Электронлă вулавăш

Паян Тимофей Михайловича пытараççĕ тенине илтсен, эпĕ çĕрĕпех çывăраймарăм. Кăшт тĕлĕрсе илетĕп çеç, каллех вăранатăп. Тĕлĕкре çаплах унпа аташатăп. Унăн ăшă кулли, уçă кăмăлĕ, васкамасăр, лăпкăн калаçни — йăлтах куç умĕнче. Питĕ ĕçчен те сăпайлă çынччĕ вăл. Йăлтах курса асăрхатчĕ, вара тирпейлетчĕ. Хăйĕн участокне çеç мар, пĕтĕм çутçанталăка хăйĕн хуçалăхĕнчи пек туятчĕ. Вăл чăн-чăн вăрман çынни пулмах çуралнăччĕ ĕнтĕ.

Манăн шăпах паян унăн тăван ялне ĕçпе каймалла. Тĕрĕсрех каласан, район хаçачĕн редакцийĕ хушнипе материал тума «Малалла» колхоза çитмелле. Анчах çавăнта кайнă чухне çул çинче те пĕрмай Тимофей Михайлович çинчен шухăшларăм.

Çанталăк кĕркунне енне сулăннă. Кĕçех сентябрь çурри çитет. Çапах кунĕ çуллахи пек лăпкă, хĕвеллĕ. Çилĕ çеç, кассăн-кассăн вăйланса, уй-хир çулĕсенчи тусанпа вĕтĕ тăпра тĕпренчĕкĕсене пĕлĕтелле çĕклентерсе, çавăра-çавăра, çулпала кăпăртаттарсах малалла чуптарать. Яла эпĕ ирхине тăхăр сехет тĕлнелле çитрĕм. Урамра, колхоз правленине кĕмелли пусма умĕнче, вилтăпри çине хумалли тем пысăкăш чечек кăшăлĕ тăрать. Ăна хура хăюпа çавăрса çыхнă. Унтах шурă сăрпа «Хаклă Тимофей Михайловича «Малалла» колхоз ĕçченĕсенчен» тесе çырнă. Çакна курсан, чĕре хытах ыратма пуçларĕ, çан-çурăм сăрлатса кайрĕ, чун кӳтсе килчĕ. Чип-чипер сывлăхлă, вăйпитти хаваслă çын çапла сасартăк ăçтиçук аллинчен вилсе выртрĕ. Чышкăсене чăмăртасах пĕтĕм чунтан: «Çынсем, ма чармарăр çак тискерлĕхе тума?!» — тесе кăшкăрассăм килчĕ.

Колхоз председателĕ Семенов Анатолий Иванович мана ăшшăн кĕтсе илчĕ, часах правлени членĕсене пухрĕ. Палăртнă ĕçе кăнтăрлаччен вĕçлеме калаçса татăлтăмăр, мĕншĕн тесен кăнтăрла иртсенех Тимофей Михайловича пытараççĕ.

Эпир çĕрулми анипе пынă вăхăтра çулпала икĕ машина вĕçе-вĕçĕн иртсе кайрĕç. Малтинче районти музыкантсем, кайринче вăрман хуралçисем вырнаçнă. Вĕсем пурте формăпа: тĕттĕм кăвак костюм тăхăннă, юман çулçи ӳкернĕ эмблемăллă карттуспа. Çар çыннисем пек, пурте хăйсен умĕнче пăшалĕсене тытса лараççĕ. Вĕсене курсан, каллех чĕре хускалчĕ. Анатолий Иванович та сăнран улшăнчĕ.

Пирĕн юлашки объект — хирти ĕне карти. Унта кĕрсе тухрăмăр. Çапла пур хуçалăхри ĕçпе паллашса пĕтернĕ хыççăн председатель:

— Ну, каяр пулĕ, — терĕ, çăмăл машина еннелле çаврăнса, Правлени умĕнче халăх туллиех. Çынсем темĕнле хумханса, хуллен калаçаççĕ. Правленире Тимофей Михайловича пытарма уйăрнă комисси членĕсем пире кĕтеççĕ. Вĕсем пурте хулĕсем çине хурапа тыттарнă хĕрлĕ хăмач татăкĕсем çыхнă. Эпир вара Мишша кукаç çурчĕ еннелле утрăмăр, Тимофей Михайловича хăмачпа сăртарнă тупăка вырттарнă, шурă пирпе витнĕ. Пуç вĕçне, хыçлă пукан çине, ун портретне вырнаçтарнă. Эпĕ тупăка витнĕ хĕрлĕ катан пире сирсе пăхрăм. Лесникăн питне бинтпа чĕркесе çыхнă. Çамкинченех пуçласа хăрах питçăмарти урлă тарăн суран йĕрĕ. Пăхма та хăрушă. Пичĕ хуралса, çĕр тĕслĕ пулса кайнă. Çавăнпа ăна пуçĕ урлах витнĕ иккен. Пытару комисси членĕсем, Тимофей Михайловичăн çывăх тусĕсем, вăрман хуçалăх ĕçченĕсем тăватшарăн-тăватшарăн хисеп хуралне тăчĕç.

Кĕçех чĕрене ыраттарса чуна хумхантаракан, хурлăхлă музыка янăрама пуçларĕ. Ăна илтсен, кĕске самантрах килĕсене пĕр çын юлмиччен пĕтĕм ял халăхĕ Мишша кукаç çурчĕ еннелле васкарĕ. Юнашар ялсенчен те темиçе машинăпа çитрĕç. Тимофей Михайловича чысласа унăн тупăкне масар çине алă вĕççĕнех улшăна-улшăна йăтса çитерчĕç. Ăна юлашки çула ăсатнă май митинг уçрĕç. Митинга пытару комиссийĕн председателĕ, вăрман хуçалăхĕн инспекторĕ Алексеев Степан Алексеевич уçрĕ.

— Юлташсем! — терĕ вăл. — Эпир паян хамăрăн чи хаклă та юратнă юлташа, ĕç ветеранне юлашки çула ăсатма пухăнтăмăр. Тимофей Михайлович пирĕн вăрманта çирĕм пилĕк çул ытла ĕçлерĕ, хуралçăра — çирĕм. Миçе пин çухрăм чупмарĕ-ши патшалăхпа халăх пурлăхне сыхласа çав çулсенче! Çапла, вăрмана юратма, хаклама пĕлнипе чунтан тăрăшса тăватчĕ вăл хăй ĕçне.

Тăван çĕршывăн Аслă вăрçи пуçлансан, малтанхи кунсенчех вăл фронтра фашистсене хирĕç çапăçнă, ăста разведчик пулнă. Вăрçăра паттăрлăх кăтартнăшăн ăна Хĕрлĕ Çăлтăр орденĕпе наградăланă. Унтан таврăнсан, каллех вăрман хуçалăхне килчĕ. Лайăх ĕçленĕшĕн тин кăна ав «Вăрман хуçалăхĕн чи лайăх работникĕ» ятне патăмăр.

Хурланса калаçрĕ Степан Алексеевич. Вăл шывланнă куçне шăлса илчĕ те малалла каларĕ:

— Тимофей Михайлович сăпайлă, ырă кăмăллă çынччĕ. Вăрман хуралçинче ĕçленĕ май принциплă пулмалла пулнă, йĕркене пăсакансемпе, вăрмана сиен кӳрекенсемпе çине тăрса кĕрешме тивнĕ унăн. Анчах ахаль чухне вăл çынпа нихçан та харкашса, ятлаçса çӳремен. Çавăнпа ун участокĕнче çынсем хатĕрленĕ вутă та, пĕренесем те нихçан çухалман.

Эпир унăн çутă сăнарне яланах чĕрере тытатпăр… Канлĕ çывăр ĕнтĕ, Тимофей Михайлович!.. Тăпру çăмăл пултăр!..

Алексеев каласа пĕтерсен, Тимухха пиччепе юнашар кордонра пурăнакан Петров Иван Петрович хуралçă сăмах илчĕ.

— Юлташсем! Йывăр та хурлăхлă кун паян. Хаклă юлташăмăр Тимофей Михайлов пирĕнтен ĕмĕрлĕхех уйрăлчĕ… Нумай чухне хуралçă ĕçне ăнланман, курман, пĕлмен çынсем çапла калаççĕ: «Мĕнех вара вăрман хуралçин ĕçĕ! Ĕçме пĕл те кăшкăрма ан ӳркен. Урăх мĕн тăваççĕ вĕсем?» — теççĕ. Çук çав, вăрман хуралçин ĕçĕ килти хĕрарăм ĕçĕ пекех, куçа курăнмасть. Унăн ĕçĕ пĕрре те çăмăл мар. Вăл хисеплĕ, йывăр, ответлă ĕç. Хăш чухне, чăнах, пирĕн хушша ĕçме юратакансем те килсе кĕреççĕ. Вĕсене вара хăшĕ-пĕрисем тата ытларах ĕçме вĕрентеççĕ. Час-часах хуралçă патне эрехпе пыраççĕ. Тимофей Михайловичăн нихçан ĕçес йăла пулман. Эпĕ ун кордонĕнчен виçĕ çухрăмра пурăнатăп. Енчен манăн е унăн мĕнле те пулин инкек сиксе тухсан, эпир яланах пĕр-пĕрин патне шăнкăравласа пĕр-пĕрне пулăшма васканă. Тимофей Михайлович юрлă-пăрлă, аслатиллĕ çумăр çусан та, е шартлама сивĕ, ирхине е кăнтăрла, каçпа е çурçĕр вăхăтĕнче çурăм хыçне пăшалне çакса, хăйĕн ула йыттипе палăртнă вырăна е ман пата чупса çитетчĕ. Вăл нихçан та ывăнса е йĕпенсе халь анчах вăрмантан килтĕм, е тин кăна мунчаран тухрăм тесе сăлтав шырамастчĕ. Çапла, эпир вăрмана яланах пĕрле хуралланă, мĕн чухлĕ халăх пурлăхне сыхласа хăварнă! Миçе пин çухрăм юнашар чупрăмăр-ши унпала çав çирĕм çул хушшинче! Мĕн чухлĕ çывăрмасăр çĕр каçнă! Курăсне-хуппине, вуттине, катка-пичке хăмисемпе стройматериалсене, уттине сыхласа хăварнă!.. Халь çак килĕшӳллĕ, мирлĕ пурнăçра хăйĕн пуçне пĕтерессе вăл шутлама та пултарайман. Çынсене вăл питĕ шаннă, ĕненнĕ, юратнă. Çавăнпа, тен, вăрăсене витĕмлĕ сăмахсем каласа намăслантарас, ăс парас тесе, хăй çинчен нимĕн шухăшламасăр пынă вăл вĕсен умне. Унăн сумкинче çивчĕ пуртă та пулнă, анчах вăл унпа усă курма шутламан. Халăх çав вăрă-хурахсене нихăçан та каçарас çук!

Тимофей Михайлович тупăкĕ умне «Малалла» колхоз председателĕ пычĕ. Вăл, пухăннă халăх çине пăхса çаврăнсан, сăмахне пуçларĕ:

— Юлташсем, Тимофей Михайлович вилни пĕтĕм ял ĕçченĕсемшĕн пысăк çухату. Эпир хамăр юратнă вăрман хуçинчен ĕмĕрлĕхех уйрăлатпăр. Унран эпир пурте вăрмана, çутçанталăка юратма вĕрентĕмĕр. Унăн ĕçне хăйне пĕлнĕ пек лайăх пĕлетпĕр, ăнланатпăр.

Колхоз пахчинчи йывăçсене тĕрлĕрен чиртен, сиенлĕ хурт-кăпшанкăсенчен сыхласа хăварма, вĕсемпе кĕрешме сахал мар вĕрентрĕ вăл.

Фермăри ĕнесене те, вăрманта çӳренĕ вăхăтра, чирлесрен пĕрре çеç мар çăлса хăварчĕ. Колхоз валли хатĕрленĕ утта нихăçан çухатман, çаранĕсене те таптаттарман. Ферма выльăхĕсене шăварма ашшĕпе иккĕшех кӳлĕсем тунăччĕ. Вăл халăха, патшалăха, колхоза, вăрман хуçалăхне мĕн чухлĕ усă кӳнине каласа та пĕтерес çук. Унăн сăнарĕ яланах пирĕн чĕрере юлĕ. Тăпру çăмăл пултăр, Тимофей Михайлович!..

Юлашкинчен эпĕ те чăтаймарăм, пĕр-ик сăмах каларăм. Эпĕ хам сăмаха вĕçлесен, виççĕн-тăваттăн Тимофей Михайлович тупăкне çĕклерĕç. Анфис аппа тăраймиех пулнă. Вăл вĕçĕмсĕрех упăшки ятне каласа йĕчĕ. Юлашки хут чуптуса уйрăлнă чухне упăшкин тупăкне ыталаса илчĕ те чĕрене çураслах кăшкăрса макăрчĕ.

Мишша кукаç сасăсăр йĕчĕ, вăйсăрланнăскер, чĕркуçленсе ларчĕ. Юлашки самантра упаленсе ывăлĕн пуçĕ умне пычĕ. Вара ĕсĕклекен сассине чараймасăр:

— Каçар, ывăлăм! Санăн, санăн вилмеллеччĕ-и, ывăлăм?! Мана пытармалла чухне хамăн санран уйрăлмалла пулчĕ вĕ-ĕ-т! — терĕ.

Тимофей Михайловичпа мĕнле тĕл пулса паллашни аса килет. Çав тĕлпулу паянхи пек ман куç умне тухса тăчĕ. Акă мĕнле пуçланнăччĕ çав кун: 1961-мĕш çулта, сентябрĕн 7-мĕшĕнче, районти партипе профсоюз активĕн пухăвĕ пулнăччĕ. Районти колхозсенче кĕрхи ĕçсем мĕнле пыни çинчен калаçрĕç. Кашни колхозран е председатель, е актив членĕсем, парти организацийĕн секретарĕсем тухса калаçрĕç. Юлашкинчен, тĕрлĕрен ыйтусем çине куçсан, партин районти комитечĕн секретарĕ Иванов Михаил Иванович çапла каларĕ:

— Пирĕн районта социализмла ăмăртура республикăра иккĕмĕш вырăна тухнă вăрман хуçалăхĕ пур. Тепĕр вуникĕ кунтан вăрманта ĕçлекенсен кунĕ. Çав кун эпир шăпах унта кайса пуху ирттеретпĕр… Вăрман хуçалăхĕнче нумай çул хушши ĕçлекенсене тата ĕçпе чапа тухнă çынсене Хисеп грамотипе наградăлатпăр. «Вăрман хуçалăхĕн чи лайăх работникĕ» значоксем паратпăр, — терĕ.

Çав пуху хыççăн мана редактор хăй патне чĕнсе илчĕ. Вăл вăрманта ĕçлекенсен кунĕ ячĕпе хатĕрлекен номер валли лайăх ĕçлекен вăрман хуралçи, вăрман хуçалăхĕн ветеранĕ çинчен очерк çырма хушрĕ. Эпĕ вара çав кунах вăрман хуçалăхĕн директорĕпе калаçрăм. Сазонов юлташ мана чи лайăх виçĕ лесничество ĕçĕпе паллаштарчĕ, вĕсенчен пĕрне суйласа илме сĕнчĕ. Ку лесничествăсенче вăрман хуралçисем çирĕмшер çул ытла ĕçлеççĕ. Эпĕ, вăл каланă пек, вĕсенчен пĕрне суйласа илтĕм. Вара, ĕçе ырана хăвармасăр, çула тухрăм. Лесничествăна эпĕ кăнтăрла иртсен пĕр сехетре çитрĕм. Кантурта бухгалтерсăр пуçне никам та çукчĕ. Вăл хăйĕн куçлăхне çамки çине хăпартса лартнă та, хыпăнсах, сурчăкĕсене сирпĕтсех, телефонпа калаçать. Унăн куçлăхĕн сылтăм аври хуçăлса кайнă, ун вырăнне вăл шурă çипе темиçе хут пĕтĕрсе, хăлхинчен çавăрса çыхнă. Çиппин вĕçĕ тем тăршшех, кĕпе çухавинчен те иртсе, кăкри умнелле усăнса тăрать. Шурă теме çук ĕнтĕ ăна, хуралса тĕссĕрленсе ларнă. Анчах ку вăл куçлăх хуçине питех пăшăрхантармасть пулас. Уншăн пулсан, ĕçĕ пултăр çеç, куçĕ лайăх куртăр.

Эпĕ кĕнине курсан та вăл сăмах хушмарĕ. Телефонпа калаçнă хушăрах аллипе сулса мана ларма сĕнчĕ. Унтан, калаçса пĕтерсен, темĕн пысăкăш папка кăларчĕ те, пӳрнисем çине сурса, васкасах тем шырама пуçларĕ, хăй умĕнчи хучĕсене пăтратма тытăнчĕ. Ман çинчен мансах кайрĕ пулас. Эпĕ вара хамах хăйса сасă патăм.

— Лесничий ăçта кайнă-ши? Манăн ăна питĕ курмаллаччĕ.

— Вăл çук. Ир-ирех вăрмана тухса кайрĕ. Помощникĕ те вăрманта, çитес çул касмалли йывăçсене шута илет. Эсир вара ăçтан? Мĕн ĕçпе, мĕнле ыйтупа килнĕччĕ пирĕн пата?

— Эпĕ районти хаçат редакцийĕнчен. Манăн сирĕн лесничествăри сакăр уйăхри ĕç планĕпе паллашмалла. Юлашкинчен нумай çул хушши ĕçлекен вăрман хуралçисемпе тĕл пулса калаçасшăнччĕ. Паян ĕç тухмĕ-ши вара?

— Мĕншĕн ĕç тухмасть, тухать! Эпĕ сире халех сакăр уйăх отчетне паратăп. Кирлĕ пулсан, хăш хуралçă кашни уйăхра мĕнле ĕçлени те пур пирĕн. Вĕсем Хĕрлĕ кĕтесре, ĕçе кăтартакан хăма çинче. Унта процентне те çырсах пыраççĕ. Халех унта кĕрĕпĕр, çырса илме пултаратăр. Мĕн кирлине ыйтăр, ăнлантарса парăп.

Эпир Хĕрлĕ кĕтесе кайрăмăр. Лесничествăри ĕçсемпе паллашнă хушăра ман пата кунта лаша пăхса пурăнакан Кирук кĕчĕ. Вăл эпĕ çырса пĕтеричченех ман патăмра ларчĕ. Хам ĕçе пĕтерсен, каллех бухгалтер патне кĕрсе:

— Хама кирлине пĕтĕмпех çырса илтĕм, анчах ку çеç маншăн сахал. Манăн вĕсен ĕçне хам куçпах курасчĕ. Курмасăр, пăхмасăр епле çырас? Ку ĕçе мĕнле тума пулĕ-ши паян? Е ырана хăвармалла? — тесе ыйтрăм.

— Эй, мĕншĕн ырана хăвармалла? Ара, халĕ тĕттĕмлениччен темĕн чухлĕ ĕç тума, таçта çитсе такампа курса калаçма пулать. Лаша пур, çулĕ вăрманта халлĕхе пăсăлман-ха. Васкатăр пулсан, паянах çитсе хăшне-пĕрне курма пултаратăр.

Унтан Кирук еннелле çаврăнса:

— Эпĕ халех шăнкăравласа пăхатăп. Лесничий ку ĕçшĕн нимех те калас çук. Çын ĕç тума васкать. Эсĕ часрах «Орлика» кӳл. Вара çак юлташ ăçта кайма калать, çавăнта илсе кай. Е Иван Петрович, е Николай Михайлович, е Николай Игнатьевич патне кайса леç, — терĕ.

Унтан куçлăх çийĕн ман çине пăхса:

— Эсир кам патне каяссине калăр, манăн пĕлес пулать, тем пулас пур, — терĕ.

Эпĕ Тимофей Михайлович пурăнакан кордона кайма шутларăм. Кĕçех Кирук «Орлика» кӳлсе урама чуптарса тухрĕ. Тарантасĕ çине тем çӳллĕшех типĕ утă хунă. Çиелтен тĕттĕм хĕрлĕ çивитти сарнă. Çула тухсан, эпĕ Кирука хам чи инçетри кордона, Тимофей Михайлович хуралçă патне каясса пĕлтертĕм. Вăл лесничествăран вуникĕ çухрăмра пурăнать.

Çак кордона кĕричченех мĕн-мĕн курмарăм-ши эпĕ?

Унăн пӳрчĕ çумĕнче илемлĕ пахча. Пахчан çурçĕр енне икĕ рет йывăç лартнă. Сип-симĕс лăсăллă чăрăшсем çăра тураттисене мăнаçлăн усса лараççĕ. Çав ретрех тĕллĕн-тĕллĕн шап-шурă яштак хурăнсем. Вĕсем хăйсен саралнă çулçисене чăрăшсем çине тăкса, çĕнĕ çул елки пекех капăрлатаççĕ. Пахча çимĕç лартнă еннелле, иккĕмĕш ретре, паланпа пилеш йывăççисем. Ку çăра тĕмсем, хĕп-хĕрлĕ пиçсе çитнĕ çырлисемпе кĕрен çулçисене çул çинеллех чалăштарса, иртсе çӳрен çынсем çине тинкереççĕ. Вĕсенчен пилĕк-ултă утăмранах шурă, хĕрлĕ, кăвак, шупка-кĕрен, сарă астра чечекĕсем пĕтĕм лаптăка илем кӳреççĕ. Чун çĕкленет кунта! Çак хуралçăн кордонĕ мана кăнтăрти кану çурчĕсене аса илтерчĕ. Эпĕ çакăншăн шутсăр савăнса «Чуна парсах, тĕплĕн алă хурса ĕçлесен, темле вырăна та юмахри пек илемлетме пулать иккен», — тесе шутларăм.

Кордон умĕнчи хăмла лартнă пĕчĕк пахчана кĕрекен калинккепе юнашар класс доски пек вырнаçтарса лартнă сарлака хăмана асăрхарăм. Ăна шурă сăрăпа сăрласа, шăрçа евĕр пĕр тикĕс те илемлĕ хура саспаллисемпе çапла çырнă:

«Юлташсем, пĕлетĕр-и эсир 1 куб. м. йывăçран мĕн чухлĕ япала тухнине?

Ан манăр, кĕскен акă вĕсем:

590 михĕ (хутран туни);

выльăх валли 235 кг çĕпре йӳçекĕ;

180 мăшăр калуш;

6000 метр целлофан;

207 кг хут;

90 кг йывăç спирчĕ;

400 мăшăр пурçăн чăлха;

1500 метр пурçăнпа вискоз пир-авăрĕ;

600 пир-авăр костюмĕ, машинăпа çыхса туни, тата ыт. те…

Çавăнпа вăрмана пушартан сыхласси кашни çыннăн тивĕçĕ».

Çакна вуласан, чăнах, такам та шухăша каймалла. Акă тата пĕр гектар вăрман çулталăкра 18 миллион кубометр сывлăша тасатать. Кăна ученăйсем питĕ тĕплен шутласа халăха пĕлтернĕ.

Эпир çак кордона каçхине тăватă сехет тĕлнелле çитрĕмĕр, анчах хуралçă килте пулмарĕ.

— Вăрмантан ĕçне пĕтерсе килеймерĕ-ха, çитес çул касмалли йывăçсене шута илме кайнăччĕ те, — терĕ арăмĕ.

Кирук, лашана кăштах кантарсан, каялла кайма пулчĕ.

— Ыран питомникри йывăç калчисене инвентаризаци тума килеççĕ. Унта лаша кирлĕ пулать, — терĕ вăл мана.

Эпĕ килĕшрĕм. Лаша каннă вăхăтра эпир унпа вăрмана тухрăмăр. Çанталăк кĕр енне кайнă пулсан та вăрманти сывлăш таса, уçă. Анчах, нимĕн кĕтмен çĕртен, таçтан пĕлĕт татăкĕ тухрĕ, çумăр çума тытăнчĕ. Çилĕ вăйлансах пычĕ. Кĕрхи сивĕ çумăрлă çил вăрманта та, хӳтĕре, шăм-шака самаях çӳçентерчĕ. Юрать-ха нумай вăхăт çумарĕ, чарăнчĕ, пĕлĕчĕ те çухалчĕ. Инçете кайнă хĕвел çути, кăвар тĕслĕ пулнăскер, пĕлĕте, вăрманти йывăçсен тăррине хĕрлĕ тĕспе пĕветрĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн