкки тесе лăпкăн ларма пултараймастпăр, мĕншĕн тесен пирĕн ялсенче пуянсемпе вĕсен хӳрешкисем, хĕвеллĕ кун пирĕн пурнăçа хирĕç тухма именеççĕ пулин те, хура çĕрле хура юнне вĕретсе тăраççĕ, чи лайăх çынсене хурахла вĕлерсе ĕлĕкхи хура пурнăçа каялла тавăрма шăл хăйраççĕ. Пуянсем çĕр çинче хăйсем çеç тутлă çиесшĕн, лайăх тăхăнасшăн, ырă курасшăн, ĕçлекен халăха тарçă-тĕрçĕре тытасшăн. Пирĕн асаттесемпе асаннесем, аттесемпе аннесем ăраскал-телей мĕн иккенне пĕлмерĕç, тăраниччен çăкăр çисе курмасăрах çĕре кĕчĕç. Эпир вĕсем пек мĕскĕнле, апăршукла пурăнасшăн мар, хамăр пурнăç шăпине çапăçса илесшĕн, асаплă пурнăç çине шалча çапса лартасшăн. Çакă хаяр кĕрешӳре эсир, инкесем, аппасем, тантăш-хĕрсем, йăмăксем, айккинче ан тăрăр, турчăка пирĕн аслă атте тесе ан шухăшлăр, пуянсем умĕнче пуç ан тайăр. Пуянсем усал, эсир те вĕсемпе усал пулăр! Ĕмĕр хапхи сирĕншăн — яр-уçă.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн