Карачай-Черкиессин ИӖМ управленийӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх ӗнер, авӑнӑн 11-мӗшӗнче, Домбай шырав-ҫӑлав отрячӗ Горалыкол ту каҫҫин 3 670 ҫӳлӗшӗнче Шупашкар ҫулҫӳревҫӗн виллине тупнӑ. Тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх, арҫын сӑрт хысакӗнчен йӑтӑнса аннӑ иккен.
Аса илтеретпӗр, чӑваш ҫулҫӗревҫине авӑнӑн 3-мӗшӗнче шырама пуҫланӑ. Ҫурлан 24–31-мӗшсенче ҫулҫӳревҫӗн Домбай посёлок — Джамагат ту хушӑкӗ маршрут тӑрӑх иртмелле пулнӑ. Ҫакӑн хыҫҫӑн палӑртса хунӑ вӑхӑтра турист ҫыхӑнӑва тухман.
Авӑнӑн 6-мӗшӗнче вӑйлӑ юр ҫунине пула шырав-ҫӑлав ӗҫне вӑхӑтлӑха чарма тивнӗ. Авӑнӑн 10-мӗшӗнче 15 ҫын тата Ми-8 вертолет шырава ҫӗнӗрен пуҫарӑннӑ. 49 ҫулхи арҫына шырассипе Раҫҫей ИӖМ службинчен пурӗ 18 ҫын тата 2 техника единици хутшӑннӑ.
Авӑнӑн 10-мӗшӗнче Шупашкарти Ашмарин урамӗнчи 2 хутлӑ 29-мӗш ҫуртри пӗр хваттерте ҫулӑм тухнӑ. Пушар тухни ҫинчен вара 27 ҫулхи хваттер хуҫи хӑй пӗлтернӗ. Ҫулӑмпа газ плити тивсе илнӗ иккен.
Вут-ҫулӑмпа кӗрешекенсем пушара 5 минут хушшинчи сӳнтерме пултарнӑ. Ҫулӑм тухнӑ сӑлтавне те вара тӳрех тӗпчесе пӗлнӗ. Кивелнӗ ҫурт тӑрринчен ҫумӑр шывӗ хӳме тӑрӑх юхса розеткӑна лекнӗ имӗш. Ҫакӑнтан кӗске тӗкӗнчӗк (замыкани) пулса иртсен пушарӗ те тухнӑ.
Республикӑри ИӖМ службинче пӗлтернӗ тӑрӑх пушара сӳнтерекенсем хваттере тата пурлӑха сыхласа хӑварнӑ, ҫапах та кил хуҫин юрӑхсӑрланнӑ тӗпелте юсав ӗҫӗсене ирттермеллех пулӗ.
«Выҫӑ хырӑм хыр тӑрне хӑпартнӑ», — текен каларӑш ахальтен мар ӗнтӗ ҫӳрет халӑхра. Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Ирчкассинче пулса иртнӗ пулӑм ҫакна тепӗр хут ҫирӗплетнӗ. Унта иккен виҫӗ шкул ачи утара ҫаратнӑ пулнӑ. Кун ҫинчен авӑнӑн 9-мӗшӗнче республикӑри ШӖМ управленийӗ пӗлтернӗ.
Ведомство тӗпчевӗсемпе килешӳллӗн Ирчкасси ялӗн пӗр ҫынни темиҫе ҫул тӑршӗ вӗлле хурчӗсене ерчетет. Ялтан инҫех мар унӑн 500 яхӑн вӗлле те пур. Пуҫтарнӑ пыла 50 ҫулхи арҫын вырӑнтах, пысӑках мар будкӑра тасатнӑ пулнӑ.
Нумаях пулмасть, каҫхи хурала ирттернӗ чухне вӗлле хурчӗсене ерчетекен будка ҫӑраҫҫине ҫӗмӗрнине тата алӑк юрӑхсӑрланнине асӑрханӑ пулнӑ. Шала кӗрсессӗн вӑл пыл шучӗ чакнине асӑрханӑ, ытти вара пӗтӗмпех хӑйӗн вырӑнӗнче пулнӑ.
Полици ӗҫченӗсем пыла юратакансене тепӗр кунах шыраса тупнӑ . Вӗсем иккен Ҫӗмӗрлери коррекци шкулӗнче вӗренекен пӗр тӑван 12, 10, 8 ҫулхи пиччӗшсем пулнӑ. Пыл тутанас шухӑш вӗсен пуҫне кӳршӗ ялтан тарӑннӑ чухне кӗнӗ имӗш.
Паянхи кун шӑпӑрлансене хирӗҫ пуҫарса янӑ администрацилле ӗҫе ятарлӑ инспекци тӗпчет.
Кавказ тӑвӗсенче Шупашкар турисчӗ ҫухалнӑ иккен. Кун ҫинчен Карачай-Черкессиӗн ИӖМ управленийӗ пӗлтернӗ.
Ҫурлан 24–31-мӗшсенче ҫулҫӳревҫӗн Домбай посёлок — Джамагат ту хушӑкӗ маршрут тӑрӑх иртмелле пулнӑ. Ҫакӑн хыҫҫӑн палӑртса хунӑ вӑхӑтра турист ҫыхӑнӑва тухман.
Авӑнӑн 3-мӗшӗнче ИӖМ уйрӑм йышӗн 5 ҫынни ҫулҫӳревҫе шырама тухса кайнӑ. Вӗсем Домбай, Джамагат таврашӗсене, Лыкол тӑва тата Назалыкол ту каҫҫине тӗплен пӑхса тухнӑ, каҫ еннелле вара никама тупмасӑр базӑна таврӑннӑ.
Инкекрен хӑтаракансем паянхи кун та шырав ӗҫӗсене пурнӑҫлаҫҫӗ. Хальхинче вара шыракансен йышӗ пысӑкрах, Черкесскран вертолетпа тухнӑ 6 ҫынран тӑракан шырав-ҫӑлав отрячӗ ҫухалнӑ туриста шырама пуҫланӑ. Вӗсем вара Даут посёлок – Джалкауш – Назалыкол ку каҫҫи маршрутпа шырав ӗҫӗсене йӗркеленӗ.
Лондонра пӗр пӑтӑрмах пулса иртнӗ иккен — Мартин Линдси усламҫӑн урапи ирӗлме пуҫланӑ. Ҫак кун вӑл хӑйӗн машинине «Фенчерч-стрит 20» ҫӳллӗ ҫурт умӗнче хӑварнӑ, ӗҫсене туса пӗтернӗ хыҫҫӑн каялла таврӑнсан Jaguar XJ самай шар курнине асӑрханӑ — пластикран тунӑ пайсем ирӗлнӗ, Jaguar палли те кӳлепине ҫухатнӑ. Хыҫкурӑм тӗкӗрӗ те сиенленнӗ иккен. Иртен-ҫӳренсемшӗн ку пулӑм кӑсӑклӑ туйӑннӑ пулас — вӗсем инкек тӳснӗ урапана сӑн ҫапма пуҫланӑ.
Юрать-ха Лондон Раҫҫейре мар, унти ҫынсем хӑйсен яваплӑхне теприсем ҫине тиентерме хӑтланмаҫҫӗ — Мартин Линдси урапа ҫумӗнче хут татки тупнӑ, унта «сирӗн машин сиенленнӗ, эсир пирӗнпе ҫыхӑнаймастӑр-ши?» ҫырса хӑварнӑ пулать. Ҫӳллӗ ҫурт хуҫисем усламҫӑна юсав тӑкакӗсене саплаштарма килӗшнӗ (1 470 доллар патнелле).
Сӑлтавӗ вара ҫӳлҫурт хурминче иккен — унӑн кантӑкӗсем хӗвел пайӑркисене пӗр вырӑна пухаҫҫӗ имӗш. Урӑх инкек-синкек ан тухтӑр тесе ҫурта ятарлӑ пленкӑпа ҫыпӑҫтарса тухасшӑн.
Ҫӗнӗ кун ҫул-йӗрте тухакан инкексемсӗр вӗҫленмест тейӗн, ҫавӑн йышши пӑтӑрмахсем ҫинчен хыпар агенствийӗсем ҫине-ҫине пӗлтерсех тӑраҫҫӗ.
Ак, эрнекун, ҫурлан 30-мӗшӗнче те «Ҫӗрпӳ–Канаш» трассинче чӗретлӗ пӑтӑрмах сиксе тухнӑ. Тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх, ҫул-йӗр инкекӗ «99-мӗш» урапан водителӗ айӑпӗпе пулса иртнӗ. Хайхи арҫын умӗнче пыракан урапана иртсе каясшӑн пулнӑ, ҫакна пула хирӗҫле килекен ҫул пайӗ ҫине тухса кайнӑ, «Форд Фокус» тата «ВАЗ-2111» маркӑллӑ урапасемпе ҫапӑннӑ.
Сиксе тухнӑ инкеке пула «99-мӗш» урапара ларса пыракан пассажир вилнӗ. Ӑна пульница леҫме ӗлкернӗ пулин те, вӑл вӑйлӑ суранланнине пула пурнӑҫран уйрӑлса кайнӑ. Иккемӗш пассажирпа водителӗ вара чӗрех юлнӑ, анчах йывӑр аманнӑ.
«Форд» урапинче 4 ҫын ларса пынӑ. Вӗсенчен виҫҫӗшӗ — 29 ҫулхи водитель, 27 ҫулхи хӗрарӑм тата пӗр ҫулхи хӗр пӗрчи пульница лекнӗ. «ВАЗ–2111» маркӑллӑ урапа ҫинче ларса пыракан пӗр ҫулхи шӑпӑрлан тата хӗрпе каччӑ та аманнӑ пулнӑ. Республикӑри ШӖМре пӗлтернӗ тӑрӑх «ВАЗ-2111» урпара ларса пыракансем медицина пулӑшӑвне вырӑнтах илнӗ, хыҫҫӑн килелле таврӑннӑ.
Усал ҫак хыпар пирки йӗрке хуралҫисем патне ҫурлан 27-мӗшӗнче пӗлтернӗ. Тӗпчевҫӗсем малтаналса палӑртнӑ тӑрӑх Кивӗ Вӑрмар ялӗ патӗнче 50 ҫулти тракторист ҫӗре ҫум курӑксенчен кӑпкалатнӑ. Ҫавӑн чухне вӑл ана хӗррипе ҫаврӑнса илнӗ чух хӑйӗнчен икӗ ҫул аслӑрах агроном выртнине асӑрхать. Тӗпчевҫӗсем агроном хирте канса илес тесе выртма, тракторист ӑна асӑрхамасӑр таптаса кайма пултарнӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ.
Ҫурлан 9-мӗшӗнче Чӑваш Енӗн шалти ӗҫсен министрӗн ҫумӗ Андрей Тимофеев Шупашкарта ҫул-йӗр ҫинчи инкеке лекни пирки эпир пӗлтернӗччӗ.
Аса илтеретпӗр, «Toyota Camry» урапапа ун чух вӑл ӗҫе кайма тухнӑ пулнӑ. Калинин тата Гагарин урамсене пӗрлештерекен ункӑра тепӗр йӗр ҫине кӗме хӑтланса «Лада Калина» машинӑна пырса лекнӗ. Инкекре ҫынсем аманман-ха — машинӑсем вара кӑштах чӗрмеленнӗ.
Министр ҫумӗпе ҫыхӑннӑ ҫак инкек пирки Раҫҫейӗн Шалти ӗҫсен министерствин тата Чӑваш Енӗн Шалти ӗҫсен министерствин Харпӑрхӑй хӑрушсӑрлӑхӗн тӗп управленийӗ тӗрӗслев ирттернӗ. Инкек вырӑнне вӑл хӑй тӗллӗн пӑрахса кайнӑ, инкеке лекнӗ тепӗр машина водителӗпе кӑнттам калаҫнӑ, административлӑ ӗҫе пуҫарнӑ чух ӗҫ вырӑнӗпе усӑ курнӑ, ӗҫ транспорчӗпе усӑ курнӑ текен факт ҫирӗпленмен.
Ҫул-йӗр хӑрушсӑрлӑх ӗҫченӗ инкеке лекнӗ тепӗр урапан водителӗпе ҫепӗҫ калаҫманшӑн унӑн тыткаларӑшне републикӑн Шалти ӗҫсен министерствин ӗҫ дисциплини тата професси этики енӗпе ӗҫлекен коллегийӗнче пӑхса тухӗҫ.
«Тӗрлӗ усал-тӗсӗлтен хӑрамалла мар, этемрен хӑрамалла», — текен каларӑш халӑхра ҫӳрет пулин те, ҫапах ҫын усал тӑвассинчен кӑна хӑраса тӑмала мар, килти выльӑхран та асӑрхануллӑ пулмалла. Ҫакна вара Ҫӗмӗрлере пулса иртнӗ пӑтӑрмах ҫирӗплетнӗ.
Паян, ҫурлан 27-мӗшӗнче ирхи 5:40 сехетсенче Ҫӗмӗрле хулинче пӗр хӗрарӑма качака тапӑннӑ пулнӑ. Ҫав вӑхтра вӑй-хал культурин тата сывлӑх ҫирӗплетӗвӗн комплексӗ ҫумӗпе хурал урапи иртсе пынӑ. Полицейскисем пулӑшу ыйтакан хӗрарӑма — выльӑхран тарса вӑл сак ҫинех хӑпарса тӑнӑ иккен — пулашма васканӑ.
Полици ӗҫченӗсем качакана хӑвалама тыпратнӑ, анчах лешӗ усалскер лекнӗ пулать — мӑйракипе енчен енне сулса йӗрке хуралҫисене хӑмсарнӑ. Малалли инкекрен хӑтӑлас тесе ҫул-йӗр хурал службин инспекторӗ табель пӑшалӗнчен виҫӗ хутчен пенӗ — качакана кӑшт кӑна амантнӑ пулать.
Ку лару-тӑрура хӗрарӑм самай хӑранӑ иккен, юн пусӑмӗ хӑпарса кайнӑран полици ӗҫченӗсем ӑна валли тухтӑрсене чӗннӗ.
Усал качака камӑн пулнине каярахпа тӗпчесе пӗлнӗ иккен. Килти выльӑха хула ҫынни Ҫӗмӗрлене гастрольпа килнӗ зоолунопарка яланлӑха панӑ.
Ҫапла... Сӑмахӗ вара «хастар» тракторист ҫинчен пырать. Тӑрушӑллӑ пулнипе хайхи ӗҫе урӑла ҫеҫ мар, ӳсӗрле те пуҫарӑннӑ. Ҫӑмӑл шухӑшлӑ пулни вара тракториста пӑтӑрмах патне илсе ҫитернӗ.
Инкеке ӗнер, ҫурлан 26-мӗшӗнче Красноармейски районӗнчи Кушкӑ ялӗ ҫывӑхӗнче уйра сиксе тухнӑ. Хӗренкеленӗ пулнӑ пулин те 43 ҫулхи тракторист ӗҫе ҫаплипех пуҫарӑннӑ. Ҫапла майпа «Беларусь-892» ҫырма хӗрринче ҫаврӑнса ӳкнӗ те.
Тура шӗкӗр, водителӗ чӗрех юлнӑ. Ҫул-йӗр хӑрушсӑрлӑхне упраса тӑракан патшалӑх испекцийӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх сусӑрланнӑ тракториста районти центр пульницинчи хирурги пайне леҫнӗ.
-5.7 °C