Чӑваш Енӗн культура министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх ытларикун Шупашкарта, ҫу уйӑхӗн 21-мӗшӗнче республикӑра ӗҫлекенсен шалу укҫийӗ мӗнле шайра тӑнине сӳтсе яврӗҫ.
Республикӑра ҫак хушӑра медицина тата социаллӑ енпе ӗҫлекенсен шалу укҫине хӑпартмалли программӑна пурнӑҫлама пуҫланӑ. 2012 ҫулта тухтӑрсен вӑтам ӗҫ укҫи 25 784 тенкӗпе танлашнӑ. Кӑҫал вӗрентекенсемпе ача пахчи ӗҫченӗсем шалӑва пӗлтерхи ҫулсенчен ытларах илме пуҫланине палӑртнӑ. Вӗрентекенсен уйӑхне вӑтамран 17 363 тенкӗ, шкул ҫулне ҫитмен ачасен учрежденийӗсенче ӗҫлекенсен вӑтамран 14 420 тенкӗ тухнӑ иккен.
Культура министерствинче шантарнӑ тӑрӑх вӗсене пӑхӑнакан учрежденисенче халӑхӑн шалу укҫине виҫӗ хутччен ӳстерме палӑртнӑ. Паянхи куна илсен унти халӑх вӑтамран 9 пин илет иккен. Кусем малашне тухтӑрсенчен те ытларах илме пуҫлӗҫ тесе шутларӑр пулсан — йӑнӑшатӑр, виҫӗ хутччен тени кунта ӗҫ укҫине кӑҫал ака, утӑ тата юпа уйӑхӗсенче хӑпартассине ҫеҫ пӗлтерет. Юпа уйӑхӗ алӑкран шаккама пуҫласан вӗсен вӑтам ӗҫ укҫийӗ 10 пине ҫеҫ ҫитет имӗш.
Шӑматкун, акан 13-мӗшӗнче К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш драма театрӗнче пӗрремӗш хут халӑх тумӗн уявӗ иртрӗ. Ку уява чӗртсе яраканӗ — Республикӑри халӑх пултарулӑхӗн ҫурчӗ.
Уява хутшӑнма тулайри этнос ушкӑнӗсене те чӗнсе илнӗ. Халӑх тумӗсен хӑйевӗрлӗхне кӑтартас кӑмӑл тӑвакансем шутне: ҫармӑс, мӑкшӑ, чечен, еврей тата ытти халӑхсем кӗнӗ. Пурӗ пӗрле 65 ҫын хӑйсен тумӗсемпе паллаштарнӑ. Чӑвашсем те кая юлман: тури, анатри чӑваш тумӗсемпе, авалхи чӑваш кӗписем тата сцена валли ятарласа ҫӗлеттернӗ тумсемпе куракансене хаваспах паллаштарнӑ.
Унсӑр пуҫне уявра фольклор ташӑ ушкӑнӗсем, юрӑҫӑсем куракансене пӗчӗк пултарулӑх концерчӗпе савӑнтарнӑ.
Куракансен шучӗпе, уяв кӑсӑклӑ тата ӑнӑҫлӑ иртрӗ. Кун йышши фестивальсем халӑхсем хушшинчи туслӑха самаях ҫирӗплетме пулӑшасси ҫинчен те каласа хӑвармалла.
Чӑваш наци телекуравӗ чӑвашла кӑларӑм йышне ӳстерсе-хушӑнтарсах пырать. «Хыпар» хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх ку эрнере «Ҫапла пултӑр!» ток-шоу эфира пӗрремӗш хут тухать. Калаҫу теми — «Чӑваш наци политики малашне мӗнле пулмалла?» Ӑна сӳтсе явма сумлӑ экспертсем — Чӑваш наци конгресӗн президенчӗ Г.Архипов, «Хыпар» издательство ҫурчӗн директорӗ-тӗп редакторӗ, ЧНК вице-президенчӗ А.Леонтьев, «Сӑвар» фонд вице-президенчӗ В.Тяпкин, Тӗрӗк халӑхӗсен конгресӗн вице-президенчӗ О.Цыпленков, Н.Лукианов юрист, В.Станьял ӑсчах — хутшӑнаҫҫӗ.
Кӑларӑма Т.Ильинапа Г.Максимов ертсе пыраҫҫӗ.
«Ҫапла пултӑр!» кӑларӑм чӳкӗн 23-мӗшӗнче 18 сехет те 45 минутра эфира тухать.
| ЧӲК | 20 |
Чӗмпӗрти «1 Мая» Культура керменӗнче чӑвашсен пысӑк уявӗ «Кӗр сӑри» иртрӗ. Ӑна Чӗмпӗр хулин культура управленийӗ, ҫак округри депутат Николай Лазарев, «Еткер» телекaларӑм редакторӗ Олег Мустаев йӗркелерӗҫ.
Пысaк Культура керменӗнче нумай ҫын пуҫтарса Кӗр сaри уявне кӑҫал ҫиччӗмӗш хут йӗркелерӗ «Еткер». Ҫак вӑхӑтра уява кӑпӑклӑ сӑра вӗретсе килекенсен шучӗ те ӳсрӗ. Галина Галкина (Ишевкке), Ирина Аксёнова (Ҫӗнӗ хула), Силиса Мустаева (Чӗмпӗр хули), Валентина Крылова (Чӗмпӗр районӗ, Михайловка ялӗ), Елена Лянкина (Чӑнлӑ районӗ, Садки), Ирина Улюшева (Чӗмпӗр районӗ, Отрада), Тамара Головина (Аслӑ Нагаткин) кӑпӑклӑ сӑрапа кӑна мар, чӑваш апат-ҫимӗҫӗпе — куклипе, пӳремечпе, тӑварлӑ ҫупа, шӑрттанпа, икерчӗпе, кӗрхи ҫуллӑ хур-кӑвакал ашӗпе пухӑннисене сӑйларӗҫ. Тутлӑ ҫимӗҫе, техӗмлӗ сӑрана хаклӑ хӑнасем те хаваспах тутанчӗҫ. Уяв халӑхне фойере Валентина Тарават ертсе пыракан «Шанӑҫ» ансамбль юррисемпе савӑнтарчӗ. Пётр Яковлев купӑcҫӑ купӑсне тӑсса ярсан вара ташламасӑр чӑтса тӑракансем сахал пулчӗҫ.
Уява йӗркелекенсен парнине кашни конкурсант тивӗҫрӗ.
Чӗмпӗр тӑрӑхӗнче пурӑнакан поэт, Раҫҫей ҫыравҫисен союзӗн пайташӗ Анатолий Ермилов-Юман авӑнӑн 12-мӗшӗнче 80 ҫул тултарнине паллӑ турӗ.
Вӑл Чӑнлӑ районӗнчи Чӑвашкасси ялӗнче ҫуралнӑ. 40 ҫула яхӑн район хаҫатӗнче вӑй хунӑ. "Канаш" хаҫата пуҫласа яракансенчен пӗри пулнӑ. Раҫҫей культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ, Чӑнлӑ районӗн пӗрремӗш Хисеплӗ ҫынни. Петӗр Хусанкай ячӗллӗ преми лауреачӗ, Мария Ульянова ячӗллӗ преми лауреачӗ, Чӑваш халӑх ӑсчахӗ, ЧНКан Ваттисен канашӗн членӗ. 45 кӗнеке авторӗ.
Юлашки ҫулсенче А.Юман чӑваш литературинче сонетсен кӗнекисене пичетлесе кӑларса палӑрчӗ.
«Анатолий Юман — ку чухнехи чӑваш литературинчи чи сумлӑ ятсенчен пӗри», — тесе ҫырать Раҫҫейӗн тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Аристарх Дмитриев.
Юман пултарулӑхне тӗрлӗ вӑхӑтра чӑваш литературин ҫӑлтӑрӗсем: Ухсай Яккӑвӗ, Петӗр Хусанкай, Юхма Мишши, Стихван Шавли, Ваҫлей Давыдов-Анатри, Георгий Ефимов, Юрий Сементер, Алексей Воробьёв, Анатолий Смолин тата ыттисем — пысӑк хак панӑ.
Куславкка районӗнче культура эткерӗ ятне тивӗҫ ӗскерсем нумай: Н.И. Лобачевскийӗн музей-ҫурчӗ, Волчков купсан ҫурчӗ, Богоявлени чиркӗвӗн ансамблӗ, Иоанн Богослов чиркӗвӗн ансамблӗ, Хусан чиркӗвӗн чан тӑрри, Петр Осипов чӑваш ҫыравҫӑн ҫурчӗ тата ыттисем те.
Куславккара ҫавӑн пекех тепӗр историллӗ ҫурт пур — Жомени баронӑн пӳрчӗ. Вӑл икӗ хутлӑ, чул никӗслӗ, йывӑҫран хӑпартнӑскер. Ҫуртра пурӗ 15 пӳлӗм. Ӑна «Чӑваш Ен культури: 2010–2020» республикӑн тӗллевлӗ программӑн «Чӑваш Республикин культура эткерӗ» ҫумпрограммӑна кӗртнӗ. Пӗлтӗр хысна укҫи-тенкипе ҫуртӑн тӑррине юсанӑ, тата ытти ӗҫсене тунӑ. Кӑҫал уйӑрнӑ укҫапа пӳртӗн мал енне капӑрлатмалла, чӳречисене юсамалла.
Жомени барон кил-йышӗ революцичченхи Чӑваш Енре пуян ҫемье шутланнӑ, вӗсен пурлӑхӗнче пин ытла гектар ҫӗр пулнӑ. Хӑйсен ҫӗрне Куславккара ярмӑрккапа пасар ирттерме тара парса, икӗ хупах тытса самай укҫа тунӑ вӗсем. Куславкка ҫывӑхӗнчи пӑра та хресченсене тӳлевсӗр паман тет — нӳхреп валли ан илччӗр тесе ятарласа хуралҫӑ тытнӑ.
Акан 6-мӗшӗнчен Чӑваш телевиденийӗ тепӗр 200 пине яхӑн чӑваш килне ҫитет тесе пӗлтереҫҫӗ. Шупашкарсӑр пуҫне паянхи кун ку ҫӗнӗлӗхе Ҫӗнӗ Шупашкар, Куславкка, Ҫӗрпӳ, Сӗнтӗрвӑрри хулисем тата Опытныйпа (Ҫӗрпӳ районӗ) Тӗрлемес (Куславкка районӗ) посёлокӗсем хак пама пултараҫҫӗ. Тахҫанах кӗтнӗ ӗҫе Чӑваш Енри «Ростелеком» АУО, РТРС «Чӑваш Республикин РТПЦ» тата «Ҫӗн Шупашкар кабель ТВ» ТМЯО пӗрле пухӑнса йӗркеленӗ иккен.
Чӑваш чӗлхипе культурине аталантармалли майсем хушӑнни савӑнтарать ӗнтӗ, анчах та ҫак «чӳречене» чӑваш инҫекурав ӑстисем мӗнпе тултарӗҫ-ши?
«ЧР ялӗсенчи культура учрежденийӗсене аталантармалли мерӑсем ҫинчен» Хушӑва пурнӑҫа кӗртсе Тӑвай енре чылай ӗҫ туса ирттернӗ. 26 культура ҫуртӗнчен 19-шне газпа хутса ӑшӑтаҫҫӗ. Икӗ ҫул хушшинче Тӑрмӑш, Енӗш Нӑрваш, Тушкил, Йӑнтӑрчӑ, Ҫӑлпуҫ, Чӳкҫырми, Улянкӑ, Кармал, Тӑвай ялӗсенчи культура учрежденийӗсенче юсав ӗҫӗсем ирттернӗ. Районта чи малтан, 2007 ҫулта Ҫӗнӗ Пуянкассинче модернизациленӗ учреждени ӗҫлеме пуҫланӑ.
Ялсенчи культура ҫурчӗсене ҫӗнетмелли программӑпа килӗшӳллӗн Тӑвайри культурӑпа кану центрне республика бюджечӗн шучӗпе 600 пин тенкӗлӗх концерт костюмӗсем тата тӗрлӗ оборудованисем уйӑрнӑ. Район центрӗнчи культура учрежденийӗнче халь сасӑ вӑйлатакан, сцена ҫине ҫутӑ парса тӑракан тата ытти оборудованисем, компьютерсем, телевизор, микрофонсем ҫӗннисем.
Етӗрне районӗнчи Мӑн Шемертенре ял Культура ҫуртне уҫрӗҫ. 1710 ҫын пурӑнакан Мӑн Шемертен ял тӑрӑхӗ валли ку чӑн та пысӑк уяв пулчӗ. Культура ҫуртне Чӑваш Республикин Президенчӗн «Чӑваш Республикинчи ялти култура учрежденийӗсене ҫӗнетмелли мерӑсем ҫинчен» Хушӑвне пурнӑҫа кертнӗ май ҫӗнетнӗ. Базӑллӑ культура ҫуртне уҫма Шупашкартан Чӑваш Республикин Культура министрӗ Лизакова Роза Михайловна, ҫавӑн пекех Етӗрне районӗн пуҫӗ Краснов Александр Андреевич, Етӗрне район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Бандурин Сергей Николаевич тата ытти чаплӑ хӑнасем килсе ҫитнӗччӗ.
Культура ҫуртне уҫнӑ май фойере ял тӑрӑхӗнчи алӗҫ ӑстисен ӗҫӗсен куравне вырнаҫтарнӑччӗ.
Мӑн Шемертен ял тӑрӑхне пурӗ 6 ял кӗрет, 1700 ытла ҫын пурӑнать.
<p>«Театр верснисажӗ» — раштавӑн 15-мӗшӗнче ҫак ятпа Йӗпреҫ районӗнче драма ушкӑнӗсен курав-ӑмӑртӑвӗ иртрӗ. Пучинкери, Чӑрӑшкассинчи, Хурамалти, Хирти Выҫлинчи культура ҫурчӗсенчи тата Хумри Юнтапари ял клубӗн ушкӑнсем Хурамал культура ҫуртӗнче хайсен пултарулӑхне кӑтартрӗҫ. Районти драма ушкӑнӗсенчи артистсем ҫулран ҫул сӑнарсене лайӑхрах кӑтартма вӗренни куҫа курӑнчӗ.</p>
<p>Пучинке театр ушкӑнӗ Николай Сидоровӑн «Пушмак пӑру мыскари» комедие (режиссёрӗ — Н. Шибаева) кӑтартрӗ. Хурамалти ушкӑн вара куракансене «Ҫӗн Ҫул умӗнхи тӗлӗнтермӗш» юмахпа савӑнтарчӗ. Чӑрӑшкассисем «Упӑшки канаканни, арӑмӗ — ӗҫлекенни» постановка (ертӳҫи — И.Данилова) кӑтартрӗҫ. Хирти Выҫлинчи культура ҫуртӗнче вырнаҫнӑ театр ушкӑнӗ куракансем умне А. Никитинӑн «Ҫӗн ӗмерти хуняҫа» комедипе (режиссёрӗ — О. Никитина) тухрӗ. Хумри Юнтапа артисчӗсем вара З.
+0.3 °C