Катăлнă уйăх
Хуралçă чăрсăрлăхĕнчен тĕлĕннĕ Иван Иванович пĕр хушă шарламасть. Ун çине вăл, пĕрремĕш хут курнă пек, тĕлĕнсе пăхать. Сăмах сайра ваклакан, çынна халиччен усал сăмах чĕнмен çак Парамунах-ши ун умĕнче?
— Мĕн эс, ухмах курăкĕ вĕретсе ĕçмерĕн-и?
— Хăв ан ĕç. Йытăсене туп. Ăçта хутăн? Эс ӳстермен вĕсене. Эпĕ хамăн çăкăра çитерсе ӳстернĕ.
— Ферма обратне çисе ӳснĕ вĕсем.
— Обратне çиччĕр. Эп атте килне сыхламастăп.
— Мĕн сыхлани сан. Çĕркаç килсе тĕрĕслерĕм — çук.
— Çĕркаçхи пирки урăх калаçу. Каçхине эп авланнă.
— Яла ан тĕлĕнтер, Парамун, — ахăлтатать Иван Иванович. — Кам ухмахĕ качча тухтăр сана. Пăхнă ĕлĕк вăрçă вăхăтĕнче пĕр хитре Санюк. Халь ун пекки текех тупăнмĕ.
— Мана тухĕç. Сана ак тепре тухĕç-и?
Ферма заведующийĕ тарăхсах каять.
— Марш кунтан! — кăшкăрать вăл. — Ĕçнĕшĕн ак правленине çырса парса штрафлаттаратăп. Вĕрентем сана пуçлăх патне ӳсĕрпе кĕме…
— Эс мана ан хăвала. Аçу пӳрчĕ мар, — тет те Парамун пӳлĕмрен тухать. — Кур-ха эс ăна, ĕçмесĕрех ӳсĕр, тет.
Парамун темле пысăк ĕç тунă пек савăнăçлă.
Хăй пӳлĕмне кайса тимĕр туйине илсе тухать, уçăлса кайнă униче алăкне питĕрсе, пĕве хĕррине анать. Кунта ача-пăча туллиех. Çĕр айĕнчен шыв илмелли çĕмĕрĕлнĕренпе витесене шыва пĕверен уçлаççĕ. Çавăнпа Парамун ачасене шыва пăтратма памасть.
— Ну-ка, ачамккă-пăчамккăсем! Тухăр-ха шывран. Кайăр киле, — тесе хăвалать. — Атту вĕлтрен лекет сире.
Ăна курсанах нумайăшĕ пăрахса тарать.
— Парамун пичи! Санюк курма килнĕ, — тесе кăшкăрать Ваççук пĕве варринчен.
Ку вăл Милани доярка ывăлĕ, вунвиçĕ çулхи чарусăр ача. Ытти ача-пăча нихçан та сăмах хушмасть, ку вара хуралçа кашнинчех йĕкĕлтет.
— Парам сана Санюк. Кĕпӳ-йĕмне илсе шыва перетĕп.
— Перех, пер, Парамун пичи. Санюк сана салам каларĕ, — тесе ишет Ваççук. Хăй каллех пĕр труссипе анчах килнĕ ĕнтĕ, çыранта кĕпе таврашĕ курăнмасть.
Хуралçăн ăна тытса хыçалтан вĕлтренпе çапас килет, анчах шарламасть. Пăрахса утать.
Каллех хырăмĕ выçнине туять. Пӳлĕмне кĕрсе электроплитка лартать, пăтă пĕçерме пикенет.
Апат çисен, ун Хветуçа курас килет, вăл витене каять. Çук-мĕн, канмалли кун ун паян. Вара вăл пĕве хĕррине кĕпе-йĕм çума анать. Каç пуличчен пӳлĕм урайне те çăвать, кашăк-чашăк çуса тирпейлет, унтан каллех, хурала тухать. Аллинчи сехетне тĕрĕслесех тăрать, вăхăт пĕлтерсе, чан шаккать.
— Стрелка! Стрелка! — йыхăрать йыттисене.
Хăй патне никам пыманнине курса, хаш! хуйхăрать.
— Вĕлерттерчĕ шуйттан кăвапи! Хветĕр пек каласан, аçа çапасшĕ! — вăрçать хуралçă ферма заведующине.
VI
— Параму-ун, теп, Параму-у-ун, — илтет вăл хăй хыçĕнче. Хуралçă, тăпах чарăнса тăрса, каç тĕттĕмлĕхне сăнать. Йăнăш илтрĕм-ши тесе те шутлать. Анчах ура сасси те илтĕнет ĕнтĕ.
— Ниçта та сана тупма çук, Параму-ун. — Кунашкал Санюк анчах калама пултарать. Апла пĕвере шыва кĕрекен Ваççук чăнах та каламарĕ-ши? Милани доярка та паçăр Санюк яла курма килнĕ, йăмăкĕсем патĕнче пурăнать, тенĕччĕ. Çапах ĕненмест-ха хуралçă, çын çывхарасса чăтăмлăн кĕтсе тăрать.
— Мĕн эс нимĕн те чĕнместĕн? Чĕлхесĕр пултăн-и? — ыйтать Санюк. — Ну, добрый вечер что ли, — тесе ал парать. Алли ун çемçе, чăмăртама çеç арçынла çирĕп чăмăртать.
Хуралçă ним калама та аптрать, шухăшлать, шухăшлать вăл сăмах шыраса, вара персе ярать:
— Яла килсе курас терĕн-и?
— Ятарласа сана курма килтĕм, Параму-ун, — ун ятне юрăри пек тăсарах калать Санюк.
Хуралçă сасартăк ахăлтатсах кулса ярать.
— Тĕнчене ан култар. Çирĕм çул иртсен аса илтĕн пулать.
— Мою душу ты не понимаешь…
— Понимай не понимай та, эп ĕненмес.
— Ан ĕнен те, çапах эп суймас. Эх, Парамун, пĕлместĕн эс… Кунта тăриччен кайса ларар мар-и пĕр-пĕр çĕре.
— Ларар, ак вите умĕнче урапа пур, — килĕшет хуралçă.
Вĕсем юнашар утса каяççĕ. Иккĕшĕ те урапа çине юнашар хăпарса лараççĕ. Халь çеç хуралçă Санюкăн хăрах аллинчи сумкине асăрхать.
— Кунта та, хулари пек, сумкăпа çӳретни? Пудрăсем, пит хĕретмеллисем пулĕ унта?
— Çук, сан валли кучченеç вăл, Парамун. Вырăнĕ те ку сан… Виле выртмаллискер çеç.
— Эппин хам пӳлĕме каяр. Вĕсем каллех тăрса утаççĕ.
Хуралçă çутă çутать. Халь вăл Санюка тĕплĕн пăхма тăрăшать. Çав-çавах çамрăк сăнлă, çавра питлĕ хĕрарăм.
Çӳçне кăтралаттарнă. Тата хулăнланса сарăлнă. Ĕлĕк ăна Парамун йăтса çӳретчĕ те, халь Хветĕр те аран кăна çĕклемелле.
— Çакăнта пурăнатăн-и?
— Çакăнта.
— Вырăнна та лайăх пуçтарман эс.
— Çулла эп унта çывăрса курман. Çулла кăркка тĕкĕн тӳшекĕ те лайăх.
Санюк вырăн пухса пачĕ, минтерсене кăпкалатса хучĕ.
— Аннӳннех-и?
— Унăн…
Парамун ним тума аптрарĕ. Пукан çине ларчĕ. Аллисемпе пуçне тĕревлерĕ. Ытла та ăнсăртран, уяр аслати пекех пулса тухрĕ Санюк килни. Халь çеç Хветуç çинчен шухăшласа çӳретчĕ.
— Мĕн эс, хуçа пек мар? Хăна выçрĕ те пуль, — текелесе Санюк сумкине сĕтел çине лартрĕ. Эрех кĕленчи, çимеллисем кăларса хучĕ. Унтан Парамуна пĕр çыхă вĕт шушкă тыттарчĕ, шап-шурă кепка тăхăнтартрĕ.
— Парни хаклах мар та, асăнмалăх пултăр хăть. Стакансем пур-и сан?
— Сĕтел сунтăхĕнче пĕр стакан пурччĕ, — тесе хуралçă тăчĕ, кепкине хыва-хыва тăхăнчĕ. — Ахалех чăрманан эс, Санюк, — терĕ те парнине пăтаран çакса хучĕ.
Санюк хăйне килти пекех тыткаларĕ.
— Лар эс, Параму-ун. — Ме-ха, арçын пек пулса, тытса пар, — тесе стакана эрех тултарса пачĕ.
— Хăв сып-ха малтан. Эп слушпăра, мана ĕçме юрамасть.
— Кам çаратса кайĕ фермуна? Ĕçех.
Хуралçă стакана çӳçене-çӳçене тытрĕ, тути патне илсе пынă чух шăрши сăмсана кӳ-кӳ! çапрĕ, ăш пăтранса хăпарчĕ, анчах вăл парăнма шутламарĕ-ха, сывламасăр тумлам юлмиччен ĕçсе ячĕ.
— Ме, кăлпасси çырт. Тăхта, голланди чăкăчĕпе закусить ту-ха.
Парамун, нумаях пулмасть апат çинĕ пулин те, халь кăмăлпах çăвар туллин чăмлама тытăнчĕ.
— Сан сывлăхушăн, Парамун, — тесе ачашшăн сĕререх каларĕ Санюк. Вăл эрехе куç хупмасăр ӳпĕнтерчĕ, ах! — тесе пуçне сулларĕ те çыртма пикенчĕ.
«Ĕçме вĕреннĕ пулмалла, манпа пурăннă чухнех сăмакунтан татăк тăмастчĕ. Эрех ĕçсен арçын хастар тесе, кашни апат умĕнех пĕрер черкке ĕçтеретчĕ. Халь те ĕлĕкхи йăлана пăрахман пулмалла», — шухăшларĕ хуралçă.
— Мĕнле пурнан? — ыйтать Санюк.
— Пурăнкалап çапла. Çĕнĕ тырăччен кивви пĕтмест, пĕр пичкери сăра пĕтнĕ çĕре тепри йӳçет, аш-какайпа çăва тухатпăр, спасра така пусатпăр. Пĕр пуç та пĕр хырăм, кивçене кайман. Ху тата епле пурнан?
— Пенсие тухрăм, Парамун.
— Епле халех? Алла та çитмен пулĕ-ха?
— Хĕрĕх улттăра. Çирĕм çул эп хими заводĕнче ĕçлерĕм.
— Апла эппин, хваттер те пур-и?
— Пур. Пĕр пӳлĕмлĕскер. Ванна та, газ та пур.
Шăкăртатса калаçса ларсах çур литра пушатрĕç. Парамун хăй ӳсĕрĕлменнинчен тĕлĕнчĕ. Ытти чух салтак юрри ĕнĕрлеме те тытăнмалла, халь пуçра ним те пăтранмасть, ăшра кăна лайăх та ырă. Унăн Санюка ĕлĕкхи пекех ăшă сăмахсем калас килет, тăрса ыталас килет, анчах майралла капăр тумланнă хăй арăмĕ пулнă хĕрарăмран вăтанать.
— Эс Санюк, кĕçĕр кунтах юлатăн-и е йăмăку патне каятăн?
— Хуçи хăварсан, ма юлас мар?
Пуçтарнă вырăна сӳтет, çутă сӳнтерсе, Парамуна пырса ыталать.
— Чунăмçăм! Тĕлĕкре те сана кураттăм, — тет вăл…
…Тул çути килет, анчах иккĕшĕ те çывăраймаççĕ.
— Пулăш, Параму-ун, — ыталаса ачашлать Санюк. Хам хĕрачах пĕтерет мана. Вĕренсе тухсан лавккана кĕчĕ те, çур çулта пилĕкçĕр тенкĕ тухмасть. Ăçтан тупам ун чухлĕ укçа? — ĕсĕклет Санюк. — Атту тĕрмене хупаççĕ.
«Ачи ашшĕ кам?» ыйтас килет Парамунăн, анчах вăтанать. Хĕрарăм макăрни чĕрине пăлхатса ярать.
— Пулăшма пулăшăп та, ун чухлех парайрас çук.
— Йăмăк икçĕр тенкĕ парать, эс пĕр виççĕр тенкĕ пар хăть.
Хуралçă чылай вăхăт шарламасăр выртать.
— Хăвна та хампах илсе каятăп, Парамун. Хам çитмĕл тенкĕ пенси илетĕп, сана та, комиссие тăрсан, инвалид туса пенси параççĕ. Хулара дворник те кирлĕ, хам та татах пĕр-пĕр ĕçе кĕрĕп. Пурăнатпăр, Параму-ун.
— Укçине парăп та, хулине ненай…
— Хăвармастăп, Параму-ун. Этем тăватăп санран.
— Хăçан кирлĕ укçи?
— Ыранах кирлĕ. Виçмине эп каялла каясшăн.
VII
…Парамун кĕçĕр канăçсăр.
Ирхине перекет кассинчен укçа илсе парсан, Санюк килме пулчĕ, анчах çур çĕр те иртрĕ, вăл çаплипех çук. Таçта ĕçке кĕрсе кайрĕ пуль тесе те шутлать хуралçă ун пирки. Хăна-çке. Ял аслă, хăналаканĕ тупăнĕ.
Иккĕленет, иккĕленет тата. Каймалла-ши ун хулана, каяс çук-ши? Мĕнле пурнăç кĕтет унта? Кайма та… кил-çурт сутас хуйхă çук-ха та. Анчах ял-йыша епле пăрахса хăварăн? Хветуç мĕн шутлĕ тата? Унпа сăмах татнă та… Çапах ĕнтĕ Санюк хитререх. Еплерех ачашланма пултарать. Еплерех хитре-хитре сăмахсем тупать. Пĕр талăкра пĕтĕм иртнĕ телей капланса килнĕн туйăнчĕ Парамуна. Ларас та килмест вырăнта, çунат пулсан, вĕçмелле те хăпармалла пĕлĕте.
Çав вăхăтрах… иккĕленӳ, канăçсăрлăх…
Пӳлĕмĕнчен тухать те вăл витесем тавра утать. Утать, утать туйипе таклаттарса. Унтан каллех общежитие таврăнса, сас-хура итлет. Санюк çитмен-ши? Хветуç тата мĕншĕн паян кунĕпех унран пăрăнса çӳрет? Пĕлчĕ ĕнтĕ вăл Санюк фермăра пулнине,
Шăп. Пĕр сас-чӳ çук каçхи тавралăхра. Общежитирен тахăшĕ тухать, çенĕкрен анса, Парамун патне пырать.
— Ухмах та çав эс, Парамун, — илтет вăл Хветуç сассине.
— Ма? — тĕлĕнет лешĕ, шартах сиксе.
— Ахалех ухмах. Санюка ма укçа парса ятăн?
— Епле ятăн?
— Кăнтăрлах станцăна кайрĕ вăл. Эпир сĕт парса килнĕ чух хирĕç пулчĕ. Ухмах Парамун инкекрен çăлчĕ тесе, тăрсах каласа пачĕ. Эх, эс те çав. Çурт лартар, пĕрлешер, тетĕн, — кӳренсе чĕререн калаçрĕ Хветуç. Сасси ун хурланса та чĕтренсе тухрĕ.
Парамун шаках хытрĕ. Чĕлхи те çĕтрĕ ун. Çăварĕ типсе кайрĕ. Пырне кумкка ларчĕ. Вара нумай-нумай çул хушши капланса пынă хуйхă-суйхă пĕви татăлса кайрĕ те, вăл сассăр йĕрсе ячĕ. Вĕри куççуль тумламĕсем пичĕ тăрăх чарăнайми шăпăртатрĕç.
Хуралçă ĕнтĕ Хветуçа сăмах та чĕнеймест, тути чĕтрет.
— Парамун! Пуçана! Аçа çапасшĕ, — янраса каять пĕве леш енче ӳсĕр Хветĕр сасси. — Колхозăнне мунча пураса пĕтертĕмĕр. Ăçта эс?
— Ан чĕн, — пăшăлтатать Хветуç. — Ан чĕн ухмаха.
— Пуçана! — янăрать Хветĕр. — Тăмсай эс… Ан шан хĕрарăмсене. Санюк килнĕ яла, ан яр ху патна çывăха… Çĕлен вăл! Парамун! Пуçана! Ăçта эс?
Чĕнмест тавралăх. Шăпах. Çыран хĕррине тухса ларнă шапасем кăна шывалла шăмпăртатаççĕ. Унтан Хветĕр, темле юрă ĕнĕрлесе, вите çумĕпе килнелле сулланать.
Картлатсах сикет Парамун чĕри. Тухса тарас пек. Темĕнле тăвăллă çилĕ капланса хăпарать. Кайса çапса пăрахас килет Хветĕре. Пĕлмест-и вăл ахаль те хуйхă-суйхă йăтăнса килнине, ахаль те Парамуншăн тĕнче тăвăрне? Килсе мăшкăлласа хăварать тата…
«Анчах эпĕ хамах айăплă мар-ши?» — вĕлтлетсе илет хуралçă пуçĕнче шухăш. Çав шухăш кĕл хĕлхемĕ пекех вăйсăр, çавăнпа самантрах сӳнет.
Общежити умĕнче вĕсем çаплах сăмах чĕнмесĕр тăраççĕ. Хуралçă кăштах лăпланать, кĕсйинчен кăларнă ал тутрипе питне шăлать.
— Чăнах та ухмах эп, Хветуç.
— Ухмах мар эс. Ырă та таса чĕреллĕ, — тавăрать доярка. — Кайса ларар хурама каски çине.
Вĕсем алла-аллăн тытăнса утаççĕ.
Пуç çийĕнче кайăк хур картиллĕ, çăлтăрлă тӳпе. Алтăр çăлтăр аврине тӳрлетсе хунă, кĕвенте çăлтăр куç хĕссе ташлать. Вăрнар вăрманĕ çийĕнчен катăк уйăх çутатать, тухăçа вăл самаях шупкалатса янă.
Пăхать те Парамун уйăха, ăна хăйне те Санюк çурмаран касса кайнă пек туйăнать, унăн яшлăхне, унăн пурнăçне вăрланăн туйăнать. Çакăн çинчен Хветуçа каласа парас килет, анчах каллех хăй сассăр макăрса ярасран хăрать. Чунне çирĕплетсех утать вăл, вара ăнсăртран килнĕ сăмаха персе ярать:
— Уйăх катăлнă…
Хветуç нимех те каламĕ тесе шутлать хуралçă, анчах лешĕ çапла тавăрса хурать:
— Уйăхĕ вăл катăлĕ те, тулĕ те. Пирĕн хĕвел пек тулли пурнăç тăвасчĕ…
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
Наталия (2024-02-04 00:30:33):
Мана питĕ килĕшрĕ. Чарăнмасăр вуласа тухрăм. Çыраканĕ маттур.Çынăн туйăмĕсене ăнланни пурăнать.
Сидияр (2024-02-04 12:25:52):
Пĕр калаврах ĕç-пуçĕ целăй романлăх !!!
Сидияр (2024-02-04 12:38:26):
Ĕлĕк , вуншар çул каялла , тейĕпĕр , вуламасăр хăварман А. Емельянов кĕнекисене . Содержанийĕсене маннă пулин те пĕтĕмĕшле йĕр юлнах ĕнтĕ манра . Витĕм - влияние . Ара , кам каланăччĕ-ши : "Пыла ала витĕр ярсан йăлт юхса тухать , анчах ала пурпĕр ПЫЛЛĂ юлать " Çавăн пек .