83 ҫула кайса паян Чӑвашри ятлӑ-сумлӑ, паллӑ ҫынсенчен пӗри, чӑваш литературин тӗпчевҫи Геннадий Хлебников вилсе кайнӑ.
Геннадий Хлебников 1932 ҫулхи авӑнӑн 17-мӗшӗнче Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Шанарпуҫ ялӗнче учитель ҫемйинче ҫуралнӑ.
Вӑл — «Чувашский роман», «Современная чувашская литература», «Пултарулӑх тӗшши», «Меслетпе ӑсталӑх», «Чувашская литературная классика и ее наследие» монографисенӖ чӑваш литературин нумай учебникӗн авторӗ. Чӑваш литературоведенийӗпе критики пирки ӑслӑлӑх ӗҫӗ нумай ҫырнӑ.
Чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентес ӗҫе те Геннадий Хлебников самай ҫӗнӗлӗх кӗртнӗ. 1972 ҫулта унӑн «Тӑван литература, 6-мӗш класс валли» вӗренӳ пособийӗ пуҫласа кун ҫути курнӑ. Кайран ӑна тӳрлетсе тата хушса 12 хутчен кӑларнӑ. 1973 ҫулта вӑл 10-мӗш класс валли чӑваш литератури пичетленӗ.
Чӑваш филологийӗпе культурин профессорӗ пулнӑ май Хлебников И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнче тӑрӑшнӑ. Студентсемпе заняти ирттернипе пӗрлех вӑл «Ҫилҫунат» поэзи кружокне ертсе пынӑ.
Юпан 4-мӗшӗнче 16 сехетре Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче тепӗр хут «Поэтсен балӗ» музыкӑпа поэзи каҫӗ иртӗ. Унта Рустем Галич тата «АrСо» квартет (Сергей Григорьев, Оксана Милицина, Гульсина Григорьева, Надежда Казакова), оперӑпа балет театрӗн солисткисем Маргарита Финогентова, Татьяна Прытченкова хутшӑнӗҫ.
Рустем Галич АПШра, Раҫҫейре, Европӑра гастрольсемпе нумай пулать, ӳнер вулавӗн жанрне сарать. Йӗркелӳҫӗсем поэзи каҫӗ кӑсӑклӑ пуласса шантараҫҫӗ. Ара, унта ҫынсене хаваслӑх парнелеме юратакан чӑн-чӑн профессионалсем хутшӑнаҫҫӗ-ҫке-ха.
Хусанта Тутар Республикин Писательсен союзӗн Г. Тукай ячӗллӗ клубӗнче тутарсен паллӑ поэчӗн, Совет Союзӗн Геройӗн Муса Джалилӗн нумаях пулмасть Шупашкарта чӑвашла кун ҫути курнӑ «Моабит тетрачӗсем» кӗнекин хӑтлавӗ иртнӗ. Кун пирки «Хыпар» хаҫат пӗлтерет.
Поэзи тата икӗ халӑхӑн туслӑх уявне Чӑваш халӑх поэчӗ, ЧР Патшалӑх премийӗн лауреачӗ Порфирий Афанасьев, ЧР тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ, Ҫеҫпӗл Мишши премийӗн лауреачӗ Раиса Сарпи, «Моабит тетрачӗсен» тулли вариантне (1956 ҫулта кӗнекене кӗскетсе пичетленӗччӗ) чӑвашла куҫарнӑ Валери Туркай хутшӑннӑ.
Чӑваш Ен хӑнисене Тутар Республикин Писательсен союзӗн правленийӗн председателӗ Рафис Курбанов, Тутарстанри Чӑваш наци культура автономийӗн ертӳҫи Константин Яковлев, Тутар халӑх поэчӗ, Раҫҫей тата Тутарстан Патшалӑх премийӗсен лауреачӗ, ЧР культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Ренат Харис, Тутартсан Ӑслӑлӑхсен академийӗн вице-президенчӗ Джавдат Сулейманов профессор тата ыттисем кӗтсе илнӗ. Вӗсем Туркай ӗҫне пысӑка хурса хакланӑ-мӗн.
Паян Шупашкарти К.В. Иванов ячӗллӗ Литература музейӗнче Геннадий Айхин чӑвашла ҫырнӑ сӑввисене акӑлчанла: шведла тата норвег чӗлхи ҫине куҫарнӑ «Ултӑ сӑвӑ» кӗнеке хӑтлавӗ иртнӗ.
Айхин вырӑсла сӑввисене 50 ытла чӗлхене куҫарнӑ-ха. Нумаях пулмасть унӑн чӑвашла хайлавӗсене те урӑх чӗлхесене куҫарма тытӑннӑ. Шведла куҫарас шухӑша Микаэль Нюдаль тӑлмач тытнӑ. Вӑл сӗннипе ултӑ сӑвва акӑлчанла (куҫаруҫи — Питер Франс), норвегла (Гуннар Вэрнесс) куҫарнӑ. Айхин сӑввин оригиналӗсене тата куҫарӑвӗсене уйрӑм кӗнекепе кун ҫути кӑтартнӑ.
Шупашкарта иртнӗ хӑтлава Микаэль Нюдаль, Питер Франс, Анника Бекстрӑм тӑлмачсем, Гуннар Вэрнесс поэт килсе ҫитнӗ. Мероприятие поэтӑн йӑмӑкӗ, ҫыравҫӑ тата куҫаруҫӑ Ева Лисина, Атнер Хусанкай литературовед тата критик, Борис Чиндыков драматург, публицист, тӑлмач тата ыттисем хутшӑннӑ.
Иртнӗ ӗмӗрте палӑрнӑ чылай ҫыравҫӑн пултарулӑхне тӗпчевҫӗсем паян ҫӗнӗрен тишкерсе пӑхаҫҫӗ. Паллах, ун пек чухне тӗппипех урӑх хак параҫҫӗ тесе калама ҫук. Тепӗр чухне малтан каланинех ҫӗнӗ куҫпа курса хаклаҫҫӗ. Ҫакӑ та вӑл ку ҫыравҫӑ пултарулӑхне тарӑнрах тӗпчеме, унӑн ҫӗнӗ енӗсене палӑртма пулӑшать.
Сӑмах кунта Илле Тӑхти пултарулӑхӗ пирки пырать. Кӑҫал ҫыравҫӑ ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитрӗ. Илья Ефимович Ефимов-Тӑхти 1889 ҫулхи авӑн уйӑхӗн 4-мӗшӗнче Тӑвай районӗнчи Нӳшкасси ялӗнче чухӑн хресчен кил-йышӗнче ҫуралнӑ. Ялти пуҫламӑш шкулта, Хусанти учительсем хатӗрлекен семинарире, Мускаври Пӗрремӗш патшалӑх университетӗнчи этнологи факультечӗн литература уйрӑмӗнче вӗреннӗ. Тӑхтие чӑн-чӑн халӑх вӗрентекенӗ теме пулать тесе шухӑшлаҫҫӗ Елчӗк районӗнчи тӗп вулавӑшра. Вӑл нумай ҫул тӗрлӗ шкулта ӗҫленӗ, чӑваш ачисене тарӑн пӗлӳ пама тӑрӑшнӑ. Ҫав хушӑрах халӑх хушшине тухса ҫӳренӗ, халӑх сӑмахлӑхне пухнӑ. Мӗн виличченех халӑха вӗрентес ӗҫре тӑрӑшнӑ.
Тӗпчевҫӗсенчен чылайӑшӗ Тӑхти кулӑшне чи малтанах унӑн «Колчак» ятлӑ поэминче курнӑ, ҫыравҫӑн сӑнар калӑплас, кулӑшла лару-тӑру тӑвас ӑсталӑхне вырӑнлӑ палӑртнӑ.
Паян шкул ачисем Пӗлӳ кунне паллӑ тунӑран эпир электронлӑ вулавӑша Марк Твенӑн «Том Сойер темтепӗр курса ҫӳрени» кӗнекине вырнаҫтартӑмӑр. Чӑвашла ӑна Феодосия Ишетер куҫарнӑ, 1979 ҫулта Чӑваш кӗнеке издательствинче пичетленсе тухнӑ. Электронлатма «Хавал» пӗрлӗхӗн пайташӗсем пулӑшнӑ.
«Том Сойер темтепӗр курса ҫӳрени» хайлава Марк Твен пӗрремеш хут 1876 ҫулта пичетлесе кӑларнӑ. Унти ӗҫсем АПШ-ри граждан вӑрҫи вӑхӑтӗнче пулса иртеҫҫӗ. Ҫыравҫӑ ӑна ҫитӗннисем валли ҫырнӑ, анчах каярах хайлав ачасен кӑмӑлне кайнӑран вӑл ача-пӑча литератури пулса тӑнӑ. Чӑвашла Том Сойер пирки тепӗр кӗнекене те куҫарнӑ — 1985 ҫулта «Гекльберри Финн темтепӗр курса ҫӳрени» (1884) хайлав Асклиада Соколова куҫарӑвӗпе тухнӑ. Виҫҫӗмӗшпе тӑваттӑмӑш кӗнекисене — «Tom Sawyer Abroad» (1894, чӑв. Том Сойер чикӗ леш енче), «Tom Sawyer, Detective» (1896, чӑв. Том Сойер — детектив) — хальлӗхе чӑвашла кӑларман-ха.
«Том Сойер темтепӗр курса ҫӳрени» хайлава epub форматпа та уҫласа илме пулать — капла смартфонсенче вулама май пур.
Чӑваш Ен ҫитес ҫул Константин Иванов ҫулталӑкӗ пулассине нумаях пулмасть пӗлчӗ. Апла пулин те ӑна тата Раҫҫейри литература ҫулталӑкне епле ирттересси пирки калаҫма тытӑннӑ.
Литературӑпа ӳнер ӗҫченӗсем, чиновниксем канашлу ирттернӗ. Константин Ивановӑн «Нарспи» поэмине парне евӗр акӑлчанла, вырӑсла, чӑвашла кӑларасшӑн. Ҫакна чылайашӗ ырланӑ. Чӑваш халӑх поэчӗ Валерий Туркай, ЧР Профессионал писательсен правленийӗн председателӗ Сергей Павлов, Чӑваш халӑх поэчӗ Юхма Мишши, ЧР Наци вулавӑшӗн директорӗн ҫумӗ Марина Андрюшина ҫитес ҫулталӑка ирттермелли шухӑшсемпе паллаштарнӑ.
Сӑмах май, Константин Иванов ҫулталӑкӗ республикӑра кӑна мар, регионсем шайӗнче те иртӗ. Пӗрлехи акцисем, куравсем, пултарулӑх каҫӗсем Пушкӑрт, Тутар республикисенче, Чӗмпӗр облаҫӗнче, Мускавра иртӗҫ.
2015 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 27-мӗшӗнче вилӗмсӗр «Нарспи» поэмӑн авторӗ Константин Иванов ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитет. Константин Васильевич пултарулӑхӗ тӗнче культурин пуянлӑхӗ тесен те йӑнаш мар.
Поэт ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнӗ чухне ЮНЕСКОн XXV сессинче 1990 ҫула Константин Иванов ҫулталӑкӗ пулнине палӑртнӑ. Ҫулсем иртнӗҫемӗн те Константин Васильевич пултарулӑхӗпе кӑсӑкланасси чакса пымасть.
Константин Васильевичӑн культура еткерлӗхӗ тӗнче шайӗнче пулнине кура, паллӑ поэта асра тытас, халӑха литературӑпа ытларах кӑсӑклантарас тӗллевпе Чӑваш Республикин Элтеперӗ Михаил Игнатьев 2015 ҫул Константин Иванов ҫулталӑкӗ пулнине палӑртнӑ.
Утӑн 24-мӗшӗнче Вӑрнар районӗнчи Кӑмпал ялӗнче Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫин ветеранӗ, журналист, ҫыравҫӑ Антип Николаев-Шевле ҫуралнӑранпа 90 ҫул ҫитнине халалласа асаилӳ каҫӗ иртнӗ.
Антип Николаевич публицист, ҫыравҫӑ пулнӑ. Вӑл Кӑмпал ялӗнче ҫуралса ӳснӗ. Вӑрҫӑ пуҫланнӑ чухне Антип Николаевич 17-ре пулнӑ. Темиҫе кун маларах ӑна ытти ачасемпе пӗрле — пӗтӗмпе 800 ытла ҫын — Инҫет Хӗвелтухӑҫне янӑ. Унта вӑл икӗ ҫул шахтӑра ӗҫленӗ. Ҫав вӑхатрах фронта хӑйӗн ирӗкӗпе каяссишӗн талпӑннӑ.
1943 ҫулта ӑна Хӗрлӗ Ҫара илнӗ, Япони миллитарисчӗсемпе ҫапӑҫнӑ. Совет Ҫарӗнче вӑл 1970 ҫулччен пулнӑ.
Пултарулӑхӗ ҫар журналистикине илсе ҫитернӗ. 1949–1970 ҫулсенче вӑл «Боевая вахта» (чӑв. Ҫар вахти) хаҫат корреспонденчӗ, Ҫӗпӗр ҫар округӗнчи «Советский воин» (чӑв. Совет салтакӗ) хаҫатӑн пай пуҫлӑхӗ пулнӑ. 1972–1988 ҫулсенче ЧАССР Журналистсен союзӗн правленийӗн яваплӑ секретарӗнче вӑй хунӑ. Унан статйисем «Красная звезда» хаҫатра, «Советский воин», «Советский моряк», «Гражданская авиация» журналсенче пичетленнӗ.
«Чӑваш Ен литератури» фестивальте ҫӗнтернӗ кӗнекесем кӗҫех «калаҫма» тытӑнӗҫ. Чӑваш наци вулавӑшӗнче аудиокӗнекесем хатӗрлеме тытӑннӑ. Ҫак ӗҫе ятарлӑ пӳлӗмре пурнӑҫлаҫҫӗ. Унта микрофон, компьютер вырнаҫтарнӑ. Юлашки ҫак эрнере унта 6 хайлава аудиокӗнеке валли вуланӑ.
Ку вулавӑш ӗҫченӗсемшӗн ҫӗнӗлӗх. Халӗччен унта кунашкалли пулман. Йӗркелӳҫӗсем хальхи авторсен хайлавӗсемпе вулакана паллаштарасшӑн. Ҫавӑнпа чылай кӗнекене чӑвашла та, вырӑсла та «калаҫтараҫҫӗ». Пӗрисене профессионал дикторсем вулаҫҫӗ, теприсене — авторсем хӑйсем. Ав Марина Карягина ҫыравҫӑ хӑйне ҫухатнӑ така пирки каласа кӑтартать.
Аудиокӗнекене пур ҫӗрте те вулама май пур. Ҫавӑнпа вӑл паха та. Апла пулин те вулавӑш ӗҫченӗсем библиотекӑна килекенсен йышӗ сахалланасран пачах хӑрамаҫҫӗ.
Ҫак ӗҫе юпа уйӑхӗ тӗлне вӗҫлеме палӑртнӑ. Компакт-диска кирлӗ чухлӗ тиражпа ҫеҫ кӑларӗҫ, вӗсене республикӑри вулавӑшсене салатӗҫ. Хальхи авторсен хайлавӗсене Чӑваш наци вулавӑшӗн сайтӗнче те итлеме май пулӗ.
+19.3 °C