Чӑваш пӑрасни (прози) хӗрарӑм ҫыравҫӑсен романӗсемпе ҫулсеренех пуянланса пырать. Юлашки вӑхӑтра Ульха Эльмен романне вуласа савӑннӑччӗ. Ку хутӗнче Людмила Сачкован «Сиксе юхать Хула ҫырми» историлле романӗн пӗрремӗш кӗнекине (Шупашкар, «Ҫӗнӗ вӑхӑт», 2019. — 368 с.) кӳнеҫнӗ кӑмӑлпа вуласа тухрӑм.
Людмила Николаевна Сачкова (28. 11. 1957; Патӑрьел, Ҫӗнӗ Ахпӳрт) ҫыравҫӑ чӑваш литературинче «Чӗкеҫӗм, Чӗкеҫ» (1996) халайӗпе (повеҫӗпе) палӑрса юлчӗ, ҫавӑн хыҫҫӑн ун пултарулӑхӗпе шкул ачисене тӗрлӗ классенче паллаштарма пуҫларӗҫ, республика театрӗсем пьесисене шилӗк ҫине кӑларчӗҫ.
Шкулта, хаҫат-журналсенче, чӑваш хумсасӗнче (радиовӗнче), тӗпчев институтӗнче ӗҫленӗ вӑхӑтрах Людмила Николаевна хӑйӗн пултару тертне туртма пӑрахмарӗ. Чӑтӑмлӑ, нуша-йывӑрлӑха парӑнман, тӗллев патне пӑрӑнми туртӑнакан ҫын вӑл. Университетра вӗреннӗ ҫулсенче «Ҫилҫунатра» малалла питӗ талпӑнса пыратчӗ, ӑмӑртусене хутшӑнса ҫӗнтеретчӗ. Вӗсем, ҫамрӑк чухне литпӗрлешӳре хастар пулнӑ хӗрупраҫсем — Раиса Сарпи, Марина Карягина, Галина Матвеева (Антонова), Ольга Васильева (Эльмен), Лидия Филиппова (Михайлова), Альбина Яковлева (Юрату).
Шупашкарти васкавлӑ медпулӑшу ӗҫченӗсем планшетпа ӗҫлеме пуҫланине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ-ха. Аса илтерер: тухтӑрсене планшетсем пациент пирки кирлӗ хыпара васкавлӑн пӗлме кирлӗ. Ҫапла вара фельдшер пӗр-пӗр ҫын хӑҫан ҫуралнине ҫеҫ мар, ун валли хӑҫан тата мӗнле сӑлтавпа васкавлӑ пулӑшу чӗнни таранах пӗлейрет.
Планшетсене хальлӗхе Шупашкарти, Ҫӗнӗ Шупашкарти тата Ҫӗрпӳри бригадӑсене валеҫсе панӑ. Апла пулсан унти тухтӑрсем ҫӗнӗлле ӗҫлеме хӑнӑхнӑ ӗнтӗ.
Ҫак кунсенче техникӑна Сӗнтӗрвӑрринчи, Куславккари, Етӗрнери, Элӗкри, Муркашри, Вӑрмарти, Канашри, Патӑрьелти, Вӑрнарти, Йӗпреҫри бригадӑсене валеҫсе панӑ. Асӑннӑ подстанцисенчи тухтӑрсем халӗ планшетпа ӗҫлеме хӑнӑхаҫҫӗ. Ҫулталӑк вӗҫлениччен оборудование Улатӑр, Ҫӗмрле, Пӑрачкав, Хӗрлӗ Чутайри подстанцисене ҫитерсе парӗҫ.
Ӗнер, раштавӑн 7-мӗшӗнче, Елчӗк районӗнче пулса иртнӗ ҫул-йӗр ҫинчи инкекре виҫҫӗн вилнӗ. Пӑтӑрмах 18 сехет те 40 минутра пулнӑ. Ют ҫӗршывра туса кӑларнӑ «Киа-Риа» автомашина прицеплӑ трактор айне пырса кӗнӗ. Инкек «Нурӑс-Патӑрьел-Елчӗк» ҫул ҫинче, Елчӗк районӗнче, пулса иртнӗ.
«Киа-Рио» водителӗ ҫула май пыракан тракторпа ҫапӑннӑ. Чӑваш Енӗн Шалти ӗҫсен министерствинче пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫӑмӑл машина инҫӗше пӑхӑнман. «МТЗ» трактор йыӑҫ тиенӗскер пулнӑ.
Ҫул-йӗр инспекторӗсем шухӑшланӑ тӑрӑх, ҫӑмӑл машина хӑвӑрт пынӑ. 22-ри водитель правана икӗ ҫул каялла илнӗ. Ҫул-йӗр правилине пӑснӑшӑн ӑна кӑҫал ултӑ хутчен явап тыттарнӑ. Машина водителӗ тата машинӑри икӗ пике: 8-мӗш тата 10-мӗш класра вӗренекенскерсем — вилнӗ. Тракторист урӑ пулнӑ.
Кӗҫех, чӳкӗн 17-мӗшӗнче, республикӑра Пӗтӗм тӗнчери опера фестивалӗ уҫӑлӗ. Вӑл кӑҫалхипе 29-мӗш хут йӗркеленет.
Чӳкӗн 17-мӗшӗнче «Царская невеста» оперӑн премьери пулӗ. Ӑна РФ Культура министерствин гранчӗ пулӑшнипе лартаҫҫӗ. Ку оперӑна чӳкӗн 9-мӗшӗнче те курма май пулӗ.
Чӳкӗн 23-мӗшӗнче сцена ҫине «Борис Годунов» опера тухӗ. Чӳкӗн 26-мӗшӗнче Раҫҫей халӑх артистне Дмитрий Хворовстовские халалланӑ концерт пулӗ.
Чӳкӗн 28-мӗшӗнче П.Чайковскин «Пиковая дама» оперине лартӗҫ. Тепӗр кун «Тенора Южной Африки» эксклюзивлӑ концерт пулӗ. Унта ятарласа Кӑнтӑр Африка Республикинчи тата Лесотӑри солистсене чӗннӗ.
Раштавӑн 1-мӗшӗнче – гала-концерт. Кӑҫал фестивальте ҫӗнӗлӗх те пулӗ: концертсене Вӑрнарта, Муркашра, Патӑрьелте, Хӗрлӗ Чутайра та йӗркелӗҫ.
Кӑҫал ҫурла уйӑхӗн 23-мӗшӗнче Патӑрьел районӗнчи Кивӗ Ахпӳрт ялӗнче пурӑнакан 61 ҫулти арҫын Патӑрьелне кайнӑ. Вӑл банкомат урлӑ кредит тӳлеме тӑнӑ та унта тӑракан хӗрарӑмсенчен пулӑшу ыйтнӑ.
Хайхи арҫын ӗҫӗсене вӗҫлесен банкоматран пӑрӑннӑ чухне пӗр хӗрарӑмӑн кӗсйинчен енчӗк тухса ӳкнине асӑрханӑ. Вӑл ӑна хуҫине (хӗрарӑм ӑна банкоматра операцисем тума та пулӑшнӑ ӗнтӗ) тавӑрса парас вырӑнне илнӗ те пӗрле йӑтса тухнӑ. Енчӗкре 5450 тенкӗ пулнӑ.
Куншӑн арҫыннӑн явап тытма тивнӗ. Вӑл хӗрарӑма укҫине тавӑрса панӑ. Кунсӑр пуҫне ун 6 пин тенкӗ штраф тӳлемелле.
Прокуратура Патӑрьел районӗнчи Турхан, Ҫӗньял шкулӗсене, Патӑрьети «Солнышко», «Центральный» ача пахчисене тӗресленӗ. Ведомство сепциалисчӗсем йӗркене пӑснӑ тӗслӗхсене тупса палӑртнӑ.
Ачасене ҫитермелли апат-ҫимӗҫе йӗркепе килӗшӳллӗн упраман-мӗн. Ҫитменнине, маркировкӑсем пулман. Хӑш-пӗр учрежденире ача ӳсӗмне кура талӑкри рацион калориллӗхне, виҫине (сахалрах хурса панӑ) пӑхӑнман.
Ҫавна май ҫӳлерех асаннӑ учрежденисен ертӳҫисене РФ КоАПӗн 6.7-мӗш статйипе килӗшӳллӗн явап тыттарма йышӑннӑ. Постановленисем хальлӗхе саккунлӑ вӑя кӗмен-ха.
Авӑн уйӑхӗн 28-мӗшӗнче 16 сехет ҫурӑра Патӑрьел ҫывӑхӗнче трактор кювета чӑмнӑ. ЧР ШӖМӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, руль умӗнче 35 ҫулти арҫын ларнӑ. Транспорт — вырӑнти предприятин.
Тракторист асфальт сарман ҫулпа пынӑ чухне руле итлеттереймен – кайнӑ ҫӗртех кювета чӑмнӑ. Арҫын, шел те, суранланнӑ. Унӑн ҫурӑм шӑмми аманнӑ, ӑна пульницӑна илсе кайнӑ.
Халӗ ку ӗҫ-пуҫа уҫӑмлатаҫҫӗ.
Ӗнер Елчӗк районӗнчи Тип Тимеш ялӗ ҫывӑхӗнче шкул автобусӗ аварие лекни пирки пӗлтернӗччӗ. Унта икӗ ача тата водитель шар курнӑччӗ. Водитель аллине хуҫнӑ, ачасене Республикӑри ача-пӑча клиника пульницине илсе ҫитернӗ.
Пульницӑна лекнӗ 12-ри тата 15 ҫулти ачасене паян киле сипленме янӑ. Вӗсен сывлӑхӗ хӑрушлӑхра мар. Водитель вара Патӑрьелти тӗп пульницӑра выртать, унӑн сывлӑхӗ йывӑрах мар.
Аса илтерер: авари 15 сехетре пулнӑ. «Тойота» машина автобусран иртсе кайма тӑнӑ, лешӗ вара шӑпах сулахаялла пӑрӑннӑ. Иномарка ун ҫине пырса тӑрӑннӑ, автобус кювета чӑмнӑ. Транспортра 20 ача пулнӑ.
Паян, авӑн уйӑхӗн 9-мӗшӗнче, кӑнтӑрла Елчӗк районӗнчи Тип Тимеш ялӗ ҫывӑхӗнче шкул автобусӗ аварие лекнӗ. Транспортра 20 ача пулнӑ. Аварире автобус водителӗ тата икӗ ача шар курнӑ.
12 ҫулти арҫын ачана тата 15-ри хӗрачана Республикӑри ача-пӑча клиника пульницине илсе ҫитернӗ, водителе – Патӑрьелти пульницӑна. Водителӗн алли хуҫӑлнӑ, ачасен кӑштах сурансем пур. Автобус район шкулӗнчен ачасене киле леҫме тухнӑ пулнӑ.
Малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, «Тойота» рулӗ умӗнче ларнӑ 52 ҫулти водитель малта пыракан автобуса юраман вырӑнта хӑваласа иртме тӑнӑ. Ҫав вӑхӑтра автобус сулахаялла пӑрӑннӑ.
Следстви комитечӗ халӗ ӗҫ-пуҫа уҫӑмлатать.
«Нурӑс – Елчӗк – Патӑрьел» ҫул водительсемшӗн хӑрушлӑх кӑларса тӑратнӑ: вӑл арканнӑ, паллӑсем ҫителӗклӗ мар. Шӑтӑк-путӑк тӑршшӗ 2,65 метра ҫитнӗ, сарлакӑшӗ – 1,9 метра, тарӑнӑшӗ – 15 сантиметра. Пӗтӗмпе 24 пин тӑваткал метр ҫул сиенленнӗ.
Ҫак ҫитменлӗхсене прокуратура тӗрӗслевӗ вӑхӑтӗнче шута илнӗ те суда ярса панӑ. Суд Чӑвашупрдора ҫула юсаттарма йышӑннӑ.
Пӗр водитель «За рулем» порталӑн «Контактра» ушкӑнӗнче ҫырнӑ тӑрӑх, япӑх ҫул 8 ҫухрӑма яхӑн, унта сехетре 20 ҫухрӑм хӑвӑтлӑхпа ҫеҫ кайма тивет.
-0.7 °C