Астӑватӑр пулӗ, пирӗн тӳре-шара ҫӳлтен «Президент» ятран хӑтӑлма ыйтсан республика ертӳҫин ятне питӗ хӑвӑрт «Пуҫлӑх» ҫине улӑштарчӗ. Ун чухнех асӑрхакансем пурччӗ — Президент ҫук имӗш, Шупашкарта вара Президент бульварӗ пур иккен. Хайхи ҫав сас-хура тӳре-шара патне те ҫитнӗ курӑнать. Нумай пулмасть ЛДПР партинчен сӗнӳ тухнӑ: ҫак урам ятне улӑштарасшӑн вӗсем, Николай Фёдоров ятне парасшӑн.
Хӑйсен сӗнӗвне ЛДПР партин вырӑнти уйрӑмӗ ӗнер, раштавӑн 19-мӗшӗнче, Шупашкар мэрне Леонид Черкесова тата сити-менеджера Алексей Ладыкова ярса панӑ иккен. Хула администрацийӗ 30 кун хушшинче хуравламалла.
Михаил Игнатьев Элтепӗр ӗнер «Чӑваш Республикинче усламҫӑсен ӗҫӗнче ҫӑмӑллӑх кӳмелли ӗҫсем ҫинчен» хушӑва алӑ пуснӑ. Ун тӑрӑх услам тӑвакансене хавхалантарас тӗлӗшпе хисеп ячӗсен шутне «Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ усламҫи» ята та кӗртнӗ. Ҫавӑн пекех пирӗн тӑрӑхра усламҫӑсен прависене хӳтӗлемелли ӗҫе тӑвакансен институтне йӗркелеме пуҫланӑ.
Чӑваш Ен Элтепӗрӗн администрацийӗ шухӑшӗпе ҫак утӑмсем республикӑра ҫӗнӗ производствӑсем йӗркелеме, пысӑк ӗҫ укҫиллӗ вырӑнсем тума май парӗ.
«Пенси» сӑмаха чӑн чӑвашла куҫарсан вӑл «тӳлев» тенине пӗлтерет. Историре пӗрремӗш хут пенси пама тытӑнаканни Рим диктаторӗ Юлий Цезарь пулнӑ. Ҫапла майпа вӑл ватӑ салтак-ветерансене хӗсметре тӑнӑшӑн палӑртнӑ. Каярахпа хӑш-пӗр ҫӗршыв патшисем хӑйсен юратнӑ ҫыннисене акӑш-макӑш пысӑк пенсисем парса «тӑрантса» тӑнӑ. Ӗҫлесе канӑва тухнӑ ҫынсене пенси парассине чӑн малтан 1889 ҫулта Германире Отто фон Бисмарк канцлер йӑлана кӗртнӗ. Ҫак саккуна йышӑнни ҫӗршывӑн хыснине пысӑк йывӑрлӑх кӳмен, мӗншӗн тесен вӑл вӑхӑтра рабочисен ытларахӑшӗ аллӑ ҫула ҫитичченех ҫӗре кӗнӗ.
Пирӗн ҫӗршывра пенси 1956 ҫултанпа йӑлана кӗнӗ. Малтанласа ӑна хула ҫыннисене ҫеҫ панӑ, 1964 ҫулта вара Н.С.Хрущев хушӑвӗпе килӗшӳллӗн колхозниксем те ҫак тӳлеве илме пуҫлаҫҫӗ. Хальхи Раҫҫейре те ӗҫлесе канӑва тухнӑ ҫынсене Патшалӑх пенси парса пулӑшать. Хӑш-пӗрисемшӗн ҫакӑ — пурнӑҫа тытса пымалли пӗртен-пӗр тупӑш ҫӑлкуҫӗ. Вӑхӑтран вӑхӑта, хаксем тата коммуналлӑ тӳлевсем ӳссе пынӑ май, пенси виҫи те ӳссе пырать. Раҫҫей правительстви кун пирки ятарласа Постановленисем кӑларать. Сӑмахран, кӑрлачӑн 23-мӗшӗнче те 26-мӗш номерлӗ Постановлени ватлӑха е сусӑрланнине пула паракан пенси виҫи 6,6% ӳсни ҫинчен пӗлтерет.
РФ вӗренӳ министерстви шкул ачисене вулама сӗнекен 100 кӗнеке йышне пӗлтернӗ. Шел те, вӗсем хушшинче чӑваш литератури валли вырӑн тупӑнман.
Вӗренӳ планне кӗмен хушма вулав кӗнекисен шутне, паллах, ытларах вырӑс литературине кӗртнӗ. Ҫав вӑхӑтрах унта ытти халӑх литератури те пур: Габдулла Тукай (юнӗпе вӑл чӑваш пулни пирки илтнех ӗнтӗ), Чингиз Айтматов, Муса Джалиль, Нодар Думбадзе, Максуд Ибрагимбеков тата ыттисем. Эпоссем те кӗнӗ: тӗрӗксен «Алпамышӗ», монголсен «Гэсэрӗ», грузинсен «Давид Сасунскийӗ», калмӑксен «Джангарӗ», карелсен «Калевали» тата ыттисем. Чӑвашсем валли вара темшӗн вырӑн тупӑнман. «Ирӗклӗ сӑмах» палӑртнӑ тӑрӑх, «Сказки народов России» (чӑв. Раҫҫей халӑхӗсен юмахӗсем) юмахсен пуххинче те чӑвашлисем ҫук иккен.
Мӗншӗн ҫук? Те эпир ытла вӑтанатпӑр хамӑр пирки пӗлтерме, те пирӗн культура министерстви хӑйӗн ӗҫне япӑх тӑвать. Тепер енчен ҫӗр кӗнеке вӑл нумаях мар, пирӗн халах хайлавӗсене те пӑхса тухнӑ пулӗ, анчах ыттисене пахарах шутланӑ пулин? Тепӗр енчен ҫак кӗнекесен йышӗ Раҫҫейри халӑхсен вырӑнӗ ӑҫта пулнине питӗ лайӑх кӑтартса парать.
Раҫҫей МИХӗсем анлӑ ҫутатнӑран Жерар Депардье Раҫҫей паспортне илни пирки пӗлетӗрех пулӗ? Владимир Путин Президент хӑй аллипе тыттарнӑ тет. Раҫҫей паспортне парасси пирки шӑв-шав пуҫланнӑ хыҫҫӑн хрантсус актёрне ӑҫта кӑна чӗнмерӗҫ пулӗ? Чи малтанах Чечня Пуҫлӑхӗ Рамзан Кадыров йыхравларӗ, унтан Киров облаҫӗн кӗпернаттӑрӗ те хӑйӗн тӑрӑхне чӗнчӗ.
Жерар Депардье вара паян Саранскра пулнӑ иккен. Кунти тӑрӑха ӑна РФ Патшалӑхфильфончӗн директорӗ Николай Бородачёв (хӑй ҫак республикӑра ҫуралса ӳснӗ) йыхравланӑ.
Саранска ҫитсен Хрантси актёрне республика Пуҫлӑхӗ Владимир Волков кӗтсе илнӗ, кунта тӗпленме ыйтнӑ. Ҫакна сӑмахпа кӑна мар, ӗҫпе те ҫирӗплетнӗ — ҫӗнӗ ҫуртри пӗр хваттерӗн уҫҫине парнеленӗ иккен. Хӑшӗ-пӗри хӗсӗк пӳлӗмре хваттерсӗр темиҫе ҫул пурӑнать — хрантсус актёрӗшӗн вара, вӑл вӗсен хулинче ура ярса пустар тесе, ним мар хваттер те парнелеме хатӗр иккен. Вӑл ҫеҫ те мар, Инсар шывӗ хӗрринче ятарласа ҫурт лартса пама та хатӗр иккен кӳршӗлле тӑрӑхри влаҫсем. Мӑкшӑ халӑх ҫыравҫисене унашкал сума сунмаҫҫӗ пуль? Вӗсен ӑмсанмалли ҫеҫ юлать.
Жерар Депардье Саранскра православилле Раштава кӗтсе илнӗ хыҫҫӑн Цюриха вӗҫсе каймалла тет.
Чӑваш наци телекуравӗ чӑвашла кӑларӑм йышне ӳстерсе-хушӑнтарсах пырать. «Хыпар» хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх ку эрнере «Ҫапла пултӑр!» ток-шоу эфира пӗрремӗш хут тухать. Калаҫу теми — «Чӑваш наци политики малашне мӗнле пулмалла?» Ӑна сӳтсе явма сумлӑ экспертсем — Чӑваш наци конгресӗн президенчӗ Г.Архипов, «Хыпар» издательство ҫурчӗн директорӗ-тӗп редакторӗ, ЧНК вице-президенчӗ А.Леонтьев, «Сӑвар» фонд вице-президенчӗ В.Тяпкин, Тӗрӗк халӑхӗсен конгресӗн вице-президенчӗ О.Цыпленков, Н.Лукианов юрист, В.Станьял ӑсчах — хутшӑнаҫҫӗ.
Кӑларӑма Т.Ильинапа Г.Максимов ертсе пыраҫҫӗ.
«Ҫапла пултӑр!» кӑларӑм чӳкӗн 23-мӗшӗнче 18 сехет те 45 минутра эфира тухать.
Чӑваш Ен Патшалӑх Канашӗн председательне Юрий Попова нумай пулмасть сӗнӳ ярса панӑ — чӑваш хастарӗсен ушкӑнӗ республикӑн чиккисене ҫӗнӗрен пӑхса тухма канаш панӑ. Ушкӑна кӗрекен Илья Алексеев каласа панӑ тӑрӑх вӗсен проекчӗпе килӗшӳллӗн Тутарстанпа Мари Эл ҫӗрӗсемсӗр пуҫне чӑвашсем йышлӑ пурӑнакан Чӗмпӗр облаҫӗн вырӑнӗсем кӗмелле. Ҫавӑн пекех Чулхула облаҫӗн Пильна районӗ шутне кӗрекен хӑш-пӗр лаптӑксене те куҫарма сӗннӗ. Сӗнӗве федераци шайӗнче пӑхса тухма ыйтнӑ.
Ҫавӑн пекех проектпа килӗшӳллӗн Пӑрачкавпа Улатӑр районӗсен ҫӗрӗсене республикӑран илсен аван пулмалла пек.
Сӗнӗвӗн тулли тексчӗпе «Ирӗклӗ сӑмах» сайтӗнче паллашма пулать.
Чӑваш Ен Елтепӗрӗн администрацийӗ ҫапла хуравланӑ. Асаилтеретпӗр, блогсенче нумай пулмасть икӗ Volkswagen Phaeton машинӑшӑн 8,3 миллион тенкӗ тӑкаклассине анлӑ сӳтсе явнӑ.
Элтепӗр администрацийӗн ҫумӗ Сергей Вязовский ӑнлантарса панӑ тӑрӑх автоапаркӑн «люкс» шайри транспорт хатӗрне 2006 ҫултанпа ҫӗнетмен. Унти машинсен ҫурри яхӑн — 6 ҫул каялла кӑларнӑ «Волгӑсем» е тата та ватӑраххисем. Пурӗ 60 транспорт хатӗрӗ. Кӑҫал вара официаллӑ майпа килнӗ хӑнасене илсе ҫӳреме туяннӑ Тайотӑпа Фольсваген микроавтобуссемпе ҫеҫ нумайланнӑ. Унсӑр пуҫне Элтепӗр администрацийӗн автопаркӗнчи машинсене пӗчӗкрех шайри ведомствӑсене куҫарнине те пӗлтернӗ Сергей Вязовский.
Ҫӗнӗ машинсене харпӑр тӳре-шара ҫумне ҫырса хумӗҫ — вӗсемпе патшалӑх органӗсенчи ҫынсене турттарма усӑ курӗҫ. Ҫав шутра — хӑнасене те. Сас-хура пӗлтернӗ тӑрӑх, хӑш-пӗр хӑна ансатрах машина ларасшӑн мар иккен.
Ӗнер, юпан 27-мӗшӗнче, Шупашкарти Республика тӳремӗнче чӑваш халӑхӑн прависемшӗн халах пухӑвӗ иртнӗ. «Ирӗклӗ сӑмах» корреспонденчӗ пӗлтернӗ тӑрӑх темиҫе теҫетке ҫын пухӑннӑ.
Митингра икӗ ыйту пирки калаҫнӑ: «коррупципе кӗрешесси» тата «чӑваш халӑхӑн прависене хӳтӗлесси». Шӑп та лӑп вӗсем тавра ҫырать те ӗнтӗ митинга йӗркеленӗ «Сӗтев» хаҫат. Хаҫата эксремизмшӑн айӑпланипе килӗшмесӗр вӗсем ятарласа «Вырӑспа пӗртан пулма ыйтни — влаҫшӑн экстремизм!»баннер сарнӑччӗ.
Халӑх пухӑвне Илле Иванов сӑвӑҫ ертсе пычӗ. Чи малтанхи сӑмаха Муркаш районӗнчи фермер Владимир Ямангеев илчӗ — вӑл «вӑрӑ-хурахсене» (ҫав шутра Михаил Игнатьева та асанчӗ) влаҫ тытӑмӗнчен кӑларса ҫапма ыйтрӗ. Пухӑннӑ халӑх умӗнче Эдурад Мочалов («Сӗтев» хаҫатӑн тӗп редакторӗ), Наиль Набиуллин (тутар ҫамрӑкӗсен «Азытлык» юхӑмӗн ертӳҫи), чӑваш хастарӗ Илья Алексеев тата ыттисем те сӑмах тухса каларӗҫ.
Митинг пӗр пӑтӑрмахсӑр вӗҫленчӗ.
«Сӗтев» хаҫат журналисчӗсем юпан 27-мӗшӗнче (шӑматкун) Республика тӳремӗнче (Ленин палӑкӗ умӗнче) халӑх пухӑвне ирттерме палӑртнӑ — кун пирки Владимир Кожевниковӑн кун кӗнекинче пӗлтернӗ.
Митинга йӗркелекенсем ун валли виҫӗ тӗллев лартнӑ: коррупципе кӗрешесси, экстрамизма хирӗҫ тӑрасси тата чӑваш халӑхӑн прависене хӳтӗлесси. Халӑх пухӑвне 16:00-18:00 сехетсем хушшинче ирттересшӗн.
Ҫав кунах ЧНК йӗркеленӗренпе 20 ҫул ҫитнине те уявлӗҫ — мероприятисем юпан 26-27-мӗшӗсенче иртӗҫ.
+8.3 °C