2019 ҫулхи раштавӑн 5-мӗшӗнче Наци вулавӑшӗнче Чӑваш шурсухалӗсен (ваттисен) тӗп канашӗн ларӑвӗ пулса иртнӗ. Унта ҫак ыйтусене пӑхса тухнӑ:
1. 2019 ҫулта аксакалсен канашне пӑшӑрхантарнӑ ыйтусем (вӑл шутра — Слакпуҫӗнчи сысна комплексӗ лартассине сивлени; удмурт чӗлхине хӳтӗлесе Альберт Разин хӑйне ҫунтарса яни тата чӑваш шкулӗсенчи вӗрентӳ).
2. Тӗрлӗ пӗрлешӳсемпе уйрӑм ҫынсем Халӑх ячӗпе паракан чыс паллисем (медальсемпе орденсем) ҫинчен 2016 ҫулта хускатнӑ ыйтӑва малалла сӳтсе явни).
3. Чӑваш Республикин 100 ҫулне тата Аслӑ Ҫӗнтерӗвӗн 75 ҫулне ял-хулари Шурсухалсен ушкӑнӗсем мӗнле кӗтсе илесси (ӗҫ планне палӑртни).
4. Халӑх Хуралӗпе Шурсухалсен канашӗн йышне ҫӗнетесси пирки.
Лару ӗҫлӗ те тухӑҫлӑ иртнӗ. Малтан кун йӗркинчи ыйтусемпе Шурсухалсен канашӗн ертӳҫи Виталий Станьял хӑй шухӑшӗсене пӗлтернӗ, Унтан кашни ыйтӑва тӗплӗн шӗкӗлченӗ. Тӑван чӗлхе шӑпи тата ӑна шкулсенче мӗнле вӗрентни ҫинчен Владислав Эльмен (Шупашкар районӗ), педуниверситетра ӗҫленӗ Александр Мефодьевпа Василий Васильев профессорсем, Тимер Акташ журналист хӑйсен шухӑшне пӗлтернӗ, Эдуард Бахмисов (ЧНКан «Чӑваш ялӗ» комитечӗ ертӳҫи) хӑй юлашки ҫулсенче Муркаш районӗнчи Калайкассинчи, Шупашкар районӗнчи Анат Кӗнерти, Элӗк районӗнчи Юнтапари тата ытти нумай шкулсенче чӑваш чӗлхипе культурин кунӗсене ирттерме пулӑшни ҫинчен, ку ӗҫре тем тӗрлӗ ӑнӑҫлӑ майсемпе меслетсем пурри ҫинчен тӗплӗ каласа панӑ.
| АВН | 14 |
«Раҫҫей халӑхӗсен демократиллӗ конгресӗ» ятлӑ Мускав хулинчи халӑх юхӑмӗ Альберт Разин хӑйне ҫунтарса янӑ куна уйрӑммӑн палӑртма сӗннӗ. Вӗсен шухӑшӗпе авӑнӑн 10-мӗшне Альберт Разина асӑнмалли кун туса хумалла, ӑна Раҫҫей Федерацийӗнчи халӑхсен тӑван чӗлхине хӳтӗлемелли кун темелле. Ку пуҫарупа вӗсем ПНО-на (ООН-на) тата Европа Канашне тухасси пирки пӗлтернӗ, паллӑ куна тӗнче шайӗнче ҫирӗплетесси пирки тӑрӑшӑпӑр тенӗ.
Чӗнӳ айӗнче Хуснутдинов Ренат, Адельбаев Х.А., Жамниханов Ш.С., Жиганшин Н.Ю., Бикбаев А.Ф., Хафизов Р.М. тата ыттисем алӑ пуснӑ.
Аса илтеретпӗр, Альберт Алексеевич Разин тӑван чӗлхине хӳтӗлесе хӑйне хӑй Удмурти парламенчӗ умӗнче авӑнӑн 10-мӗшӗнче ҫунтарса янӑ. Кӗлеткин 90% ытла пиҫсе кайнӑран ҫав кунах пульницӑра вилнӗ.
Чӑвашсен «Хавал» пуҫаруллӑ ушкӑнӗ Ижевскра ӗнер пулса иртнӗ пӑтӑрмах пирки заявлени тунӑ. Ӑна вырӑсла ҫырнӑ, текстпа пӗрлӗхӗн «Контактра» ушкӑнӗнче паллашма пулать.
Хӑйсен сӑмахӗнче ушкӑн Альберт Алексеевич хӑйне ҫунтарса ярса вӗлерме тивнишӗн хурланни пирки пӗлтерет. Ҫакӑн пек хӑватлӑ ҫынна ҫухатнишӗн тӑванӗсемпе тата пӗлӗшӗсемпе, удмурт халӑхӗн хастарӗсемпе, вырӑслантарассине хирӗҫ тӑракан мӗнпур юхӑмсемпе пӗрле хуйхӑрни пирки каланӑ.
«Хавал» пуҫару ушкӑнӗ Удмурти пуҫлӑхӗ МИХсене шав ҫӗклеме кирлӗ марри ҫинчен каланӑ сӑмахӗсене, ҫавӑн пекех РФ Президенчӗ ҫумӗнчи ҫын прависен Канашӗн пайташӗ Алексмандр Брод «ку пулӑма тахӑшӗ провокацилесе хатӗрленӗ» тенине сивленӗ.
Заявленинче «Хавал» ушкӑн Раҫҫей Федерацинче чӗлхе тата наци политикине анлӑн сӳтсе явма сӗннӗ, ку ӗҫе тумасан Альберт Разин ӗҫне малалла тӑсакансем тата та пулма пултарасси пирки асӑрхаттарнӑ.
Аса илтеретпӗр, ватӑ удмурт ӑсчахӗ тӑван чӗлхине хӳтӗлесе хӑйне ӗнер ҫунтарса янӑ. Вӑйлӑ пиҫсе кайнине пула вӑл пульницӑра ҫут тӗнчерен уйрӑлнӑ.
Удмурти Республикинче паян инкек сиксе тухнӑ: 79 ватӑ ӑсчах, тӑван чӗлхине хӳтӗлесе хӑйне ҫунтарса янӑ. Вӑйлӑ пиҫсе кайнӑ хыҫҫӑн ӑна пульницӑна леҫнӗ пулин те вӑл сывалайман — вилсе кайнӑ.
Чӑн та хӑрушла пулӑм пулин те тӳре-шарасем хӑйсене ӑнланман пек тытаҫҫӗ — «мӗншӗн-ха хӑйне ҫунтарса янӑ?» тесе тӗлӗнеҫҫӗ. Чӗлхе таврашӗнчи лару-тӑру имӗш, республикӑра чиперех пулнӑ. Шкулсенче удмурт чӗлхине вӗрентнӗ, удмуртла теле- тата радиокӑларӑмсем тухнӑ… Вӗсене итлетӗн те Альберт Алексеевич Разин тӗрӗс мар тунӑ пек пулса тухать.
Анчах та тӗрӗссипе чӑн та йӗркеллех-ши чӗлхе лару-тӑрӑвӗ? Йӗркеллӗ тесе калас тесен вара пин-пин ыйту ҫуралать. Удмуртипе Чӑваш Ен хушшинче ку енӗпе лару-тӑру ытлашши раснах мар ӗнтӗ. Хамӑр республикӑрине пӑхсан вара — ку ыйтӑва ҫӑмӑл теейместӗн. Паллах, тӳре-шарасем чӗлхене сыхласа хӑварас тӗлӗшпе ӗҫлеҫҫӗ. Хӑйсен шучӗпе сахал та мар тӑваҫҫӗ тесе шутлаҫҫӗ пулас. Ав, шкулсенче, калӑпӑр, чӑваш чӗлхи урокӗсем пур. Ҫук мар вӗт, пур! Ҫакна палӑртса яланах тӳрре тухма тӑрӑшаҫҫӗ вӗсем. Анчах та тӑван чӗлхепе туллин усӑ курас тесен эрнере 2–3 урок пулсан та ача ӑҫтан ӑна туллин ӑша хывайӗ?
Удмурт Республикинче паян инкек сиксе тухнӑ. Альберт Разин ӑсчах хӑйӗн тӑван чӗлхине хӳтӗлесе пӗчченле пикета тухса тӑнӑ. Кӑшт каярахпа вара вӑл хӑйне чӗртсе янӑ. Вырӑнта пулнӑ ҫынсем ҫулӑма тӳрех сӳнтереймен. Вунӑ минутран ҫитнӗ пушарпа кӗрешекенсем ҫеҫ ӑна сӳнтерме пултарнӑ. Ун хыҫҫӑн ӑсчаха пульницӑна леҫнӗ. Хӑйне ҫунтарса янӑ ӑсчах сывалайман, пулницӑра вилсе кайнӑ.
Альберт Разин — философи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ, Удмуртин тава тивӗҫлӗ ӑслӑлӑх ӗҫченӗ. Вӑл 79 ҫулта пулнӑ. Удмурт чӗлхине аталантарассишӗн тӑрӑшнӑ, «Удмурт Кенеш» наци юхӑмӗн ӗҫне хутшӑннӑ.
Ку пӑтӑрмах пирки каланӑ чухне влаҫрисем республикӑра чӗлхе тӗлӗшӗнчен лару-тӑру йӗркеллех тесе пӗлтернӗ, ӑсчахӑн хӑйне ҫунтарса яма сӑлтавсем пулман имӗш.
Муркаш районӗнчи Юнкӑ ял тӑрӑхӗнче вешенка ӳстереҫҫӗ. Ӑна пӗлтӗрхи раштав уйӑхӗнче кӑна уҫнӑ. Кӑмпа ӳстерекен тулли мар яваплӑ общество кӗске вӑхӑтрах аталанса кайма пултарнӑ.
Нумаях пулмасть унта Чӑваш Республикин ял хуҫалӑх министрӗ Сергей Павлов ҫитсе курнӑ.
Предприяти пуҫлӑхӗ вешенкӑна ӳстерме йывӑр маррине пӗлтернӗ. Хальхи цеха ҫӳллӗ шайри технологиллӗ оборудованипе тивӗҫтернӗ. Кӑмпа улӑм тултарнӑ михӗре ӳсет. Улӑмне Удмурт Республикинчен туянаҫҫӗ иккен. Ҫимӗҫе Мускава ӑсатаҫҫӗ. Кунсӑр пуҫне хамӑр тӑрӑхри кану ҫурчӗсемпе те «пӗр чӗлхе тупнӑ» та, унта та сутаҫҫӗ. Продукци кайнине кура производство калӑпӑшне тата ӳстермелле — тепӗр ангарта та кӑмпа ӳстерме тытӑнасшӑн.
Вешенка экологи тӗлӗшӗнчен таса шутланать. Ӑна тӑварлама, маринадлама, ӑшалама пулать.
Сӑнсем (10)
Нумай пулмасть Пушкӑртстанра пулса иртнӗ евӗр пӑтармах паян Удмурт Республикинче пуҫланнӑ. Хӳтӗлӳ министерствин Пугачево посёлок ҫывӑхӗнчи Тӗп ракетӑпа тупӑ тытӑмне пӑхӑнакан ҫар складӗнче снарядсем сирпӗнме пуҫланӑ. Пушар-сирпӗнӳ 18 склада ярса илни ҫинчен пӗлтереҫҫӗ.
Вырӑнти халӑх хыпарланӑ тӑрӑх, Пӗчӗк Пурга районӗнче вырнаҫнӑ посёлок патӗнчи пушар темиҫе ҫухрӑмран курӑнать, сирпӗнӳсем вӑйланса ҫеҫ пыраҫҫӗ. Складсенче 50 ҫухрӑмра вырнаҫнӑ ялсемпе хуласене эвакуацилеме шутланӑ — вӗсене автобуссемпе илсе тухаҫҫӗ.
Сирпӗнӳсем ҫулҫӳревҫӗсене сиен кӳресрен Улапӗкӗ — Пермь автоҫула, Аргыз-Ижевск чукун ҫула хупласа хунӑ.
Пӑтӑрмахра хальлӗхе 7 ҫын таран суранланнӑ тесе пӗлтереҫҫӗ.
+0.3 °C